Таянч тушунча ва иборалар

Анализ ва синтез (грек. Analysis – ажратиш, бўлиш ва қўшиш, бирлаштириш) Анализ шундай бир мантиқий усулдирки, унинг ёрдами билан буюмлар, ҳодисалар фикран қисмларга бўлинади. Синтезда эса қисмлар фикран бирлаштирилиб, бир бутун ҳолига келтирилади.
Аналогия (грек. Analogia – ўхшашлик, мослик) – икки буюмнинг бир ёки бир неча белгиларнинг ўхшашлигидан бошқа белгиларнинг ҳам ўхшашлиги тўғрисида ҳулоса чиқаришдир.
Антитезис (грек. Antithesis – қарама – қарши қўйиш) – тезисга қарама–қарши бўлган тезис.
Апагогик исбот (грек. Apagoge – ҳулоса, apagogos – бурувчи, чиқарувчи) – воситали исботнинг бир тури бўлиб, тезиснинг тўғрилиги бевосита аргументдан (асосдан) келтирилиб чиқарилмайди, балки унга қарши бўлган тезиснинг (антитезиснинг) хатолигини исботлаш орқали дастлабки тезиснинг тўғрилиги исботланади.
Аподейктик ҳукм ёки зарурий ҳукм (грек. Apodeiktkos – ишонарли, аниқ) – предикат ва субъектдаги белгини зарурий тасдиқлайди ёки инкор қилади. Бундай ҳукмлар нарса ва ҳодисалар ўртасидаги зарурий муносабатни акс эттиради.
Апологетика (грек. Apologio – ҳимоя, ҳимоя нутқи) – бирор нутқни ёки фикрни ҳимоя қилиш (Апология ҳам ана шундан келиб чиқади).
Аргумент (лот. Argumentum – исбот) асосий тезисни исботлаш учун келтириладиган фикрлар. Бундай фикрларнинг тўғрилиги практикада исботланган бўлиши керак.
Аrgument ad hominem – инсонга доир деган хатони лотин тилидаги ифодаси. Бирор тезиснинг исботи учун объектив воқеликда исботланган фикрларни келтириш йўли билан эмас, балки мазкур одамнинг ижобий ёки салбий томонини кўрсатиш орқали исботлашдир.
Ассерторик ҳукм – мавжудлик ҳукми (лот. Assero - тасдиқлайман) – қатъий ҳукмнинг бир тури бўлиб, предикат субъектдаги белгининг мавжудлигини тасдиқлайди ёки инкор қилади. Бу ҳукмда предикатларда у ёки бу белгининг мавжудлигини ёки мавжуд эмаслиги қайд қилинади, ҳалос.
Атрибутив ҳукм (лот. Atributum – белгиланилган, бўлинилган, қўшилган) – предикатда субъектга хос сифат ва хусусиятларини акс эттирувчи ҳукм.
Афоризм (грек. Aphroismos – қисқа ҳикматли сўз) – у ёки бу фикрни қисқа, аниқ ва ишонарли, тугалланган шаклда баён этишдир. Бундай фикрлар мураккаб нарсаларнинг моҳиятини очиб беришга хизмат қилади. Бироқ, афоризм формал логик нуқтаи назардан тушунча таърифи бўла олмайди.