Tayyorlov ishida teatr o’yinlari

Tayyorlov ishida teatr o’yinlari

Reja
I-Kirish
1.Taetr o’yinlari haqida ma’lumot
2.Teatr o’yinlari turlari
II- xulosa
III- Foydalanilgan adabiyotlar

I-kirish

Mamlakatimiz hayotining barcha jabhalarida keng qamrovli ishlar amalga oshirilmoqda. Uning samarali rivoji uzluksiz ravishda ta’lim sohasiga singib borayotgan islohotlarda ham yaqqol namoyon bo‘lmoqda. Bu kabi islohotlardan ko‘zda tutilgan maqsad yosh avlodning tarbiyasiga atroflicha yondashish, turli yosh guruhdagi bolalarning bilim doirasini kengaytirish, o‘quv-bilish faoliyatini rivojlantirishdan iboratdir. Ushbu jarayon jamiyatimizning ijtimoiy va ma’naviy rivoji borasida olib borilayotgan davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri sifatida e’tirof etilmoqda. Bu esa uzluksiz ta’lim tizimining ilk bo‘g‘ini sifatida maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilariga har tomonlama e’tibor berish zaruratini kun tartibiga olib chiqadi. Maktabgacha ta’lim muassasalari ishini ko‘p qirrali, deb hisoblash mumkin. SHu jihatdan olib qaralganda, bolalarda axloqiy sifatlarni shakllantirishda teatrlashtirilgan tomoshalar – qo‘g‘irchoq, stol teatrlari ham o‘ziga xos ahamiyat kasb etadi. Teatrlashtirilgan tomoshalar bolalar bilan bevosita muloqotda bo‘lish, ularning «tili»da fikr almashish, maxsus ifoda vositalariga egaligi, bolalarni ishontirish, voqea-hodisalarga nisbatan xis-tuyg‘ularini bildira olish xususiyatiga ko‘ra pedagogik ahamiyatga ega. Maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy tarbiyalashda teatrlashtirilgan tomoshalar bolalarning iqtidori, ob’ektiv borliq haqidagi tasavvuri, dunyoqarashini yanada rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitni yaratish bilan yanada ahamiyatlidir. Bolalarni milliy ma’daniyat va umuminsoniy qadriyatlar bilan tanishtirish, ularni rivojlantirish davlat talablarining maqsadidir. Bolaga maktabgacha yoshida berilgan bilim uning butun hayoti davomida etakchi o‘rinni egallaydi. Bu hayotiy zaruriyat, « ILK qadam davlat dasturining asosini tashkil etadi
1. Jamiyatimizda olib borilayotgan islohotlar ko‘lami, rivojlanib borayotgan fan-texnika taraqqiyoti asrida ota-onalar farzandlariga bugungi kun talablaridan kelib chiqqan holda, ularning yoshiga munosib va o‘ziga xos xususiyatlarni inobatga olgan holda kerakli ta’lim-tarbiyani berib borish, ma’naviyati yuksak, har tomonlama etuk inson qilib voyaga etkazish lozimligini tobora anglab etmoqdalar. Maktabgacha yoshdagi bolalarni tevarakatrofni o‘rganishdagi bog‘lanishli nutqini rivojlantirish, aqliy rivojlanish xususiyatlari, bolalarning harakat salohiyatini maqsadli rivojlantirish texnologiyasi, bolalarning tasviriy savodxonlik, ekologik tushunchalarini shakllantirish, teatr masalalari, talabalarni maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarga estetik tarbiya berishga tayyorlash, bo‘lajak tarbiyachilarning pedagogik muloqot madaniyatini shakllantirish, bolalarni milliy qadriyatlar asosida ax­loqiy tarbiyalash biz pedagoglarning asosiy vazifamizdir. Bunda stol teatri, qo‘g‘irchoq teatri vositasida bolaning atrof-muhitga bo‘lgan munosabati, hayot haqidagi tasavvurlari, taassurotlari, u yoki bu hodisalarni tushunish, go‘zallikni ko‘ra bilish va his etishga mas’uliyat hissi oshadi

Hattoki, tili endigina chiqib, so‘zlarni buzib gapirayotgan bolajonlar tarbiyasida ham teatrlashtirilgan tomoshalarning o‘rni beqiyosdir. Chunki bolalar oddiygina salomlashish, hayrlashish odobini teatr qahramonlaridan o‘rganishlari ehtimoldan xoli emas. Teatrlashtirilgan tomoshalar (qo‘g‘irchoq teatrlar) dunyoning ko‘plab xalq va elatlariga qadim zamonlardan ma’lum. Ular jamiyat hayotida muhim ahamiyat kasb etib kelgan. Qo‘g‘irchoq teatri har qaysi davlatda turli shaklda, hajmda, o‘ziga xos tarzda taraqqiy etib, rivojlanib kelgan.

