Тдту «табиий фанлар» кафедраси mexaника 1 маъруза 2020

Nyutonning ikkinchi qonuni
Moddiy nuqtaning olgan tezlanishi , ta’sir etuvchi kuch yo’nalishiga mos kelib, shu kuchga moddiy nuqta massasining nisbatiga tengdir.
Nyutonning ikkinchi qonunining umumiy ifodasi: Moddiy nuqta xarakat miqdorining vaqt bo’yicha xosilasi jizmga tasir etuvchi kuchga tengdur.
moddiy nuqta impulsi.
Jismga bir vaqtning o’zida bir necha kuch ta’sir etsa:
Nyutonning uchinchi qonuni
Tajribalar asosida quyidagilar aniqlangan:
Ikki jismning o’zaro ta’sirida doimo ikki kuch vujudga keladi, bu kuchlar shu lismlarning ikkalasiga qo’yilgan bo;ladi.
Bu kuchlar bir to’g’ri chiziq bo’ylab, qarama qarshi tomanga yo’’naladi.
Bu kuchlarning absalyut qiymatlari teng bo’ladi.
Ta’tif: Tasirgs teng va qarama qarshi yo’nalgan aks ta’sir doimo mavjud.
[F]=H
Butun olam tortishish qonuni

Ikkita jismning bir-biriga tortishish kuchi bu jismlarning massalariga to’g’ri to’g’ri proporsional va ularorasidagi masofaning kvadratiga teskari proporsional.

- gravitatsion doimiysi
Og`irlik kuchi va og`irlik
Jismlarning erga tortishishda hosil bo’luvchi kuchga og’irlik kuchi deyiladi.
Jismlarning og’irligi deganda jism tomonidan o’zi osilib turgan ipga yoki o’zi bosib turgan tayanchga ta’sir etadigan kuch tushuniladi.
Jismning og’irligi og’irlik kuchidan katta xam, kichik xam bo’lishi mumkin.
Ishqalanish kuchi
Ishqalanish deb, jismlarning yoki jism bo’laklarining bir biriga nisbatan xarakatida ular orasida xosil bo’luvchi xodisaga aytiladi.
Tashqi ishqalanish- qattiq jismlarning bir-biriga nisbatan xarakatida tegib turgan sirtlar orasida xoil bo’ladi.
Ichki ishqalanish- suyuqliklar va gazlar qatlamlar xarakatida ular orasida xosil bo’ladi.
Sirtlar va qatlamlar orasida xarakatda qarama-qarshi yo’naluvchi kuchga ishqalanish kuchi deyiladi.
Tinchlikdagi ishqalanish
Jism nisbiy tenglikda turganda ishqalanish kuchi uni bir joyda ushlab yuradi. Bu kuch jismning joyidan qo’zg’alishiga to’sqinlik qiladi.
- bir-biriga tegib turgan jismlarni normal ravishda siqib turgan bosim kuchi.
- tinchlikdagi ishqalanish koeffitsenti