Tayanch konspekt

Shtangentsirkul – juda katta aniqlik talab qilinmaydigan uzunliklarni o’lchashda ishlatiladigan asbob (5 - rasm).

5- rasm
U bir uchida B tishi bo’lgan va millimetrlarga bo’lingan A metal chizg’ichdan iborat bo’lib, unda masshtab bo’ylab harakatlana oladigan va C nonius bilan ta’minlangan D shaklli ramka bor. Bu ramkani biror vaziyatga keltirib, E vint bilan mahkamlab qo’yish mumkin. Tishlar bir-biriga tig’iz tegib turganda noniusning noli masshtab noliga to’g’ri kelib turadi. B tish o’lchanadigan jismga tayanch bo’lib xizmat qiladi. Jismlarning ichki o’lchamlari ikkala tishning FF qismlari bilan, chuqurligi esa K sterjen bilan o’lchanadi. asosan bir uchida 1,3 oyoqchasi bo`lgan va eng kichik bo`lakchasini aniqlik darajasi bo`lgan asosiy shkala, u bo`ylab harakatlana oladigan 2,4 oyoqchaga ega bo`lgan 5 noniusdan tashkil topgan. Shtangensirkul yordamida jismlarni o`lchashni 0,1 mm-dan, 0,025 mm- gacha aniqlikda o`lchash mumkin. O`lchanishi kerak bo`lgan jism, 1-2 oyoqlar orasiga (5–rasm) 6 vint yordamida mahkamlanadi. 3-4 oyoqchalar esa, ichki chiziqli kattaliklar(truba diametrlari) ni, 7-chi chuqurliklarni o`lchashda qo`llaniladi. Hisoblash quyidagicha bajariladi:

L= +

– asosiy shkalani eng kichik bo`lakchasi qiymati mm hisobida.

- asosiy shkaladagi bo`lakchalar soni.

n - noniusdagi bo`lakchalarning umumiy soni.

k - asosiy shkaladagi bo`lakchalar bilan ustma–ust tushgan nonius shkalasining raqami.

Mikrometr – simlarning diametrini, yupqa plastinkalarning qalinligini va boshqa kichik jismlarning chiziqli o’lchamlarini katta aniqlik bilan o’lchashga xizmat qiluvchi noniusli asbob (6-rasm). Shuningdek, bu asbob ba’zi o’lchov qurilmalari (mikroskop, optik truba va boshqalar)ning asosiy qismini ham tashkil qiladi. Mikrometrlarning o’lchash chegaralari 0-25 mm, 0-75 mm, 0-600 mm bo’ladi.

Mikrometrning ko’rinishi tiskiga o’xshagan bo’lib, o’lchanadigan buyum bu tiskining vint – sterjeni va tayanchi orasiga vint bilan qisib qo’yiladi. Vintning qadami, odatda 1mm yoki 0,5mm bo’ladi. A vintning sterjeniga C baraban kiygizilgan bo’lib, bu barabanning sirtida 50 yoki 25 bo’limli shkala bor.

6 – rasm 7- rasm

Vintni siqib qo’yganda baraban shkalasining nol chizig’i chiziqli shkala (D)ning noliga to’g’ri kelib turadi. Chiziqli o’lchamlari o’lchanadigan buyumni vint bilan uning qarshisidagi tayanch orasiga qo’yib, vint buyumga tekkuncha buraladi. Chiziqli shkaladan millimetrlar, baraban shkalasidan esa, millimetrning yuzdan bir ulushlari topiladi. Hisob barabandagi shkalalar orqali quyidagicha hisoblanadi:

L= +

- barabanning qirrasigacha bo`lgan masofa.

k- shkaladagi bo`laklar soni.

-shkaladagi eng kichik bo`lakchaning qiymati mm hisobida.

n-baraban shkalasining umumiy soni.