1. 
   Taetr o’yinlari haqida ma’lumot
   

Teatr faoliyati bolaga yaqin va tushunarli, uning tabiatida chuqur yotadi va o'z-o'zidan aks ettiriladi, chunki u o'yin bilan bog'liq. Bola barcha badiiy adabiyotni, uning atrofidagi hayot haqidagi taassurotni jonli tasvirlar va harakatlarga tarjima qilishni xohlaydi. Rasmga kirib, u har qanday rolni o'ynaydi, ko'rgan va taqlid qilgan narsaga taqlid qilishga harakat qiladi, katta hissiy zavq oladi.
Teatr o'yini ham syujet o'yiniga, ham qoidalar o'yiniga juda yaqin o'yin faoliyatining etti xil shaklini ajratib ko'rsatishadi: individual, yakka, juftlashgan, guruhli, jamoaviy, ommaviy va sayyoraviy. Teatr o'yini fitna o'yini sifatida aslida bir guruhdir, lekin individual bo'lishi mumkin.
Teatr o'yinida qoidalar bilan o'ynashdan farqli o'laroq, o'yin munosabatlari mavjud emas (agar ular skriptda bo'lmasa). Shu bilan birga, teatr o'yini D. B. Elkonin ta'kidlagan rolli o'yinning barcha tarkibiy qismlarini saqlab qoladi: rol (hal qiluvchi qism), o'yin harakati, ob'ektlardan o'yinda foydalanish, haqiqiy munosabatlar.
Teatr o'yinlarida o'yin harakati va o'yin ob'ekti, kostyum yoki qo'g'irchoq katta ahamiyatga ega, chunki ular bolaning o'yin harakatlarini tanlashini belgilaydigan rolni qabul qilishni osonlashtiradi. O'yin harakati boshqacha tusga ega bo'lishi mumkin. Rejissyorlik o'yinida bola bir vaqtning o'zida har bir personajning rollarini rol o'ynaydigan "aktyor" va "yuqoridan" fitnani boshqaruvchi "rejissyor". "Rol" - odatda namoyon bo'lishi bilan ajralib turadigan odam yoki hayvonni anglatadi; o'yin tasviri, aniqrog'i, ma'lum bir odamning ma'lum bir o'yinda va ma'lum vaqtdagi tasviri natijasi.
Teatr o'yinlari - bu adabiy va badiiy ijod bilan bog'liq bo'lgan "chegara" turi, A.N. Leontievning ta'kidlashicha, urg'u o'yin jarayonidan o'z natijasiga o'tkaziladi. Bu uch bosqichdan iborat idrok etishning bir turi: idrok etish, ijro etish va ijodkorlik.
Teatr o'yinida qahramon obrazi, uning asosiy xususiyatlari, harakatlari, kechinmalari asar mazmuni bilan belgilanadi. Bolaning ijodi xarakterning haqiqiy qiyofasida namoyon bo'ladi. Buning uchun siz xarakterning nima ekanligini, nima uchun u buni qilayotganini tushunishingiz, uning holatini, his-tuyg'ularini tasavvur qilishingiz, harakatlaringizni tahlil qila va baholay olishingiz kerak. Bu ko'p jihatdan bolaning tajribasiga bog'liq: uning hayot haqidagi taassurotlari qanchalik xilma-xil bo'lsa, tasavvur, his-tuyg'ular va fikrlash qobiliyati shunchalik boy bo'ladi.
Teatr o'yinining tabiati (spektaklni namoyish etish) rol o'ynaydigan o'yin (teatrni o'ynash) bilan bog'liq bo'lib, bu bolalarni umumiy g'oya, tajriba bilan birlashtirish va har kimga faol, individual, ijodiy bo'lishiga imkon beradigan qiziqarli tadbirlar asosida birlashishga imkon beradi.
Teatr va o'yin faoliyatining zamonaviy usullarini tahlil qilib, shuni ta'kidlashimiz mumkinki, ko'plab mualliflar o'qituvchi va bolalar oldida turgan vazifalarni yangiladilar: har bir bolaning moyilligi va qobiliyatini aniqlash, mustaqil ijodkorlikni maqsad qilish va tengdoshlar guruhini yaratish, ya'ni har bir ishtirokchi bola o'z qobiliyatlarini namoyish etishini va birgalikda ishlash uchun birlashishga ehtiyoj sezishini ta'minlash; kattalar va tengdoshlar bilan o'zaro munosabatda bo'lishni o'rgandi.
Teatr faoliyati bolaning his-tuyg'ularini, chuqur his-tuyg'ularini va kashfiyotlarini rivojlantirish manbai, uni ma'naviy qadriyatlar bilan tanishtiradi deb ta'kidlash mumkin. Bu aniq, ko'rinadigan natija. Ammo bundan ham muhimroq jihati shundaki, teatr mashg'ulotlari bolaning hissiy sohasini rivojlantiradi, uni qahramonlarga nisbatan hamdard bo'lishga, o'ynayotgan voqealarga nisbatan hamdard bo'lishga undaydi. "Ushbu hissiyot jarayonida," psixolog va o'qituvchi, akademik V.M.Teplov ta'kidlaganidek, "ma'lum munosabatlar va axloqiy baholar shunchaki muomalada bo'lgan va assimilyatsiya qilingan baholardan ko'ra mutlaqo katta kuchga ega kuchga ega" [50].
Teatr faoliyati bolalarda empatiyani rivojlantirishning eng muhim vositasidir, ya'ni. odamning hissiy holatini yuz ifodalari, imo-ishoralar, intonatsiyalar orqali tanib olish, turli vaziyatlarda o'zini noto'g'ri joyga qo'yish, yordam berish uchun etarli usullarni topish qobiliyati. “Boshqalarning ko'ngil ochishi va birovning qayg'usiga hamdard bo'lish uchun siz o'z tasavvuringizdan foydalanib, boshqa odamning mavqeiga o'tishingiz, uning o'rnini aqliy ravishda egallashingiz kerak” dedi
Teatr faoliyati, maktabgacha yoshdagi bolalar uchun har bir adabiy asar yoki ertak har doim axloqiy yo'nalishga ega (do'stlik, mehr-oqibat, halollik, shu bilan birga yaxshilik va yomonlikka o'z munosabatini bildirishi) tufayli ijtimoiy xulq-atvor qobiliyatlari tajribasini shakllantirishga imkon beradi.
Teatr faoliyati bolaga belgi nomidan bilvosita bilvosita ko'p muammolarni hal qilishga imkon beradi. Bu uyatchanlikni, o'zidan shubhalanishni, uyatchanlikni engishga yordam beradi. Shunday qilib, teatr mashg'ulotlari bolaning to'liq rivojlanishiga yordam beradi. Shu sababli, maktabgacha ta'lim tashkilotida ishlashning mazmuni va usullariga vaqtincha (taxminiy) talablar qo'yilganda, "Bolani teatr faoliyatida rivojlantirish" maxsus qismi ajratilgan bo'lib, uning mezonlari peadagog quyidagilarni ta'kidlashi kerak:

