Tema-1 «Salıqlar h’a’m salıqqa tartıw» arnawlı kursın oqıtıwdın’ za’ru’rligi, maqseti h’a’m wazıypaları O’zbekstan Respublikası salıq sisteması h’a’m salıq qatnasıqları subektlerinin’ h’uqıq h’a’m de minnetlemeleri. Rejesi

Ja’mi da’ramatlar quramı, ulıwma ja’mi da’ramattan shegirmeler
Yuridikalıq ta’replerdin’ payda salıg’ı boyınsha salıqtı tolıq, tuwrı anıqlaw (esaplaw) ushın olardın’ ja’mi da’ramatları quramına neler kiriwin puxta u’yreniw za’ru’r boladı.
Yuridik shaxslardın’ ja’mi da’ramatları quramına olar ta’repinen alınıwı kerek bolg’an (alıng’an) ju’klengen tovar, orınlang’an is, ko’rsetilgen xızmet xaqı siyaqlı pul h’a’m beypul (pulsız) qaytarılmaslıq sha’rti menen alıng’an qarjılar kiredi. Demek, alıng’an kreditler ja’mi da’ramatqa kirmeydi.
Yuridikalıq ta’replerdin’ ja’mi da’ramatları quramına to’mendegiler kiredi:
1.Tovarlar (jumıslar, xızmetler) dı satıwdan alınatug’ın da’ramatlar;
2.Basqa da’ramatlar.
Tovarlardı (jumıslardı, xızmetlerdi) realizatsiyalawdan, sol esaptan ja’rdemshi xızmetler ta’repinen realizatsiyalawdan qosımsha qun salıg’ın h’a’m aktsiz salıg’ın shegirip taslag’an jag’dayda alıng’an tu’sim tovarlardı (jumıslardı, xızmetlerdi) realizatsiyalawdan alınatug’ın da’ramatlar.
Tovarlardı realizatsiyalawdan alınatug’ın tu’sim ju’klep jo’netilgen tovarlar qunınan kelip shıg’ıp olardı tastıyıqlawshı h’u’jjetler tiykarında belgilenedi.
Basqa da’ramatlarg’a tovarlardı (jumıslardı, xızmetlerdi) islep shıg’arıw h’a’m realizatsiya etiw menen baylanıslı bolmag’an operatsiyalardan alınatug’ın da’ramatlar kiredi. Mısalı:
Tiykarg’ı quralları h’a’m basqa menshiktin’ shıg’ıp ketiwinen alınatug’ın da’ramatlar;
Mu’likti ijarag’a beriwden alınatug’ın da’ramatlar;
Tiykarg’ı kurallar h’a’m materiallıq emes aktivlerdi qarjılay ijarag’a beriwden alınatwg’ın da’ramatlar;
Pulsız alıng’an mu’lk, mu’lkshilik h’uqıkları, sodayaq isler h’a’m h’ızmetler;
İnventarizatsiya na’tiyjesinde anıqlang’an artıqsha tovar-materiallıq zapaslar;
Esabat jılında anıqlang’an o’tken jıllardag’ı da’ramatlar;
Minnetlemelerdi esaptan shıg’arıwdan alıng’an da’ramatlar;
Ja’mi da’rmattan aldın shegirip taslang’an qa’rejetler yaki shıg’ınlardın’ (ziyan) ornın qaplaw ko’rinisinde alıng’an da’ramatlar;
xızmet ko’rsetiwshi xojalıqlardan alınatwg’ın da’ramatlar;
o’ndirip alıng’an yaki qarzdar tamanınan ta’n alıng’an jarima h’a’m penyalar;
Valyuta esap betindegi kursdag’ı unamlı parıq;
Dividendler h’a’m payızlar.
tovarlar (isler, xızmetler)di islep shıg’arıw h’a’m satıw menen tiykkeley baylanıslı bolmag’an operatsiyalardan alınatwg’ın basqa daromad
Salıq kodeksine muwapıq to’mendegiler yuridikalıq ta’repler da’ramatı sıpatında qaralmaydı:
-ustav fondına (ustav kapitalına) alıng’an u’lesler;
-satılıp atırg’anı ushın basqa shaxslardan da’slepki h’aqı ta’rizinde (avans) alıng’an qarjılar (mu’lk yamasa mu’lkiy h’uqıqlar);
-byudjetden berilgen subsidiyalar;
-alıng’an grantlar.
- eger qarjılardı (mal-mu’lk yaki mu’lkshilik h’uqıqları) basqa shaxsqa o’tkeriw, islerdi orınlaw, xızmetler ko’rsetiw O’zbekstan Respublikası Prezidentinin’ yaki O’zbekstan Respublikası Ministrler Kabinetinin’ qararı tiykarında a’melge asırılıp atarg’an bolsa, beypwl alıng’an qarjılar (mal-mu’lk yaki mu’lkshilik h’uqıqları), isler h’a’m xızmetler;
qamsızlandırıw shartnamaları boyınsha qamsızlandırıw summası esabında alıng’an qarjılar;
investor h’a’m ma’mleket mu’lkin basqarıw boyınsha juwapkerli ma’mleket organı ortasında du’zilgen sha’rtnama boyınsha investitsiya minnetlemeleri sıpatında kiris etilgen mal-mu’lk;
h’a’m basqa nızamshılıqta ko’zde tutılg’an da’ramatlar.
Yuridikalıq shaxslardın’ jami daramatları quramı O’zbekstan Respublikası Ministrler Kabinetinin’ 1999 jıl 5 fevraldag’ı 54-sanlı qararı menen tastıyıqlang’an “O’nimler (isler, xızmetler)di islep shıg’arıw h’a’m satıw qa’rejetleri quramı h’a’mde finanslıq na’tiyjelerdi qa’liplestiriw ta’rtibi h’aqqında”g’ı Nızam menen anıqlanadı h’a’m to’mendegi izbe-izlik ko’rsetkishler menen sa’wlelendiredi:
1) o’nimdi satıwdan alg’an ulıwma payda
UP=SST-İO’B, bul jerde:
UP- ulıwma payda, SST-satıwdan alıng’an sap tu’sim, İO’B-satılg’an o’nimnin’ islep shıg’arıwdag’ı o’zine tu’ser bah’ası.