Tema: aspekte të menaxhimit të afarizmit bankar – tregu I kredidhënies si një ndër instrumentet e sigurimit të një rritjeje të QËndrueshme ekonomike në kosovë

Burimi: Pyetësori i autorit (2013)

Sipas këtyre shënimeve, bankat ende mund të rrisin pjesëmarrjen e kredive për biznese të vogla dhe të mesme, sepse këto kredi mund të ndihmojnë bizneset për të siguruar kapitalin qarkullues, pasi që këto ndërmarrje shërbejnë si “niche” për ekonominë e një vendi.Tregu i kapitalit i pazhvilluar, si dhe mosoperimi i tyre me letra të ndryshme me vlerë, do t’u pamundësojë korporatave që të qasen në burime të financimit, kështu që edhe këto ndërmarrje në vend janë të varura më tepër nga sigurimi i financimit në tregun bankar. Sa i përket kredive për ekonomi familjare, në vitet e para të funksionimit të tregut bankar

140
Ndikimi I Kredive Në Rritjen Ekonomike

pjesëmarrja e tyre ka qenë me një zgjerim më të shpejtë, mirëpo këto gjetje nuk përshtaten me literaturën në vendet e rajonit se zgjerimi i kreditimi familjar ishte më i lartë se kreditimi në ndërmarrje.
Për të analizuar në mënyrë më të detajuar pjesëmarrjen e saktë të kredive për individë dhe biznese, autori ka paraqitur në mënyrë tabelore përqindjen e kredive për këto dy kategori. Lidhur me llojet e kredive që akordojnë bankat për individë, të dhënat e paraqitura në tabelën 5.8 tregojnë se 19 përqind e kredive individuale janë për qëllime të blerjes së pasurisë së paluajtshme, 57 përqind për konsumatorë, 2 përqind për mbitërheqje (overdraft) dhe mesatarisht 10 përqind e kredive individuale janë për qëllime të tjera. Sa i përket kredive për biznese, një e treta e tyre janë kredi për kapital qarkullues, 22 përqind për blerje pajisjesh, 12 përqind për linja kredie dhe 16 përqind për pasuri të paluajtshme. Afër 30 përqind e kredive janë për qëllime të tjera, përveç atyre të shënuara më lart.
Tabela 5.8: Struktura e kredive për individë dhe biznese sipas qëllimit

	Kreditë për Individë
Pasuri të paluajtshme		19%
Konsumatorë		57%
Overdraft		2%
Të tjera		10%
	Kreditë për Biznese
Kapital qarkullues		32%
Blerje pajisjesh		22%
Linja kredie		12%
Pasuri të paluajtshme		16%
Të tjera		26%

Burimi: Pyetësori i autorit (2013)
Pjesëmarrja më e lartë e kredive për individë në pasuri të paluajtshme dhe kredi konsumuese gjithashtu përputhet me të dhënat e literaturës se ekspansioni më i madh i kredive në vendet e rajonit ka qenë në kredi konsumuese dhe kredi hipotekare. Pjesëmarrja e lartë e kredive në kapitalin qarkullues dhe për blerjen e pajisjeve është mbresëlënëse. Kreditë për kapital qarkullues ndërmarrjeve iu mundësojnë që për një afat më të gjatë kohor të kenë qasje në mjete financiare për të siguruar lëndën e parë për të vazhduar procesin e prodhimit, derisa

141
Ndikimi I Kredive Në Rritjen Ekonomike

ndërmarrjet të bëjnë arkëtimin e kërkesave nga blerësit. Ndërsa, niveli i linjave kreditore lë për të dëshiruar. Sipas autorit, këto kredi janë të një rëndësie të jashtëzakonshme, sepse ndërmarrja mund të sigurojë mjete në periudhën kur ajo nuk mund të realizojë të hyrat për sigurimin e likuiditetit. Mirëpo, këto kredi janë me afat shumë të shkurtër, prandaj si rezultati kësaj edhe risku është më i lartë pë bankat. Sipas autorit, pjesëmarrja më e ulët e linjave kreditore është edhe për shkak se ndërmarrjet nuk kanë shumë bashkëpunim dhe nuk janë klientë të rregullt me bankat. Prandaj, edhe mund të shtrohet pyetja se pse mungon një bashkëpunim i tillë? Problemi qëndron në atë se një numër i sipërmarrësve dhe ndërmarrjeve, të cilat mund të investojnë në projekte me interes për ekonominë, nuk mund të qasen në financa të jashtme ose qasja e tyre është shumë e kufizuar. Arsyeja qëndron në faktin se një numër i këtyre ndërmarrjeve veprojnë në sektorin informal.
Favorizimi i sektorit të ekonomive familjare në kuptimin e kreditimit nga bankat filloi kryesisht nga viti 2009, kur si pasojë e krizës bankat filluan të jenë më konservative sa i përket kreditimit të ndërmarrjeve. Kjo reflekton profilin e riskut të ndërmarrjeve, të cilat konsiderohen se kanë nivel më të lartë ekspozimi ndaj tronditjeve që mund t’i kanosen ekonomisë.
Bankat janë pyetur se në bazë të politikës kreditore që aplikojnë, cilat lloje të kredive i plasojnë dhe sa është pjesëmarrja e tyre në potencialin e përgjithshëm kreditor? Të dhënat në këtë pyetje tregojnë se në mesatare 34për qind e kredive janë të afatit të shkurtër, 48për qind afatmesme dhe 18për qind afatgjata.
Që efekti i kredive të jetë më i lartë, në potencialin e zhvillimit ekonomik ndikim ka edhe afati i maturimit. Sipas rezultateve të pyetësorit të paraqitur në figurën 5.2, peshën më të madhe e zënë kreditë me kohëzgjatje 2-5 vite (50për qind e kredive); ato deri në një vit (24për qind); kreditë me kohëzgjatje 5-10 vite me 17për qind të kredive. Peshën më të vogël në kredi e përbëjnë kreditë 1-2 vite me 12për qind, ndërsa kreditë mbi 10 vite përbëjnë vetëm 1për qind të kredive në nivelin e përgjithshëm të kredive.

