Тема: Анатомия панинин классификациясы рауажланыу тарийхы хам уйрениу методы

1-Súwret. Kletkanıń elektron mikroskopta kórinisi (sxeması).

1-kletka membranası, 2-tsitoplazma, 3-endoplazmatik tor, 4-goldji kompleksi, 5- tsentriola, 6-mitoxondriya, 7-yadro, 8-yadrosha, 9- vakuol, 10-yadro qabıǵı, 11-lizosoma, 12- pinotsitoz qaltasha,13- ribosoma, 14- xromosomalar.

Kletka yadros? tsitoplazman?? oray?nda jaylasqan bol?p, kletkan?? barl?q tirishilik protsesslerin basqarad?h?m on?? k?beyiwin t?minleydi.

Kletkan?? ximiyal?q quram?. Kletkan?? barl?q quram b?lekleri organikal?q emes h?m organikal?q zatlardan quralǵan. Kletka quram?nda fosfor, kukirt, kaltsiy, natriy, xlor, temir, magniy, kremniy s?yaql? makroelementler h?m yod, m?s, kobalt, tsink, nikel, alt?n s?yaql? mikroelementler bolad?. Kletka quram?n?? 70% ten k?biregin suw qurayd?. Suw eritiwshi q?siyetke iye bol?p, kletkani? barl?q tirishilik
protsesslerinde ?hmiyetli rol oynayd?. Suw, mikro h?m makroelementler kletkan?? organikal?q emes zatlar?bol?p esaplanad?.
Kletka quram?ndaǵ? organikal?q zatlarǵa beloklar, maylar, uglevodlar, nuklein kislotalar jatad?.
Beloklar kletkan?? tiykarǵ? quram b?legi bol?p esaplanad?. Belok quram?n?? tiykarǵ? b?legin uglerod, vodorod, kislorod, azot qurayd?. Bunnan basqa belokt?? quram?nda fosfor, kukirt zatlar?da bolad?. Belok ayr?qsha zarur plastikal?q
?hmiyetke iye bol?p, ol kletkan?? barl?q tirishilik protsesslerinde, kóbeyiwinde h?m eskirgen quram bóleklerini? janalan?p tur?w?nda ?hmiyetli waz?ypan?atqarad?.
Maylarda kletkan?? quram b?legine jatad?. Olar tiykar?nan uglerod, vodorod h?m kislorodlardan ibarat bol?p, plastikal?q h?m energetikal?q waz?ypan?or?nlayd?.
Uglevodlarda maylarǵa uqsap uglerod, vodorod h?m kislorodtan quralǵan bol?p, olar tiykar?nan energetikal?q ?hmiyetke iye.
Kletkan?? k?beyiwi. Kletkan?? k?beyiwi adam organizmini? e? ayr?qsha
?hmiyetli tirishilik protsessi bol?p, on?? n?tiyjesinde jas organizmni? ?siwi h?m rawajlan?w?, sonday-aq, eskirgen kletkalard?? janalan?p tur?w?t?miyinlenedi.
Kletka eki t?rli: amitoz h?m mitoz (?piway? h?m quramal?) jol menen k?beyedi.
Amitoz ?piway? b?liniw us?l? bol?p, bunda adam denesindegi ay?r?m kletkalar, m?selen, vegetativ nerv tuyinlerini? kletkalar? k?beyedi. Bul us?l menen k?beygende kletka membranas?, tsitoplazmas? h?m yadros? uzayad? h?m ekige b?linedi, geyde membrana da tsitoplazmada b?linbeydi, tek yadron?? ?zi ekige b?liniwi n?tiyjesinde bir ǵana membrana h?m tsitoplazma ishinde eki dana yadro payda bolad?.
Balalar h?m jaslar organizmini? ?siwi h?m rawajlan?w? kletkan?? mitoz, yaǵn?y quramal? us?lda k?beyiwi arqal? t?miyinlenedi. Bul us?lda k?beyiwi t?rt fazada dawam etedi, profaza, metafaza, anafaza, telofaza.
Profaza yadro ishindegi xromosomalar jer t?rizli formaǵa aylanad? h?m soz?lad?. Yadron? orap turǵan perde eriydi h?m on?? ishindegi suy?ql?q tsitoplazma
menen aralasad?. Tsentrsomalar kletkan?? eki polyusine tart?l?p jaylasad?. Profaza aq?r?nda yadro ishindegi yadroshalar eriydi
Metafazada bur?n t?rtipsiz jaylasqan xromosomalar keltkan?? orta b?liminde ornalas?p, irilenedi h?m juwan?yd?. Tsentrosoman?? axromatin jipsheleri olar arqal?
?tip, xromosomalard?kletka polyusine tart?w waz?ypas?n or?nlayd?.
Anafazada xromosomalar kletkan?? polyusine qarap tart?lad?. Kletkan?? membranas?ekige b?line baslayd?.
Telofazada kletka polyuslerine j?ynalǵan xromosomalar t?ǵ?zlan?p ja?a yadro h?m yadroshalar payda etedi. Bul d?wirde kletkan?? membranas? da ekige bolinedi. Solay etip, bir ana kletkadan eki jas kletka payda bolad?
D?zilisi, funktsiyas?, tirishilik protsessleri h?m rawajlan?w? boy?nsha bir- birine uqsas bolǵan kletkalar toplam? toq?ma dep atalad?. Adam organizminde t?rt t?rli: epiteliya, biriktiriwshi, bulsh?q et h?m nerv toq?malar?bolad?.