|
ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ УНИВЕРСИТЕТИ
ГЕОГРАФИЯ ВА ТАБИИЙ РЕСУРСЛАР ФАКУЛТЕТИ
ГЕОДЕЗИЯ КАРТОГРАФИЯ ВА КАДАСТР 3-БОСҚИЧ
ЎЗБЕК ГУРУХИ ТАЛАБАСИНИНГ
ТАБИИЙ КАРТАЛАРНИ ЛОЙИХАЛАШ ВА ТУЗИШ
ФАНИДАН
4-АМАЛИЙ ИШ
Мавзу:
Картани тузиш ва генерализация жараёнида
ҳисоблаш усулларини ўрганиш.
Бажарди: Баймуратов А.
Қабул Қилди: САФАРОВ Э.
Очилов Ш.
Тошкент 2022
Ўсимликлар карталарини тузиш
Топшириқни бажариш тартиби
1.
Ҳудуд ўсимликлари тарқалиш географиясини ва ўсимликлар
карталарини тузиш йўлларини адабиётлар ва картографик манбалар
ёрдамида ўрганиш. Ўсимлик манба картасини мавжуд гипсометрик асос
билан текшириб кўриш.
2.
Картани тузиш бўйича редакцион кўрсатмалар ёзиш, унда:
а) карта мазмунидан келиб чиқиб, ўсимлик қопламини тасвирлаш-да
картанинг масштаби ва ўсимликларнинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга
олиш;
б) тузилаётган карта ва унинг легендасини қайта ишлаб чиқиш;
в) танлаб олишнинг цензли кўрсаткичларини асослаш;
г) манба карта легендаси ва мазмунини умумлаштириш бўйича,
кўрсатмалар бериш.
3.
Карта легендасини тузиш.
4.
Ўсимлик картасини тузиш.
5.
Легенда, ўсимлик ареаллари чегаралари, географик асос эле-
ментларини қора тушь билан чизиб, картани жиҳозлаш. Карта ва леген-дани
геоботаник карталар учун қабул қилинган ранглар билан бўяш.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхатини тузиш.
Ўсимликларнинг харитада тасвирланишига ранглар асосий рол
ўйнайди. Нинабаргли ўрмонлар доим яшил ёки тайга ўрмонлари деб
хам юритилади. Шу сабабли ўрмонлар харитада яшил рангда
тасвирланади. Текислик ўрмонлари оч яшил, тоғ ўрмонлари тўқ яшил
рангда тасвирланади. Дашт деб қора ва каштан тупроқли ерларга
ўсиб, қалин қоплам хосил қилувчи анча ксерофел ўт ўсимликлар
типидан ташкил топганжойларга айтилади. Харитада даштлар
жигарранг , тўқ қизил ва қорамтир рангларда тасвирланади. Чўл
зонаси ўсимликлари дунёси хам бошқа зоналардаги ўсимликлар каби
жуда хилма-хил ҳаёт шароитларига эга бўлиб, ўзига хос
хусусиятларга эга.[5. 103-127-145 б]
Буларнинг барчаси экологик раёнлаштириш учун асос яратади -
Ўсимлик қоплами асосида эр, яъни геоботаник ҳақида т а н и ц ҳ о г
о г ра пҳ й, геоботаник раёнлаштириш ва оқилона жойлаштириш ва
фойдаланиш учун хариталаш яхшилаш мақсадида қишлоқ хоʻжалиги
ва оʻрмон ерлари ечимлар ва уларнинг маҳсулдорлигини ошириш.
