Tayanch konspekt

Yuqori o`lchash chegarasi

Uzoq vaqt qo`llanishida	Qisqa vaqt qo`llanilishida
1	Mis-kopelli	-	-200	100	600
2	Mis-mis-kopelli	T	-200	400	600
3	Temir-mis-nikelli	J	-200	700	900
4	Xromel – kopelli	(XK)	-50	600	800
5	Nikelxrom-mis-nikelli	E	-100	700	900
6	Nikelxrom-nikel alyuminiyli	K (XA)	-200	1000	1300
7	Platinarodiy (10%) – platinali	B (PP)	0	1300	1600
8	Platinarodiy (30%) – platinarodiyli (6%)	B (PR)	+300	1600	1800
9	Vol`framreniy (5%) – vol`framreniyli (20%)	Vr	0	2200	2500

Qimmatbaho bo`lmagan metallardan tayyorlangan 1 dan 6 gacha termoelektrik termometrlar inertli va tiklanuvchi atmosferada o`zini yaxshi tutadi, oksidlanuvchi atmosferada ularning ishlash muddati chegaralangan.

7 dan 9 gacha sanab o`tilgan termometrlarda oksidlanuvchi va betaraf (neytral) muhitlarda darajalash tavsiflarini bir darajada ushlab turilishi saqlanadi.

Ishlatish qulay bo`lishi uchun termoelektrik termometrlar maxsus himoya ђilofi bilan berkitiladi.

Termoelektrik termometrni o`lchash asbobi bilan ulaydigan simlar shunday materiallardan tayyorlanadiki, ular o`zaro juft bo`lib, ulangan termoelektrik termometrlar EYuKni hosil qiladi.

Uzaytiruvchi termoelektr simlar bir simli va ko`p simli bo`lib, izolatsiyali va tashqi qoplama yoki qobiqlik qilib ishlab chiqariladi, bu jihozlash va yotqizishda qulay.

4. Elektrik qarshilik termometrlari.

Haroratni qarshilik termometrlari bilan o`lchash harorat o`zga-rishi bilan elektr o`tkazgich hamda yarim o`tkazgichlar elektr qar-shiligining o`zgarish xususiyatiga asoslanadi. Harorat o`zgarishi bilan elektr qarshiligining o`zgarishini tavsiflaydigan parametr elektr qarshilikning harorat koeffitsienti deyiladi.

Ko`pgina sof metallar uchun harorat koeffitsienti 0,0035—0,0065 K<sup>-1</sup> chegaralarda bo`ladi. Yarim o`tkazgichli materiallar uchun harorat koeffitsienti manfiy va metallarnikidan bir tartibga ko`p (0,01 — 0,15 K ^-1).

Metall qarshilik termometrlarining sezgir elementi, odatda, shisha, kvars, keramika, sluda yoki plastmassadan qilingan karkasga o`ralgan sim yoki tasmadan iborat. Zararlanishdan himoya qilish uchun karkas bilan sim himoya qobiђiga joylashtiriladi.

Hozirgi paytda qarshilik termometr­larni tayyorlash uchun mis, platina, nikel va temirdan, yarim o`tkazgich materiallar — germaniy hamda mis, marganes, kobalt, magniy oksidlari va boshqalardan foydalaniladi.

Mis arzon material bo`lib, yuqori tozalilikka ega (elektrolitik). U ingichka sim shaklida, turli izolatsiyada olinishi mumkin.

Yo`l qo`yiladigan asosiy xatoligi quyidagi qatordan tanlanadi: 0,2; 0,3; 0,5; 1; 2; 3; 5; 10; 20 °C.

Ikkinchi klass termometrlar uchun u 0,3 va 0,5 "C ni, uchinchi klass uchun 1 va 2 °C ni tashkil qiladi.

Platina qarshilik termometrlarini tayyorlash uchun materiallarga qo`yiladigan majburiy talablarga to`liq javob beradi. Platinadan tayyorlangan qarshilik termometrlari -260 dan +1100 °C gacha haroratlarni o`lchash uchun qo`lla­niladi.

Qarshilik termometrlarini (termistorlarni) tayyorlash uchun yarim o`tkazgichlar (yoki ba`zi metallarning oksidlari) ham ishla­tiladi. Yarim o`tkazgichlarning muhim afzalligi ularning harorat koeffitsienti kattaligidir. Termoqarshiliklar tayyorlashda titan, magniy, temir, marganes, kobalt, nikel, mis oksidlari yoki ba`zi metallarning (masalan, germaniy) kristallari turli xil aralashmada birgalikda qo`llaniladi.

-100 dan +300 °C gacha haroratlarni o`lchash uchun oksidlanuvchi yarim o`tkazgich materiallardan foydalaniladi. Yarim o`tkazgichli termorezistorlarning o`zgartirish koeffitsientlari me­tall simdan qilingan sezgir elementli qarshilik termometrlarinikiga qaraganda bir necha marta ortiq.

Yarim o`tkazgichli termorezistorlar ko`proq termosignalizatsiya va avtomatik himoya qurilmalarida qo`llaniladi.