|
Berdaq atındaģı Qaraqalpaq Mámleketlik Universiteti
Biologiya fakulteti
2 ekologiya hám
studenti
Kurs jumisi
Tema: Tábiyiy resurslardan paydalaniwda basqariw
Tayarlaģan: ________________
Qabillag'an: ________________
Nókis - 2022
Joba:
I. Kirisiw
I.1. Tábiyiy resursları, tábiyıy baylıqlar.
II. BAP. TIYKARĜI BÓLIM
II.1. Tábiyiy resurslardan paydalaniw.
II.2.Tábiyiy resurslardan paydalanıwdıń tiykarǵı strukturalıq bólimleri
I.3. Tábiyattan aqılǵa muwapiq paydalanıwdıń tiykarǵı shártleri
JUWMAQLAW
PAYDALANILĜAN ÁDEBIYATLAR
Kirisiw
Tábiyiy resursları, tábiyıy baylıqlar — jámiyettiń materiallıq hám ruwxıy mútajliklerin qandırıw maqsetlerinde xojalıqta paydalanilаtuǵın hám de insaniyattıń jasawı ushın zárúr bolǵan, onı qorshap turǵan tábiy ortalıqtıń barlıq tábiyaat komponentleri, energiya derekleri. Tábiyat resurslarına Quyash energiyası, Jerdiń ishki ıssılıǵı, suw, jer, mineral baylıqlar, paydalı qazilmalar, ósimlikler, topiraqlar, haywanat dúnyası kiredi. Tábiyat resursları tawsılatuǵın (kóplegen paydalı qazilmalar), tawsılmaytuǵın (suw, hawa, Quyash nurı, Jerdiń ishki energiyası ) hám tiklenetuǵın (biologiyalıq elementler, ayırım paydalı qazilmalar) baylıqlarǵa bólinedi.Hár qanday mámleket ekonomikasında tábiyiy resurslar menen támiyinlengenligi hám resursların turaqlı basqarıw múmkinshilikleri mámleket ekonomikalıq jaǵdayın xarakterleytuǵın eń zárúrli ekonomikalıq kórsetkishlerden esaplanadı.
I.1. Tábiyiy resursları, tábiyıy baylıqlar
Ekonomikanı modernizasiyalaw hám islep shıǵarıwdı diversifikasiyalaw sharayatında resurslardan nátiyjeli hám kompleks túrde paydalanıwdıń tiykarǵı baǵdarların úyreniw, átirap ortalıqtı qorǵaw boyınsha mashqalalardi saplastırıw zárúrli áhmiyetke iye boladı. Tábiyattan paydalanıwdıń ekonomikalıq mexanizmi, resurslardan nátiyjeli hám kompleks túrde paydalanıwdı ekonomikalıq bahalaw sistemasın úyreniw, átirap ortalıqtı qorǵaw boyınsha mashqalalardi sheshiw, sonıń menen birge, tábiyattan paydalanıwda investisiyalar natiyjeliligi hám ortalıqtı qorǵaw qárejetleriniń natiyjeliligi, jetkizilgen ziyandi bahalawda ekonomikalıq esap - kitaplar qılıw boyınsha ámeliy kónlikpelerge ıyelew, Resursların turaqlı basqarıwǵa erisiwge qaratılǵan maqul túsetuǵın joybarlardı tańlap alıw házirgi kúndegi zamanagóy metodlardan paydalanıw temanıń aktuallıǵın kórsetip beredi. Tábiyiy resurslardan aqılǵa say paydalanıw hám átirap -ortalıqtı qorǵaw tábiyatqa aktiv tásir kórsetiw menen birge keletuǵın ilimiy-texnikalıq rawajlanıwdıń rawajlanıwı dáwirinde zamanagóy jámiyettiiń eń zárúrli máselelerinen biri bolıp tabıladı. Tábiy resurslar derlik tawsılmaytuǵınlarǵa bólinedi (quyash energiyası, suw tasqını, ishki ıssılıq, atmosfera hawası, suw); qayta tiklenetuǵın (topıraq, ósimlik, haywanot dúnyası resursları) hám qayta tiklenbeytuǵın (minerallar, jasaw ortalıǵı, dárya energiyası).
