Tayanch konspekt

Fizikaviy kattaliklarni o’lchash.

Fizika fani bizni o`rab olgan moddiy dunyodagi hodisalar haqidagi ma'lumotlarni tajriba orqali yig’adi. Laboratoriya sharoitida muayyan hodisa u yoki bu faktorning ta'sirini o`rganish maqsadida fizikaviy tajriba o`tkaziladi.

Fizikaviy kattalik – biror sifatni miqdoriy xarakterlovchi kattalikdir. Fizikaviy kattaliklar yordamida har qanday jarayonni matematik ifodalash mumkin. Fizikaviy kattalikni o`lchash uni etalon qilib qabul qilingan bir jinsli miqdor bilan o`zaro solishtirish jarayonidan iboratdir. O`lchashlarni ikkiga bo`lish mumkin.

1) bevosita o`lchash.

2) bilvosita o`lchash.

Agar o`lchash asboblari yordamida aniqlash lozim bo`lgan o`lchamga erishsak, bunday o`lchash usuliga bevosita yoki to`gridan–to`gri o`lchash deyiladi. Masalan: vaqtni, uzunlikni, tok kuchini va shunga o’xshashlar. Bevosita o`lchangan kattaliklar ustidan biror matematik operatsiya (ko`paytirish, bo`lish, ildiz chiqarish, logarifmlash va h.k.) bajarib aniqlanishi lozim bo`lgan natijaga erishilsa, bilvosita (vositali) o`lchash deyiladi. Masalan: matematik mayatnik tebranish davri T2 hisoblash qonunida erkin tushish tezlanishi g4² orqali «g» ni hisoblash mumkin. Bu yerda va T lar bevosita o`lchanadigan kattaliklar bo’lib g esa bilvosita o`lchanadigan kattaliklar. Har qanday fizik kattaliklarni o`lchaganda turli sabablarga ko`ra xatoliklarga yo`l qo`yiladi. O`lchash usuli yoki asboblarni mukammallashmaganligi tufayli vujudga keladigan xatoga sistematik xato deyiladi. Bunday xatolik boshqa usul bilan o`lchab ko`rib amalga oshiriladi. Har xil sabablarga ko’ra vujudga keladigan xato tasodifiy xatolik deyiladi. Masalan: tashqi sharoitni keskin o`zgarishi va shunga o’xshashlar. Tasodifiy xatolikni kamaytirish faqat tajribani ko`p marta takrorlash natijasida hisobga olinishi mumkin.