Тб ларда кредит операциялари ҳисоби ва аудити

Кредитлаш тартиби

Кредитлаш субъектлари

Кредитлаш объектлари

Кредит таъминоти








2-расм. Тижорат банкларида кредитлаш тартиби⁴
Маълумки, кредитлаш жараёнида кредит муносабатларининг субъектлари бир томондан кредит берувчи ва иккинчи томондан қарз олувчи сифатида қатнашадилар. Кредиторлар бўлиб, ўзининг вақтинча бўш турган пул маблағларини маълум бир муддатга қарз олувчи ихтиёрига берувчи жисмоний ва юридик шахслар ҳисобланадилар.
Тижорат банклари кредитлаш тизимининг асосий элементи бўлиб кредитлаш усуллари ҳисобланади, чунки улар бу тизимнинг бир қатор элементлари, хусусан, ссуда ҳисобрақами тури ссуда мажбуриятини тартибга солиш, қарз маблағларини мақсадли ишлатиш ва уларни ўз вақтида қайтариш тартибини ва шаклини назорат қилиш кабиларни белгилаб беради.
Кредитлаш усуллари деганда кредитлаш тамойилларига мос равишда кредитни бериш ва қайтариш услублари тушунилади. Ҳозирги кунда Ўзбекистон Республикасида тижорат банклари янги тижорат тузилмалари, яъни мулкчиликнинг бошқа турига асосланган субъектларга кредит беришда тижорат банкларининг хориж амалиётига таяниб кредитлашнинг янги усулларидан фойдаланмоқдалар.
Жаҳон банк амалиётида кредитлашнинг икки усули мавжуд. Биринчи усулнинг аҳамияти ҳар бир ссуда индувидуал тартибда кўриб чиқилишидадир. Ссуда маълум мақсаддаги маблағ эҳтиёжини қондиришга берилади. Ушбу усул аниқ муддатга ссуда ажратишда қўлланилади. Иккинчи усулда ссуда банк томонидан қарз олувчига олдиндан белгилаб қўйилган кредит лимити бўйича берилади, бунда қарз олувчи унга қўйилган тўлов ҳужжатини ўз вақтида тўлаш мажбуриятини олади.
Кредитлашнинг ушбу шакли кредит линияси деб аталади. Очилган кредит линияси кредит ҳисобига барча ҳисоб-китоб пул ҳужжатларини банк ва мижоз ўpтасидаги шартномага асосан тўлаш бир йилга очилади, аммо кредит линияси ундан қисқа муддатга ҳам очилиши мумкин. Кредит линияси муддати давомида мижоз банк билан қўшимча келишувни истаган вақтида ссуда олиши мумкин. Кредит линияси, одатда, молиявий барқарор ва эътиборли мижозларга очилади. Мижоз илтимосига биноан кредитлаш лимити қайта кўриб чиқилиши мумкин. Қуйидаги жадвалда банк кредити турлари келтирилган.