142
Ndikimi I Kredive Në Rritjen Ekonomike

Figura 5.2: Struktura e portfoliosë kredive sipas kohëzgjatjes, përqindja e kredive

	60%							50%
	50%
	40%
	30%		24%
	20%							17%
			12%
	10%							1%
	0%
			Deri në një 1-2 vite			2-5 vite 5-10 vite Mbi 10 vite
			vit
Burimi: Pyetësori i autorit (2013)

Sipas autorit, pjesëmarrja e kredive me afat më të gjatë maturimi duhet të zërë vend tek bankat, sepse të dhënat e paraqitura në figurën e mësipërme, që tregojnë se vetëm 1për qind e kredive janë me afat maturimi mbi dhjetë vite, e pasqyrojnë më së miri gjendjen se në vend mungon zgjerimi i kredive për një periudhë më të gjatë kohore (kreditë prej 5-10 vite dhe ato mbi dhjetë vite). Kjo nuk mund të ndihmojë në ngritjen e kapacitetit të prodhimit dhe në ngritjen e objekteve të ndryshme investive për një periudhë më të gjatë kohore. Sipas literaturës teorike, investimet janë ato që sjellin zhvillimin ekonomik. Bankat, për të rritur potencialin kreditor, nuk mund të bëjnë sigurimin e kredive nga BQK-ja, por pasi që bankat me pronësi të huaj dominojnë në industrinë bankare ato nuk kanë vështirësi për të siguruar kapitalin nga bankat mëmë dhe tregu i kapitalit. Mirëpo, që bankat të kenë mundësi më të mëdha për të zgjeruar nivelin e kredive, autoritetet mbikëqyrëse duhet të rishqyrtojnë mundësitë për uljen e normës së rezervës së detyrueshme, e cila është rritur që nga paraqitja e krizës financiare. Për industrinë bankare, përveç rritjes së depozitave me afat të shkurtër, me rëndësi është edhe rritja e pjesëmarrjes së depozitave me afat të gjatë, sepse kjo do të ndikonte edhe në rritjen e lejimit të kredive afatgjata. Mirëpo, me qëllim që depozituesit të sigurohen për depozitim të mjeteve dhe bankat të kenë qëndrueshmëri financiare, e cila, gjithashtu, reflektohet edhe në stabilitetin ekonomik, Ligji për Sigurimin e Depozitave ka një

143
Ndikimi I Kredive Në Rritjen Ekonomike

ndikim të madh. Për shtatë bankat (P6), LSD nuk ka arritur të ketë ndikim në nivelin e depozitave, marrë parasysh nivelin e shumës së siguruar. Sipas autorit, për shkak të rënies së normës së interesit në depozita dy vitet e fundit, depozituesit nuk janë të interesuar që të depozitojnë mjetet me afat mbi dy vite. Mirëpo, ky ligj sipas një banke është një siguri më e madhe për klientët dhe qytetarët dhe pritjet për depozitim të mjeteve me afat mbi dy vite pritet të shihen në të ardhmen e afërt.
Bankat, përveç mobilizimit dhe grumbullimit të depozitave si dhe emetimit të letrave të ndryshme me vlerë, kanë mundësi që të bëjnë sigurimin e kredive afatmesme dhe afatgjata edhe nga institucionet e ndryshme financiare ndërkombëtare. Të gjitha bankat kanë qasje në këto institucione (P9), gjashtë bankat kanë qasje në Fondin Evropian për EJL, ndërsa vetëm një bankë ka linjë kreditore afatmesme nga BERZH-i. Asnjëra nga këto banka nuk ka qasje në linja kreditore me afat të gjatë. Sipas autorit, shfrytëzimi i këtyre linjave kreditore është një mundësi e mirë për industrinë bankare për të lejuar kreditë në projekte të ndryshme investimi me qëllim të ndikimit në zhvillimin ekonomik.
Vlerësimi i arsyeshmërisë ekonomike dhe shoqërore është më se i domosdoshëm kur bankat bëjnë huazimin e kredive dhe ky vlerësim ka të bëjë me atë se kreditë e dhëna janë në harmoni me zhvillimin e përgjithshëm ekonomik. Prandaj, bankat, gjatë hartimit të politikës kreditore, duhet të marrin parasysh edhe qëllimin për të cilin shfrytëzohen mjetet financiare. Për cilat qëllime huazohen kreditë në Kosovë? Të dhënat e pyetësorit tregojnë se pjesa më e madhe e kredive huazohen në sektorin e tregtisë (41për qind) dhe shërbimeve (19për qind), ndërsa 11për qind në sektorin e industrisë dhe vetëm 3për qind në sektorin e bujqësisë. Ndërsa, sa i përket kredive sipas pronësisë së ndërmarrjeve (ndërmarrjeve private, shtetërore apo publike), bankat janë përgjigjur se pothuajse 100për qind e kredive janë të huazuara për sektorin privat.

144
Ndikimi I Kredive Në Rritjen Ekonomike