Тема 1: Xojalıq júritiwshi sub’ektler finansınıń mánisi hám funksiyaları

Тема 2: Kárxanalar finansın basqarıw

1. 
   Kárxanalarda finanslıq basqarıwdıń qásiyetleri
   

Kárxana basshıiyati óz kúndelik iskerliginde finanslıq rejelestiriw, finanslıq qararlar qabıllaw, nátiyjelerdi analiz etiw hám bahalaw hámde taǵı basqa sol sıyaqlılar menen baylanıslı kóplegen máseleler menen to'qnash keledi. Uqıplı basqarıwshıǵa kutilgan nátiyjeni (paydanı ) keltiriwi kerek bolǵan hár qanday jańa proekt belgili bir ideyalar tiykarında payda boladı. Bul ideyalar ónim óndiris, xizmet kórsetiw, qayta satıw maqsetinde tayın ónimlerdi satıp alıw hám basqa sol sıyaqlılarǵa jóneltirilgen bolıwı múmkin. Sonıń menen birge, bul dáramat alıw maqsetinde basqa kompaniyaǵa óz pul qarjıların investitsiyalaw tuwrısındaǵı ideyalar da bolıwı múmkin.

Kóp sanlı múmkinshilikler hám bazardaǵı saldamlı báseki sharayatında uqıplı basqarıwshı ózine tuwrı jónelis belgilep alıwdı biliwi júdá zárúr. Shama menen oylayıq, siz uyali baylanıs xızmeti kórsetiw boyınsha óz biznesińizdi baslawdı qalelaysiz. Oyda sawlelendiriw etiń, áyne waqıtta aymaq boyınsha bunday xizmet kórsetiw menen shuǵıllanatuǵın on dana kompaniya tabıslı islep kelip atır. Bul kompaniyalardan hár biri óz básekichilarini dıqqat menen gúzetip baradı. Xizmet kórsetiw sapası hám texnologiyasında orqada qalmawǵa, sonıń menen birge, múmkinshiligi barınsha keńlew abonentler sheńberin qamtıp alıwǵa ıntıladı. Eger barlıq uyali baylanıs kompaniyaları birdey texnologiyalardan paydalansa hám birdey maqset tárepke intilsa, bul uzaq múddetli planda usıdan ayqın boladı, olar ámeliy tárepten birdey nırq boyınsha birdey xızmetlerdi qarıydarǵa usınıs etediler. Qandayda-bir da uyali baylanıs kompaniyası básekichilariga qaraǵanda óz xızmeti ushın joqarı nırq belgiley almaydı, keri jaǵdayda óz klientlerin joǵatadı. Nátiyjede biz mikroekonomikada ideal báseki (sap báseki) dep atalıwshı jaǵdayǵa iye bolamız. Ideal báseki sharayatında bir tarmaqqa kiretuǵın kompaniyalar birdey tavar hám xızmetlerdi usınıs etken halda, birdey nırq belgileydiler hám qosımsha túrde derlik birdey dáramatǵa iye boladılar.
Egerde ideal báseki rasında ámeldegi bolǵanda uqıplı basqarıwshınıń jámiyettegi ornı hám turmısı zerikarli, keleshegi bolsa joq bo'lardi. Haqıyqatlıqtan da bunday sharayatta jeke biznesdi baslawdıń ulıwma keregi da bo'lmasdi. Yaǵnıy, ápiwayı tárzde pul qarjıların basqa kompaniyaǵa jaylastırıw hám ózi qalelegen ortasha dáramattı alıw múmkin bo'lardi.
Hár bir uqıplı basqarıwshınıń jumıs processindegi isenimi hám umidi bazardaǵı turaqlı balansdı buzıwǵa, básekichilariga qaraǵanda jaqsılaw ónim óndiriske, jumıs procesin jáne de nátiyjeli shólkemlestiriwge, bazardıń múmkin shekem úlkenlew bólegin iyelewge, erkin báseki sharayatında jeńimpaz shıǵıwǵa hám tikkeley óz shártlerin ótkeriwge odaydı. Tek ǵana áne sonda biznestiń uzaq múddetli tabıslı bolıwın hám kópshilik básekichilarga qaraǵanda joqarılaw payda alıwdı támiyinlew múmkin. Bazardı iyelew hám sol arqalı paydanıń mudamǵı túrde ósip barıwın támiyinlewde kompaniya biznesi rawajlandırıwdıń anıq strategiyası belgileniwi bólek áhmiyetke iye boladı.
Sonnan kelip shıqqan halda belgilengen strategik maqsetlerge erisiw ushın talap etiletuǵın ekonomikalıq resursların jıynay alıwı hám olardan tekǵana óndiris noqatı názeriden, bálki finanslıq noqatı názerden da eń nátiyjeli usıllardan paydalana alıwı kerek. Bunda finanslıq nátiyjelililikti támiyinlew finanslıq menejerdin bas wazıypası esaplanadı.
Finanslıq menejer - bul biznes iyesiniń agenti bolıp, ol mal-múlkli mápleri ushın xızmet kórsetiwi kerek. Onıń iskerligi kompaniyanıń basqa basshılarıdan ajralmagan halda ámelge asırıladı. Yaǵnıy, finanslıq menejer ulıwma strategik maqsetlerge erisiw ushın rejelestiriw bólimi, marketing, buxgalteriya hám basqa tiykarǵı bólimler menen o'aro sáykes tárzde xızmet kórsetiwi talap etiledi.
Finanslıq menejment paydanı maksimallastırıw, aksiya stulni hám biznes ma`nisin maksimallastırıw, aksiyaǵa tuwrı keletuǵın payda hám dividend dárejesin asırıw, sonıń menen birge, xojalıq sub'ekti básekige shıdamlılıǵı hám finanslıq turaqlılıǵındı asırıw maqsetinde pul qarjıları, finanslıq resursların qáliplestiriw, bólistiriw hám olardan paydalanıw procesin basqarıwdı ańlatadı. Bunnan tiykarǵı maqset kompaniya múlk iyelerileriniń (aksiyadorlarining) baylıǵını arttırıw esaplanadı. Ulıwma halda aksiyadorlar múlkin arttırıp barıw hám biznestiń strategik maqseti esaplanǵan paydanı maksimallastırıw máseleleri bir-birine óz-ara baylanıslılıǵın da atap ótiw kerek. Bunda finanslıq menejerlar aldına qoyılatuǵın aosiy hám strategik másele uzaq múddetli keleshekde paydanı úzliksiz túrde maksimallashtirib barıw arqalı kárxana bazar bahosini arttırıp barıw esaplanadı.

2.