Тема 1: Xojalıq júritiwshi sub’ektler finansınıń mánisi hám funksiyaları

Тема 1: Xojalıq júritiwshi sub’ektler finansınıń mánisi hám funksiyaları.

1. 
   Хожалық жүргизиўши субъектлер финансының экономикалық қәсийети ҳәм оның тийкарғы ўазыйпалары
   

Хожалық жүргизиўши субъектлер финансының экономикалық қәсийети ҳәм оның тийкарғы ўазыйпалары. Кәрхана ҳәм шөлкемлер финансы- хожалық жүргизиўши субъект ҳәм мәмлекет пул ресурслары фондын шөлкемлестириў ҳәм олардан тәкрар ислеп шығарыў, сыйлықландырыў ҳәм жәмийеттиң социаллық мүтәжликлерин қандырыў мақсетлеринде пайдалыныўдағы ақша мүнәсибетлериниң жыйындысы.
Хожалық субъектлери финанлық ресурсларын қәлиплестириў қәлиплестириў ҳәм олардан пайдаланыў менен байланыслы пуллы мүнәсибетлер жыйындысы.
Базар экономикасы шараятында кәрханалар финансының алдынғы директив характердеги басқарыў усыллары: лимитлер, орайласқан тәмийнат ҳәм басқалардан парқлы рәўиште кәрханаларда нәтийжели басқарыўдың өзине сай жолына қәлиплеседи булар тийкарында кәрхана ресурс потенциалы оптималластырылады. Бул жағдайда финанслық ресурсларды нәтийжели басқарыў әҳмийети тезлик менен өседи. Бундай шараятларда финанслық ресурслар биринши дәрежедеги әҳмийетке ийе кәрханаларды мәлим ўақыт аралығында тезлик пенен басқа ресурсларға трасформациялаў имканиятына ийе.
Кәрханалар финансы үш тийкарғы функцияны аткарады:
-Кәрхананың социаллық тәкрар ислеп шығарыў процессиндеги алынған финанслық нәтийжелерди бөлистириў ҳәм қайта классификациялаў;
-Финанслық нәтийжелерин классификациялаў нәтийжесиндеги ақша фондын қалиплестириў ҳәм тегисли финанслық ресурслардан нәтийжели пайдаланыўды қадағалайды;
-Кәрханалар финанслық хожалық хызметин сыйлықландырыўшы функцияларын орынлайды.
Кәрханаларды финанслық басқарыў системасы: пул ресурсларының ўақытлы қуны, пул ағымлары, исбилерменлик ҳәм финанслық қәтерлер, капиталлар баҳасы, нәтийжели базар киби қатар концепцияларға тийкарланады. Финанслық мүнәсибетлер кәрханалардан баслап улыўма мәмлекет арасында болған басқыштағы пулдың ҳәрекети менен байланыслы мүнәсибетлерин өз ишине алыўы себепли улыўма мәмлекетлик, аймақлық ҳәкимият органлары ҳәм де кәрханалар финансы менен парқланады.
Кәрханалар финанслық ресурсларын қалиплестириў ҳәм олардан пайдаланыў процессинде бир нешше финанслық институтлар менен финанслық мүнәсибетлерде болады. Олардың тийкарғылары төмендегилерден ибарат:
1. Жалпы дәраматты қәлиплестириў ҳәм олардан пайдаланыў процессинде, хожалық субъектлери ааралық финанслық мүнәсибетлер, яғный шийки зат, жанылғы, материаллар, пүтинлеўши әсбап-үскенелер таяр өнимди реализациялаў, жарималар төлеў ҳәм финанслық жарима алыў ҳәм де еки жақлама шәртнама ҳәм мәжбүриятларын орынлаў процесси.
2. Инвестицияға мөлшерленген кәрхана қымбат баҳалы қағазларын шығарыў ҳәм жайғастырыў ҳамде қоспа кәрханалар шөлкемлестириўде үлесли қарежетлер аркалы қатнасыў.
3. Кәрханалар валюта фондын шөлкемлестириў ҳәм пайдаланыўда сыртқы экономикалық байланыс компаниялары менен болған финанслық мүнәсибетлер.
4. финанслық система органлары менен кәрханалар ортасындағы болатуғын экономикалық мүнәсибетлер. Соның менен бир қатарда: бюджетлик емес фондларға ажратпалар, республика ҳәм аймақлық бюджетлерге салықлар төлеў, кәрхана егер мәмлекетке тийисли болса бюджеттен дотациялаў.
5. Коммерциялық банклеринен қысқа ҳәм узақ мүддетли кредитлер алыў, ссудаларын кайтарыў, кредит ушын процентлер төлеў менен байланыслы финанслық мүнәсибетлер.
6. Базар экономикасы шараятында кәрханалар финансының салмағы жәнеде кеңейеди. Бул жағдай кәрханалар режелерин еркин ислеп шығарыўшы субъект болғанлығы менен байланыслы.
Базар экономикасы шараятында кәрханалар финансын объектив болыўына тасир еткен факторлар қурамы:
Солардан тийкарғылары болып:
- товар пул мүнәсибетлериниң бар екенлиги;
- хожалық субъектлериныңтүрли мүлк формаларында хызмет көрсетиўи;
- экономикалық сыйлықландырыў ҳам оны кенейтиў ислеп шығарыў финанслық тәмийинлеў мақсетинде пул дараматлары ҳәм де фондларын қәлиплестириў ҳ.т.б