Тема 1: Xojalıq júritiwshi sub’ektler finansınıń mánisi hám funksiyaları

Тема 3: Xojalıq júritiwshi sub’ektleriniń finanslıq resursları

1. 
   Finanslıq resurslar haqqında túsinik.
   

Finanslıq resurslar – bul jalpı ishki ónim hám milliy daramattı bólistiriw hám qayta bólistiriw nátiyjesinde xojalıq júrgiziwshi sub'ektler hám mámlekettiń qolındaǵı ol yaki bul waqıtta bolǵan pul daramatları hám fondlar jıyındısı.

Finanslıq resurslarning kólemi hám quramı islep shıǵarıwdıń rawajlanıw dárejesine, onıń nátiyjeligine tikkeley baylanıslı. Islep shıǵarıw masshtabları qancha úlken, onıń nátiyjeligi joqarı bolsa, finanslıq resurslardıń kólemi sonshelli úlken boladı. shuncha katta boladı. Óz náwbetinde, islep shıǵarıwǵa baǵdarlanǵan finanslıq resurslar onıń ósiwine hám rawajlanıwına sharayat jaratrıp beredi.
Finanslıq resurslardıń qáliplesiwinde Jalpı ishki ónim hám milliy daramattıń hámme elementlari qatnasadı.
Finanslıq resurslardıń derekleri tómendegiler bolıp esaplanadı:
1. Milliy daramat. Milliy daramatıń sap daramat bólimi finanslıq resurslardıń tiykarǵı deregi bolıp esaplanadı.
2. Sırtqı ekonomikalıq baylanıslardan túsimler. Bul derekke ásirese ǵárezsizlik jıllarında ayrıqsha áhmiyet berilmekte. Bazar múnásibetlerine ótiwdiń birinshi basqıshında (1992-1994 jıllar) Ózbekstan BMSh, XVF, Dún'ya banki, Evropanıń rawajlanıw hám tikleniw banki, Evropa ittifoqi Komissiyası kibi abroylı shólkemlerge aǵza bolıp kirdi hám olar menen aktiv ekonomikalıq sheriklik kılmaqta. Dáslep XVFdan 74 mln. AQSh dollari, Dún'ya bankinen 160 mln. AQSh dolları, 1993-1994 jıl ishinde 21 mámleketten jámi 75 mln. dollar muǵdarında túrli maqsetlerge baǵdarlanǵan járdem alındı. Sırtqı sawda aborotı jıldan jılǵa asıp barmaqta.
3. Milliy baylıqtıń bir bólegi – byudjet qárejetleriniń jıldan-jılǵa ótiwshi qaldıqları.
- qamsızlandırıw shólkemleriniń rezerv fondları;
- mámlekettiń altın qaldıqlarınıń bir bólimin satıwdan túsken túsimi;
- artıqsha múlklerdi satıwdan túsken túsim h.t.b.
4. Qarızǵa alınǵan hám soǵan baǵdarlanǵan qárejetler:
- bank kreditleri;
- kreditorlıq qarızlari;
- akciya hám abligaciyalar shıǵarıwdan túsken túsim.
Finanslıq múnásibetleriniń hár túrliligi finanslıq resurslardı keltirip shıǵaradı.
Finanslıq resurslardıń tiykarǵı elementleri tómendegishe;
- payda;
- túrli salıqlar (QQS, akciyalar, payda salıǵı, múlklik salıqlar, daramatı);
- Qamsızlandırıw shólkemleriniń daramatları;
- amortizaciya ajratpaları;
- sırtqı ekonomikalıq baylanıslardan túsetuǵın túsim;
- xalıqtan túsetuǵın túsimler.
Finanslıq resurslardıń ósiwinde bir qatar faktorlar tasir kórsetedi. Finanslıq resurslardıń ósiwi mamleket milliy daramatınıń kólemi hám onıń ósiwine baylanıslı bolıp, milliy daramattıń ósiwine tásir etiwshi hámme faktorlar finanslıq resurslarınıń da ósiwine tasir etedi. Olarǵa tómendegiler kiredi:
Islep shıǵarıw kólemi hám nátiyjeliginiń asıwı.
Miyenet ónimdarlıǵı.
Fond sıyımınıń kemeyiwi.
Fond qunınıń asıwı.
Fond penenqurallanıwdıń jaqsılanıwı.
Sonday-aq, finanslıq resurslardıń hár bir elementleriniń asıwına tásir etiwshi faktorlar mámlekettiń finanslıq resurslarınıń absolyut hám nisbiy muǵdarlarınıń ósiwine tásir kórsetedi.
Xojalıq sub'ektleri ıqtıyarındaǵı finanslıq resurslardıń oraylasqan finanslıq resurslar bolıp, olar:
- kapital qoyılmalarǵa;
- aylanba qárejetlerdiń asıwına;
- pán-texnika jeńislerine usınılǵan finanslastırıwǵa;
- tábiyattı qorǵawına;
- sociallıq maqsetlerge sarplanıwı múmkin.
Makrodárejedegi social islep shıǵarıw mútájliklerin oraylasqan finanslıq resurslar arqalı qandırıp, olarǵa byudjet hám byudjetten tısqarı fondlardıń qárejetlerin kiredi.

2.