Техник ижодкорлик ва дизайн фанининг назарий (лекция) машғулотлари мазмуни

Ikkinchi xususiyat
- ma‘lum ijtimoiy shakllantirish paydo bo`lib, 
uning iqtisodiy qonunlari bilan o`zaro bog`langan holda texnika ijtimoiy 
tuzum boshqasi bilan almashganida saqlanib qoladi va yangi sinfga xizmat 
qiladi. 
Olimlarimiz shu xususiyatlarni hisobga olib yozgan edilar: ―yirik 
kapitalizm erishgan texnika va madaniyat yutuqlaridan foydalanmasdan 
yangi jamiyat qurish mumkin emas‖. 
Uchinchi xususiyat
- shundan iboratki, texnika doimo tabiat 
qonunlariga to`la muvofiq ravishda rivojlanadi. 
Agar yaqin vaqtlargacha texnikada takomillashtirish paypaslash bilan, 
ongsiz o`tib, so`ngra ilmiy bilimlarda tasdiqlangan bo`lsa, hozirgi vaqtda har 
qanday mexanizmni loyihalash va muhandislik hisob-kitoblar, eng ilg`or 
ilmiy-texnik kashfiyotlardan kelib chiqdi. 
To`rtinchi xususiyat -
texnika taraqqiyoti sakrash yo`li bilan 
bo`layotganini ko`rsatadi. Bu keskin o`zgarishlar bilan amalga 
oshirilayotgan texnika taraqqiyot qonuniyatlaridan biridir. Olov, bug`, 
elektr quvvati, kashfiyoti, avtomatika, kibernetika, atom energiyasi 
sohalaridagi kashfiyotlar buning yorqin dalilidir. Texnikaning saqlash yo`li 
bilan taraqqiyotini oddiy tarzda qayd etib o`tish yetarli emas. Rassom 
loyihasi, muhandis, mexanik, texnolog oldingi loyiha eskirganligi aniq 
dalilga aylanganida emas, balki eskira boshlagan paytda uning oldini 
olishlari lozim. 
Asrlar davomida texnika takomillashib, inson mehnatini yengillashtirib 
keldi. Har bir tarixiy bosqichda inson va texnika o`rtasida muayyan 
munosabatlar shakllangan. Shu asosda, turli munosabatlarni ta‘riflab 
beruvchi quyidagi tarixiy bosqichlar ajralib turdi: 
1.
Inson mehnat vositasiga bevosita ta‘sir etib, oddiy qurollar 
yordamida ishlaydi. 
2.
Inson ancha murakkabroq mehnat qurollari yasaydi, ammo ularni 
avvalgiday o`zi ishga soladi. 
3.
Inson mashina-dvigatellarni ixtiro etadi (suv parragi, bug` dvigateli), 
ammo qurollar, asboblar yordamida ishni avvalgiday inson qo`llari bajaradi. 

---

~ 61 ~ 
4.
Inson mashina xizmatini qilar, anchagina qo`l ishlarini bajarar, 
mahsulot yetkazib berar, tayyor buyumlar va yarim tayyor mahsulotlarni 
qabul qilib olar va turli xil vazifalarni bajarar edi. 
5.
Inson mashinani boshqarishda. Boshqaruv bir pultda joylashtirilgan, 
u yerda ishlab chiqarish texnologik jarayonini to`la aks ettiruvchi asboblar 
mavjud. Inson mashinalar boshqaruvchisiga aylandi, mahsulotlarni olib 
berish, yarim tayyor mahsulotlarni bir mashinadan ikkinchisiga olib berish 
uzluksiz mashina yordamida amalga oshiriladi. 
6.
Oxirgi tarixiy bosqich-maxsus dastur va moslama yordamida 
mashinalarni avtomatik boshqarishni joriy etishni o`z ichiga oladi. 
Bu bosqichda endi ishlab chiqarishda uchraydigan barcha texnologik 
jarayonlarni dastur bo`yicha bajaradigan texnik moslamalar (qurilmalar) 
ishlab chiqildi. Avtomatikaning bunday yuksak darajasida odam go`yo 
mashinani boshqarishdan chetlashtiriladi. Ammo bunday emas. Uskunalarni 
tekshiruvdan o`tkazish va ta‘mirlashdan tashqari inson dasturlar tuzadi va 
ularni maxsus qurilmalarga o`tkazib qo`yadi. 
Inson va mashina o`zaro munosabatlarining tarixiy bosqichlarini tahlil 
qilgan vaqtda shuni hisobga olish kerakki, birinchi to`rtta bosqich vaqt 
o`tishi bilan barham topishi kamdan-kam uchraydi, oxirgi ikkita bosqich esa 
hozirgi vaqtda keng tarqalgan.