Тема 1: Xojalıq júritiwshi sub’ektler finansınıń mánisi hám funksiyaları

Korporativ finansti basqarıwda finanslıq menejerdin tiykarǵı wazıypaları

Finanslıq menejerdin wazıypaların bes tiykarǵı jóneliske ajıratıw múmkin:
1. Investitsion proektlar ózine tartatuǵındorligini bahalaw hám olardıń ishinen ekonomikalıq nátiyje keltiretuǵın hám aksiyador múlkiniń artpaqtasıǵa xızmet etetuǵın proektlarni tańlaw.
2. Investitsion proektlarni finanslıq támiynlew dárekleri hám usılların anıqlaw hám belgilew.
3. Kompaniya likvidliligi hám tólewge uqıplılıǵın nátiyjeli basqarıw.
4. Iskerlik dawamında júzege keliwi múmkin bolǵan finanslıq risklarni bahalaw hám basqarıw.
5. Investorlar (aksiyadorlar) máplerin qánaatlantıratuǵın paydanı bólistiriw siyasatı (mexanizmı ) ni islep shıǵıw hám ámelge asırıw.
Kompaniyalar ushın eń za’ru’rli resurs pul esaplanadı. Sebebi onı hár qanday basqa aktivge almastırıw múmkin. Kreditler boyınsha procentler hám dividendlar da pul formasında tolıqnishi kerek. Sol sebepli biznestiń tabısı kóp tárepten pul qarjıların tartıw hám islep tabıw boyınsha kompaniya múmkinshiliklerine baylanıslı.
Finanslıq menejer kelesi processler ushın da pul qarjıları tushumlari hám ǵárejetlerdi bahalay alıwı, finanslıq rejelestiriw menen baylanıslı jumıslardı tashkil eta alıwı talap etiledi. Sonday eken, finanslıq menejerdin wazıypası kelesi pul aǵısları háreketi (pul qarjıları tabısı hám shıǵıp ketiwi) múmkinshiligını esapqa alıwı hám tuwrı belgilewi kerek. Basqasha aytqanda finanslıq menejer proektlar boyınsha risklarni bahalay alıw hám olardı basqarıwdı biliwi shárt.
Mámleketlik ekonomikalıq siyasatı biznes júrgiziw shártlerine ámeliy tásir kórsetedi. Ekenin aytıw kerek, bunda mámlekettiń tásirin talap hám usınısqa, procent stavkaları hám bank kreditlerinen isbilermenlerdiń paydalana alıw múmkinshiligine, kapital bazarına, nırqlarǵa, básekine hám basqalarda kóriw múmkin. Sonnan kelip shıqqan halda finanslıq menejer qabıl etiliwi kutilayotgan ekonomikalıq reformalardıń kompaniya iskerligine tásirin hám júzege keliwi múmkin bolǵan saldarların aldınan analiz ete alıwı talap etiledi. Bul tárepge korporativ finanslıq strategiyanı islep shıǵıw hám ámelge asırıwda saldamlı itibar qaratiladi.
Ekenin aytıw kerek, hár qanday kompaniyada finanslıq támiynlewdiń ekew Prinsipial deregi bolıwı múmkin. Bular qarız qarjıları hám jeke aqshalar. Olardı tańlaw hám kompaniyanı finanslıq támiynlew quramındaǵı úlesin belgilew kóp tárepten onıń ekonomikalıq natiyjeliligine baylanıslı. Bunnan tısqarı klientlerdi kreditlash siyasatı, qarızlardı undirish, qısqa múddetli mútajliklerdi finanslıq támiynlew usılları da kompaniya iskerlik natiyjeliligin anıqlawda hám qarızlar boyınsha procentlerdi tólew múmkinshiligin bahalawda úlken áhmiyetke iye boladı. Áyne keltirip o'tilayotgan táreplerden kelip shıqqan halda finanslıq menejer biznesdi finanslıq támiynlewdiń eń paydalı jolların belgilep bere alıwı kerek.
Sonıń menen birge, finanslıq menejerdan erisilgen paydadan paydalanıw boyınsha sonday siyasat islep shıǵıw talap etilediki, nátiyjede investorlar (aksiyadorlar) dıń mápleri qánaatlantirilishi kerek. Bunda dividend siyasatını tańlaw investorlarning tipleri hám shártlerine kóp tárepten baylanıslı. Ulıwma halda dividend siyasatı bir tárepden kompaniya strategik maqsetleri menen muwapıq keliwi, ekinshi tárepden aksiyadorlar máplerin qánaatlantira alıwı zárúr.
Ádetde kishi biznes sub'ektleri finanslıq menejment salasındaǵı qánigelerdi jalb etpeydilar. Geyde bul wazıypanı uyqas bilimlerge iye bolǵan birden-bir yamasa iri mal-múlkli sanalgan kompaniya direktorı atqaradı. Ulıwma alǵanda bolsa pútkil finanslıq basqarıw menen bas esapshı shuǵıllanadı.
