35-маъруза фойдали ыазилма конларини очиы усулда ыазиб олишда тоғ жинсларининг силжиши

35-МАЪРУЗА


ФОЙДАЛИ ЫАЗИЛМА КОНЛАРИНИ ОЧИЫ УСУЛДА ЫАЗИБ ОЛИШДА ТОҒ ЖИНСЛАРИНИНГ СИЛЖИШИ


Режа:

1. 
   Очиқ кон ишларида силжишларнинг пайдо бўлиш шакллари.
   
2. 
   Карьерларда тоғ жинсларининг силжиши устидан назорат.
   

Очиқ кон ишларида силжишларнинг пайдо бўлиш шакллари. Юқори қувватли кон-транспорт воситалари очиқ кон ишларига жалб этилмоқда ва очиқ кон ишлари чуқурлиги 300 м дан ошиб бормоқда. Ҳозирги вақтда 500 ва ундан чуқур карьерлар лойиҳаланиб, қурилиб ишга туширилмоқда. Кон технологик жараёнлари ривожланиб ва қазиб олиш тизимлари параметрлари ошиб бориши билан алоҳида бир кон-технологик шароитларида тоғ жинсларининг силжиш ва деформация ҳолатлари билан белгиланади.
Тоғ жинсларининг деформациялари очиқ кон ишлари бошланиб бирон ўзига яраша бўшлиқ ҳосил бўла бошланиши билан намоён бўлади.
Узлуксиз ва даврий жараёнлар кузатилади.
Узлуксиз жараёнларга доимий содир бўладиган чўкиш, сочилмалар, суффозион ва юзаки оқовалар киради. Даврий жараёнларга эса ўзгарувчан тезликда намоён бўладиган кўчки, қулаш ва бошқалар.
Тоғ жинслари массивлари деформациялари қуйидаги асосий турларга ажратилади: сочилмалар, қуламалар, кўчкилар, ҳамда механикавий ва кимёвий суффозияларни ўз ичига олувчи фильтрацион деформациялар гуруҳи, оқовалар, фильтрацион тешиклар, чўкишлар ва эрозия.
Деформацияларнинг юқорида қайд этиб ўтилган турлари ўртасида ҳар доим ҳам аниқ чегара ўтказиб бўлмайди. Масалан, сочилмалар ва қуламалар тоғ жинслари кўчувчан массаларининг нисбий катталиги билан, қуламалар ва кўчкилар эса – сирпаниш юзаси қиялигига боғлиқ бўлган кўчиш тезлиги билан фарқ қилади. Карьерларда кўчкиларга айланувчи қуламалар, ва аксинча – қуламаларга айланувчи кўчкилар пайдо бўлиши кузатилади. Кўчкилар ва оқовалар ўртасида аниқ чегара мавжуд эмас. Лойли жинсларнинг намлиги ортганда, кўчклар оқоваларга айланиши мумкин. Чўкишни кўчкидан ҳар доим ҳам ажратиб бўлмайди, чунки вақт ўтиши билан чўкин натижасида сирпаниш текислиги пайдо бўлиши ва жараён кўчки ёки қулама билан якунланиши мумкин.