Tekshirdi; Jiyanov A. B геомеханиканинг асосий тушунчалари

Геомеханика фани ва унинг моҳияти

• Маълумки, «Геомеханикани» умумий механиканинг бир қисми сингари, умумий физиканинг “тоғ жинслари ва жараёнлари ” бўлими сифатида қараш керак.
• Шундай қилиб, геомеханика ҳақидаги алоҳида фан сифатида қабул қилинган. Шу муносабат билан ер ҳақидаги бошқа бир қатор фанлар: география геодезия, геология ва бошқалар билан яқин алоқада бўлади. Таъкидлаш жоизки геомеханика асосан геология, янада аниқроғи – муҳандислик геологияси билан чамбарчас боғлиқдир.
• Геомеханикада бошқа мухим фанларнинг кенг миқёсдаги усуллари ва натижаларидан фойдаланилади, шу жумладан биринчи навбатда математикадан:
• аниқ математик тахлиллар, амалий математика, математик моделлаштириш ва бошқалар. Табиий тадқиқотлар ўтказишда физика ва кимё фанлари қонуниятларидан кенг фойдаланилади.

Геомеханиканинг масалалари ва асосий йўналишлари

• Геомеханиканинг фундаментал ва амалий фанлар нуқтаи назаридан баҳолайдиган бўлсак, умумий механика бўйича “геомеханика” амалий фанларга, кончилик фанлари бўйича эса фундаментал фанларга таалуқли ҳисобланади.
• Шу туфайли геомеханика – инсон фаолияти таъсирида, хусусан, кончилик ишлари таъсирида ҳосил бўладиган табиий ва техноген майдонлардаги кучларнинг кон техник, объект ва иншоатлар, тоғ жинс массивининг мустаҳкамлиги ва деформацияси, мустаҳкамлик ҳақидаги фандир.
• Геомеханиканинг асосий муҳандислик масаласи кон ишларини бехатар олиб бориш ва техналогик жараёнларнинг ишончлилиги ва унумдорлигини ошириш учун тоғ жинси массивидаги механик жараёнларни бошқаришга мувофиқ, қазиш усулларини қўлаш ва илмий асослашдир.

Геомеханиканинг масалалари ва асосий йўналишлари

• Шунга кўра геомеханикада ўрганиладиган асосий жараёнлар учта йирик гуруҳга ажратилган:
• Тоғ массивининг кучланиш-деформацияланиш ҳолати, шаклланиши ва уни кон лаҳимлари ўтиш натижасида ўзгариши;
• Динамик жараёнлар ва уларнинг тоғ жинси массивида ҳосил бўлиши;
• Тоғ жинсларининг силжиши, уларнинг турлича кўринишларда содир бўлиши.
• Бу ерда механиканинг умумий структураси билан таққослаб кўрилмоқда. Жумладан, биринчи гуруҳ-статик, иккинчи гуруҳ- динамик ва учинчиси-кинематик кўринишларда намойиш қилинган.
• Геомеханика- қизғин ривожланувчи фандир, у қамраб олган жабҳалар доимо кенгайиб боради, масалалар ҳам мураккабланади, уларни ҳал қилувчи геомеханик усуллар шунга мослашиб боради.