Tayanch konspekt 1-ma’ruza Kirish, Xayotiy faoliyat xavfsizligining nazariy asoslari, maqsadi va vazifalari

Юкларни юклаш ва туширишда хайдовчиларнинг техника хавфсизлиги бўйича вазифалари1.Юкларни (50 кг ортигъини) юклаш – тушириш механизмлар орқали юк берувчи, юк қабул қилувчилар майдонларида улар томонидан белгиланган маъсул ходимлар бошчилигида бажарилади. Хайдовчи фақат 5 метрдан кам бўлмаган масофадан туриб юкларнинг автомобилга жойлашишини тўкилувчи юкларни юклаганда ҳам, назорат қилиб туради.
Автомобил крани текис жойга ўрнатилади, чунки юк кўтарганда юк автомобил кабинаси устидан юк кўтаришда юкни чапга-ўнгга харакат қилдириш ва юкни эрда судраш ҳам ман этилади.
Автоюкловчиларда юклаш-туширишда юклар унинг паншахасининг кенглигига олдига ёки чеккасига чиқиб паншаханинг 1/3 қисмигача бўлиши мумкин.
Экскаваторларда юклашда экскаватор стрелкаси харакатида автомобил кабинаси устида харакатланмаслигига автомобил юклашга тўгъри қилиб қўйилади.Одамлар жумладан хайдовчи ҳам 5 метрдан кам бўлмаган масофада туриб, кузовга юк бир-текисда юкланишини назорат қилиб туради.
Экскаватор ишлаётганда юкни текислаш ман этилади.
Автомобиллардан юк тушириш учун уни платформага қўйганда тўхташ тормози, ёқилгъи бакларидаги пробка қопқоқлари зич-герметик равишда беркитилганлиги текширилади. Платформага (рамага) чиқишда тезлик 5 км/с дан ошмаслиги лозим. Автомобил платформага чиққандан кейин унинг туриш қўл тормозига қўйилиб, одамлар хавфсиз масофада туришади.


9-ma’ruza
Yong’indan himoyalashning umumiy talablari. Yong’in va portlash haqida umumiy tushuncha. Korxonadagi xonalarga yong’inni oldini olish uchun qo’yiladigan talablar.