Qayta tiklenetuǵın tábiyiy resurslar - bul elementlerdıń aylanıwı processinde insannıń ekonomikalıq iskerligi kórsetkishinr sáykes keletuǵın dáwirde óz-ózin qayta tiklewge ılayıq tábiyiy resurslar. Qayta tiklenetuǵın tábiyiy resurslardan aqılǵa say paydalanıw olardan teń salmaqlılıqlı paydalanıw hám jańalaw principlerıne tıykarlanıwı, sonıń menen birge, olardı qayta islep shıǵarıwdı keńeytiwdi támiyinlewi kerek. Qayta tiklenbeytuǵın tábiyiy resurslar - insannıń ekonomikalıq iskerligi kórsetkishine sáykes keletuǵın dáwirde ózin ózi jańalaw qábiletine iye bolmaǵan tawsılatuǵın tábiy resurslarınıń bir bólegi. Qayta tiklenbeytuǵın tábiy resurslardan aqılǵa say paydalanıw olardı hár tárepleme hám qolaylı qazip alıw hám olardan paydalanıw, shıǵındılardı utilizaciya qılıw hám taǵı basqalarǵa tıykarlanıwı kerek.Insannıń ekonomikalıq iskerligine qosılıwı kózqarasınan tábiyiy resurslar real hám potentsialǵa bólinedi. Birinshi túrdegi resurslar aktiv ekspluataciya etiledi, ekinshisi ekonomikalıq aylanbada qatnasıwı múmkin.Házirgi waqıtta tábiyiy resurslarınıń azayıwı mashqalası barǵan sayın keskin bolmaqta. Tábiyiy resurs potencialınıń azayıwı tábiy resurslarınıń insaniyat mútajliklerine, onıń texnikalıq múmkinshiliklerine hám tábiyiy sistemalar ushın qawipsizlik standartlarına juwap bermeytuǵın dárejege qısqarıwında ańlatpalanadı.Tábiyiy resurslarınıń azayıwı olardı ekonomikalıq hám ekologiyalıq tárepten jáne de rawajlandırıwdı maqsetke muwapıq emes etedi.Tábiyattı aqılǵa say basqarıw tábiyit resursların aqılǵa say rawajlandırıw, insan iskerliginiń múmkin bolǵan zıyanlı aqıbetlerin aldın alıw, tábiyiy kompleksler hám bólek tábiyiy obyektlerdiń ónimdarliģi hám ózine tartatuǵınliģi saqlaw hám asırıwdı óz ishine aladı. Tábiyattı aqılǵa say basqarıw tábiy resurslardan paydalanıwda ekologiyalıq, ekonomikalıq jáne social máplerge erisiwdiń eń jaqsı variantın tańlawdı óz ishine aladı. Tábiyiy resurslardan kompleks paydalanıw shıǵındısız hám kem shıǵındılı texnologiyalardan paydalanıwdı, ekilemshi resurslardan qayta paydalanıwdı názerde tutadı. Qayta tiklenetuǵın resurslar málim shegaraǵa shekem tábiyiy tikleniw qábiletine iye, biraq olardan paydalanıwdıń uzaq tariyxı resurslarınıń tábiyiy qásiyetlerinde hám birinshi náwbette, óz-ózin qayta tiklew qábiletinde sezilerli ózgerislerge alıp keldi.
Qayta tiklenbeytuǵın resurslarınıń tawısıwı, sonıń menen birge, tábiyiy ortalıqta júdá kóp muǵdardaǵı islep shıǵarıw hám tutınıw shıǵındılarınıń toplanıwı mashqalası jáne de aktual bolıp tabıladı. Bulardıń barlıǵı tábiyiy resurslardan noratsional paydalanıwdan derek beredi. Bunnan ayrıqsha túrde, tabiyatti aqılǵa say basqarıw - bul insaniyat sociallıq-ekonomikalıq tárepten tayın bolmaǵan tábiyiy resurs potentsialındaǵı keskin ózgerislerge alıp kelmeytuǵın hám tábiy ortalıqta insan salamatlıǵına ziyan jetkizetuģin yamasa onıń turmısına qáwip salatuǵın tereń ózgerislerge alıp kelmeytuǵın joqarı nátiyjeli basqarıw bolıp tabıladı. Tábiyattan aqılǵa say paydalanıw iskerligi sisteması rawajlanıp atırǵan ekonomikanıń perspektivalı táreplerin hám adamlar salamatlıǵın saqlawdı esapqa alǵan halda, tábiyiy resurslar hám sharayatlardan puxta paydalanıwdı hám olardı qayta óndiristiń eń nátiyjeli usılın támiyinlewge qaratılǵan. Tábiyattı aqılǵa say basqarıwdıń tiykarǵı principi - bulekonomikanı ekonomikalıq qánigelestiriw hám shólkemlestiriw, jámiyettiiń social dúzilisi aymaqtıń tábiy resurslarına (potentsialına ), ekosistemalardiń resursların qayta qayta tiklew hám átirap -ortalıqtı qayta tiklew funktsiyalarına, olardıń tábiyiy qábiletine sáykes keliwi kerek, antropogen tásirlerge shıdam beriw.
Do'stlaringiz bilan baham: |