Biznestiń irilashib barıwı menen kompaniyalarda bólek shtat birliginde finanslıq menejerni qabıllaw imkaniyatın tabıw paydadan holi bolmaydı. Joqarıda aytıp ótkenimiz kishi biznesde finanslıq menejment salasın alıp baratırǵan esapshılardıń korporativ finansni basqarıwdıń zamanagóy jantasıwların túsiniwi hám ámelde qollay alıwı tarawdıń rawajlanıwıǵa, kárxananıń uzaq múddetli úzliksiz ósip barıwına jay jaratadı. Zero búgingi kún ámeliyatı risklarni basqara alıwshılardı haqıyqıy finanschi retinde tán olmoqda.
Búgingi kúnde óz jeke biznesin baslaıp atırǵan hár bir shaxs iskerlik túrinen qaramastan tómendegi ush sorawǵa juwap bere alıwı talap etiledi:
1. Sizge qansha muǵdarda uzaq múddetli investitsiyalar zárúr boladı? Yaǵnıy siz qaysı tarawda iskerlik kórsetiwchisiz hám ol jaǵdayda qanday túrdegi jaylar, úskene hám qurılıslar talap etiledi?
2. Óz iskerligingizni uzaq múddetli finanslıq támiynlew ushın qanday dereklerden paydalanmoqchisiz? Bunda ózińizge serik da jalb qılıwchimisiz?
3. Kúndelik finanslıq operatsiyalardı qanday tártipte biylewchisiz?
Keltirilgen máseleler búgingi kúnde korporativ finansni basqarıwda oǵada za’ru’rli máseleler esaplanadı.
Ádetde aksiyadorlarning hár kúnlik iskerlik menen baylanıslı qararlar qabıllaw processinde tuwrıdan-tuwrı qatnasıw etmasligi iri kompaniyalar finanslıq basqarıwındaǵı ayrıqsha ayrıqshalıq esaplanadı. Bunıń ornına korporatsiya menejerlar yollaydi. Menejerlar shólkemlestiriwshiler mápleri ushın iskerlik júrgizedi hám olar atınan qararlar qabıl etedi. Iri kárxanalarda joqarıda keltirilgen ush sorawǵa finanslıq menejer juwap beredi.
Finanslıq basqarıw funksiyaları ádetde kompaniyanıń joqarı dárejedegi basshılarıǵa júkletiledi, mısalı finanslıq máseleler boyınsha basqarıw baslıǵı orınbasarı (rawajlanǵan mámleketlerde vitse-prezident) yamasa finanslıq direktor (CFO - chief financial officer).
Korporativ strukturalar iskerliginde finanslıq menejer ush máseleni sheshiw boyınsha qayǵılanıwı kerek. Bul máseleler tómendeler:
- kapital qoyılmalar byudjetin dúziw;
- kapital quramını optimallastırıw ;
- aylanba kapitaldı basqarıw.
Olardıń hár birine toqtalıp ótemiz.
Kapital qoyılmalar byudjetin dúziw - bul kárxanada uzaq múddetli investitsiyalardı rejelestiriw hám basqarıw procesi bolıp tabıladı. Rejelestiriwdıń usı processinde finanslıq menejer kárxana ushın áhmiyetli bolǵan investitsion múmkinshiliklerden paydalanıw arqalı olardı ózlestiriwge háreket etedi. Kapital qoyılmalar byudjetin dúziwde kutilayotgan pul qarjıları tushumlari muǵdarı hám múddeti, olardıń kelip túsiw yamasa tushmaslik múmkinshiligı sıyaqlı máselelerge da itibar qaratiladi.
Kapital strukturası - bul qarız kapitalı hám jeke kapitaldıń óz-ara jıyındısı bolıp tabıladı. Finanslıq menejer bul máselede kárxananıń uzaq múddetli investitsiyaların ámelge asırıw ushın zárúr finansvy resursların tartıw dáreklerine itibar qaratadı. Firmanıń kapital strukturası óz operatsiyaların finanslıq támiynlew ushın foylaniladigan jeke kapital hám uzaq múddetli qarızdarlıqdıń jıyındısın ózinde ańlatadı. Bul tarawda finanslıq menejer aldında mudamı mashqalalı jaǵday payda boladı. Birinshiden, qansha muǵdarda qarız aqshası alıw kerek, basqa tárepden qarız kapitalı hám jeke kapital óz-ara qatnası qanday jaǵdayda optimal esaplanadı. Bunda saylanǵan nisbat risklilik dárejesine hám kompaniya bazar ma`nisine tásir kórsetpeslik kerek. Ekinshiden, firma ushın ábzal qanday finanslıq támiynlew dárekleri bar.
Aylanba kapitaldı basqarıwda bolsa tiykarǵı itibar pul qarjıları tushumini támiyinlew hám minnetlemelerdi waqıtında orawǵa jóneltiriledi.