Birlamchi o’t o’chirish vositalariga xarakatlanadigan, qo’lda ishlatiladigan o’t o’chirgichlar, gidropulpalar, chelak, suvli bochka, belkurak, qumli yashik, asbest yopgich, namat, kiygiz va boshqalar kiradi. Stastionar o’chirgichlarga ko’pik generatorlari, elektr yoki benzomotorli arra, pnevmabolg’alar ham kiradi, motopompalar, sprinklergrafli va drencherli klapanlari, havo ko’pik generatorlari, o’t o’chirish maxsus avtomobillari, gidrantlar va boshqa turdagi stastionar vositalari kiradi.
. Barcha sinflarga tegishli yong’inlarni o’chirishda kukunli o’t o’chirgichlar ma’lum ravishda zaryadlangan bo’lishi shart. A-kukun AVS(E); V,S va (E) sinflari uchun –VS(E) yoki AVS(E) va D –sinfi uchun D.
2. ++ - belgilar ob’ektlarni ta’miinlash uchun tavsiya etiladigan o’t o’chirgichlar, + belgilari tavsiya etilgan o’t o’chirgichlarni o’rniga boshqa mos o’t o’chirgichlar, - belgilari ob’ektda qo’llash mumkin bo’lmagan o’t o’chirgichlarni bildiradi.
3. Hajmi 50m³ dan katta bo’lmagan yopiq binolarda ko’chma o’t o’chirgichlar o’rniga yoki ularga qo’shimcha ravishda o’zi ishlab ketuvchi kukunli o’t o’chirgichlarni qo’llash mumkin.
Yong’inni suv bilan o’chirish . O’t o’chirishda eng ko’p tarqalgan va qo’l keladigan vosita bu suvdir. 1litr suvdan 1700 litr par chiqadi, uni parchaga aylantirish uchun 2.6 MDj issiqlik sarflanadi. Suvni yong’in zonasiga sepish kompakt yoki parchalangan uslublari sepiladi. Elektr anjumanlarini, ishqorli metallarni, chunki natriy, kaliy va boshqalar havo bilan aralashib portlovchi modda tashkil qilgani uchun, suv bilan o’chirish man etiladi. Yong’in o’chirish uchun suvni xo’jalik yoki texnik suv ta’minotida olish yoki alohida yong’inni o’chirish uchun qurilgan xovuzlardan olish mumkin.
ATK, ASlarda avtomobillarning soniga qarab 2.5-3 soat davomida 1 yong’in (avtomobil) xisobidan suv xovuzlari quriladi. Xovuz tepasi yopiq bo’lishi (chunki yoz paytlarida yosh bolalar cho’milib xalok bo’lgan xollar ham bo’lgan) va alohida yopiqda motopompa u ichdan yonar dvigatel bilan avtonom ravishda ishlaydi, chunki yong’in elektr jixozlaridan yong’in chiqqan bo’lsa korxonada elektr kuchlanish yo’q bo’lib qoladi.
Yong’inni suv pari bilan o’chirish-bunda yong’in yuzasi suv pari (bug’i) bilan xavodan to’siladi. Bug’ (par) bilan bino ichlarini yoki xajmli idish va boshqa narsalarni o’chirish mumkin. Yoqilg’i idishlarini, baklarni ta’mirlaydigan yoki payvandlashdan oldin suv pari bilan tozalash lozim, bo’lmasa portlash yuz berishi mumkin.
Yong’inni ko’pik bilan o’chirish –samarali va qulay bo’lganligi uchun u turli moddalar, engil alangalanadigan, yonadigan suyuqliklarning yonishini bartaraf etishda keng qo’llanadi. (benzin, dizel yonilg’i, kapot tagi, elektr simlar yonganda qo’llasa yaxshi samara beradi).
Yong’inni kukun bilan o’chirish-bu moddalar bilan o’chirishda tarkibida natriy karbonat, ammoniy birikmalari kirgan kukunlar o’t o’chirish qobilyatiga ega. Suv, ko’pigi bilan o’chmaydigan yongan moddalari o’chirish mumkin. Ular alangani qamrab oladi, ya’ni inzebator o’rnida yonish jarayonini to’xtatadi. Ular metallarni korroziya qilmaydi va elektr tokini o’tkazmaydi. Shuning uchun bunday o’t o’chirgichlar bilan elektr vositalarini o’chirishda keng qo’llaniladi. Ayniqsa transport vositalarida keyingi ma’lumotlarga qaraganda sprinkler va drencher tarqachliklarda ham ayrim xonalarni, muzey va x.k. o’chirishda ham kukun foydalanilmoqda (misol, Rossiyaning ORT teleko’rsatuvi roligi).
Yong’inni inert gazlar (tarkibida galogenuglevodorodlari bor) bilan o’chirish. Inert gaz ishtirokida havo tarkibi aralashtiriladi. Oqibatda havoda yonish uchun zarur bo’lgan kislorod miqdori kamayadi, natijada yonish to’xtaydi. Freon zaxarli gazi bilan sprinkler kallachalari orqali avtomatik ravishda o’t o’chirish qo’llanilmoqda. Masalan, Rossiyaning yangi suv osti (APL) atom kemasida freon gazi avtomat ravishda o’t o’chirish uchun qo’llanilgan. Tasodifan sprinklerlar ishlab freon chiqib odamlarni zaxarlagan, 20 tasi o’lgan, 21 tasi kasalxonaga tushgan.
Yong’inni uglekislotalar bilan o’chirish Bu kislotadan xajmi 1000m³ dan kam bo’lgan binolar ichkaralari yonganda foydalanadi.
Yong’inni qum bilan o’chirish- yonilg’i moylash maxsulotlari yonganda o’chirishda katta samarodorligi bilan farq qiladi, ham arzon. Xar bir ishlab chiqarish binolarida yashiklarda qum bo’lishi yoki yong’in xavfsizligi shitlari bo’lishi kerak. Qum yashiklari xar bir 100m² bittadan xisoblanadi, ayniqsa qum hitlari xaraktlanuvchi o’t o’chirgich bilan birgalikda avtomobillarni saqlash joylarida bo’lishi, avtomobillar yong’innini oldini olishda yaxshi samara beradi.
Yong’inni avtomatik usulda o’chirish.
Avtotransportda avtomatik ravishda o’t o’chirgich tizimi qo’llanishi mumkin. Bu tizimda o’chirish moddalari suv, xar xil neytral gazlar va kukunlar qo’llanishi mumkin. Suv bilan avtomatik ravishda o’chirish tizimiga sprinklerli va drenchernli uskunalar kiradi. Sprinkler tizim ishlatilganga u avtomatik ravishda yonishni o’chiradi va yong’in to’g’risida trevoga signalini chiqaradi. Bularni yonish tezligi 1...3m/min bo’ladigan joylarda qo’llash ma’qul. Suv “SV” yoki “SP” rusumli sprinkler kallachalaridan chiqadi. Suv chiqish qopqog’lari engil eriydigan metallardan yoki oynadan tayyorlangan qulflar bilan bekitilgan bo’ladi. Qulflarning erish xarorati 72⁰Sga teng. Yong’in metallarini eritib suv qulfini ochib yuboradi va yonish avtomatik ravishda o’chiriladi.Sprinkler kallachasidagi teshik 12mm bo’lsa 9m² 17mm bo’lsa 27m² maydondagi olovni o’chiradi.
Xozirga paytda sprinklerlarning yangi samarali turlari ishlab chiqilgan. Drangerli o’t o’chirish tizimi-bu atrofga taralgan trubaprovodlar tizimi bo’lib ular ob’ektlar tepasiga joylashtirilgan bo’ladi. Drencherli tizimlarda DP. DV va ko’pikli DPD orostitellardan foydalaniladi. Sprinklerli tizimdan engil eriuvchi qulflari yo’g’ligi bilan farq qiladi. Kallachalaridagi teshiklar 8.10 yoki 12.7 mm, sug’orish maydoni 12m³ga teng. Keyingi paytda juda drencherli tizimlar katta binolarda ishlatilmoqda. Kallachalaridagi teshiklar tirqishlar uzunasiga bo’lib 5.2m balandlikda joylashtirilganda suv bosimi 15-35m bo’lganda 210m² maydoni sug’orishi mumkin. Drencherli avtomatik o’t o’chirgich 2 – avtokombinat (inter servis) avtomobillarini saqlash qavatlarida, sprinklerlilari , 3-taksomotor saroyining mashina saqlash qavatlarida o’rnatilgan edi.