Барча саноат тармоқлари учун фойдаланиш, такомиллаштириш ва
яратиш билан боғлиқ иқтисодиёт ўсимликлар, геоботаник биологик
асослайди. Илмий ўрмон хўжалиги, ўрмон хўжалиги ва
ўрмонзорлаштириш,
яйлов
ва
яйловлар,
дала
экинлари
етиштириш,янги ерларни ўзлаштириш ва ҳудудни оқилона ташкил
этиш, тупроқ ва иқлим фитомелиорацияси, сув
хўжалиги ва
гидроэлектростанцияларни қуриш, торф ерларидан фойдаланиш –
барчаси бу геоботаник маълумотларни ҳисобга олган ҳолда амалга
оширилади.[6. 48 б]
Табиатни ўзгартириш режасини амалга ошириш муносабати
билан кўплаб геоботлар мамлакатнинг қуруқ ҳудудларида амалга
оширилди. Дашт ва чўлларни илмий тадқиқ қилиш мумкин бўлди.
Олдингига қараганда бэқиёс даражада батафсил ва аниқроқ
компиляция қилишди. СССР ва унинг алоҳида қисмларининг
геоботаника хариталари яратилди. Пробутун Совет ҳудудини
батафсил геоботаник раёнлаштириш ишлари бажарилди. Тадқиқот
методологияси такомиллаштирилди (экологлар методикасикал
қаторлар,
структурани
миқдорий
тавсифлаш
усуллари
фитоценозларнинг ер усти ва тупроқ қисмлари, ўрганиш усуллари
фитоценоз ва атроф-муҳит ва ўсимликлар ўртасидаги муносабатлар
фитоценозларда ва бошқалар). Экспериментал фитосенология
назарий фаннинг жадал ривожланмоқда. Биогеоценоз ҳақидаги
таълимот пайдо бўлди. Натурли геоботаникага асослаш қишлоқ ва
оʻрмон хоʻжалиги тармоқлари. Геоботаник хат гастрол доревидаги
каби ўнлаб номлар билан номлана бошладийиллар, лекин юзлаб ва
минглаб, ва ўзига тортадичэт эллик олимларнинг эътибори. [ 6. 24 б].
Геоботаник карталарни тузиш методикаси манбаларнинг тури ва
ҳажмига боғлиқ, чунки карталар йирик масштабли план олиш
материаллари, ўрта ҳамда майда масштабли табиат карталари, қисқа
мазмунли соҳа карталари, топографик, аэросуратлар ва мавжуд
адабиётлар асосида тузилади. Табиийки, бу материалларнинг
карталарни тузиш мақсадида талқин қилиниши ҳар хил. Шу сабабли,
картани тузишда ўсимликлар бирикмалари учун қабул қилинган яхлит
таснифдан
фойдаланилади.
Регионнинг
ўсимликлар
қоплами
хусусиятлари, таркиби, ўзгариши, динамикаси, бошқа табиий муҳит
компонентлари
билан
ўсимликлар
қоплами
ўртасидаги
боғлиқликларнинг типи ва тизими генерализация йўналишини ҳамда
карта тузиш жараёнини белгилайди. Карта тузишнинг биринчи
босқичи ўсимликлар таснифидан картанинг легендасига ўтиш
ҳисобланади. Бу иш ўсимликлар қоплами асосий гуруҳлари,
бирикмалари ва туркумларининг экологик кўринишини ифодалайди.
Типологик карта легендаси ўсимликлар қоплами таснифига асосланган
бўлишига қарамасдан, уни тўлиқ қайтармайди. Легендани тузишда
тасниф тузилмаси қуйидагича ўзгартирилади:
a)
картанинг легендаси мазмунан ўсимликлар қоплами таснифининг
маълум бир қисмини қамраб олади;
b)
легендага турли босқичдаги таксономик бирликлар киритилади;
c)
легенда орқали нафақат иерархик боғлиқликлар аниқланади ва
кўрсатилади, балки мувофиқлаш, яъни экологик, географик, динамик
ва бошқа боғлиқликлар ҳам берилади. Ўсимликлар қоплами жуда
ўзгарувчан, шу сабабли замонавий геоботаник карта ўсимликлар
туркумининг динамикасини тасвирлаши керак.
Do'stlaringiz bilan baham: |