• 
  - teatr faoliyatida bolalarning ijodiy faolligini rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish (ijodiy ijodiy faoliyatni rag'batlantirish, spektaklda erkin va erkin turish qobiliyatini rivojlantirish, yuz ifodalari, ekspressiv harakatlar va intonatsiya orqali improvizatsiyani rag'batlantirish va boshqalar);
  
• 
  - bolalarni teatr madaniyati bilan tanishtirish (ularni teatr jihozlari, teatr janrlari, turli qo'g'irchoq teatrlari bilan tanishtirish);
  
• 
  - yagona pedagogik jarayonda dramaturgiyaning boshqa faoliyat turlari bilan o'zaro bog'liqligini ta'minlash;
  
• 
  - bolalar va kattalarning birgalikdagi teatr faoliyati uchun sharoitlar yaratish.
  

1. 
   Teatr o’yinlari turlari
   

Teatr o'yinlarini ikkita asosiy guruhga ajratadi:

dramatizatsiya va rejissyorlik (ularning har biri o'z navbatida bir nechta turlarga bo'linadi).
1. O'yin dramatizatsiya.
Dramatizatsiya o'yinlarida "rassom" rolini o'ynagan bola mustaqil ravishda og'zaki va og'zaki bo'lmagan ekspressiv vositalar yordamida tasvirni yaratadi. Dramatizatsiya turlari hayvonlar, odamlar va adabiy belgilar tasvirlarining simulyatsion o'yinlari; matnga asoslangan rol oynalari; asarlarni dramatizatsiya qilish; bir yoki bir nechta asarda sahnalashtirish; oldindan tayyorgarliksiz fitna (yoki bir nechta uchastkalar) bilan improvizatsiya o'yinlari. Dramatizatsiya o'yinlarining xilma-xilligi haqida L.V. Artemova quyidagilarni aytib beradi: