Таянч докторант суверен фондларнинг турлари ва ўзига хос

www.interfinance.uz 

7
Бюджет тизимига 
интеграцияси бўйича 

бюджет тизими таркибига киритиладиган фондлар;

бюджет тизими таркибига киритилмайдиган фондлар.
Фонднинг мақсадга 
йўналганлиги бўйича 

барқарорлаштириш фондлари; 

пенсия захира фондлари; 

жамғарма фондлари; 

тараққиёт фондлари.
Е.А.Васин ўзининг изланишлари натижасида суверен фондларнинг 3 та 
мақсадини алоҳида ажратиб кўрсатган[10]: 

барқарорлаштириш мақсади (инқироз даврида фонд маблағларидан 
фойдаланиб инқирозга қарши фаолият юритиш); 

даромадли инвестициялаш мақсади (кенгроқ доирадаги молиявий 
воситалардан фойдаланиш ҳисобига халқаро захиралар билан таққослаганда 
юқорироқ даражада даромадлилик олиш); 

тараққиёт мақсади (қайта тикланмайдиган табиий ресурслар экспортидан 
келиб тушадиган даромадлар ҳисобига иқтисодиётнинг ички тармоқларини 
рағбатлантириш, иқтисодиётда “узун пуллар” манбаларини шакллантириш). 
Муайян бир мамлакатда қўлланадиган фондларнинг маблағларини 
шакллантириш ва фойдаланиш қоидалари турли омилларнинг таъсир даражасига 
боғлиқ. Улар қаторига қуйидагилар киради: табиий-иқлим омиллари, 
мамлакатнинг ижтимоий-иқтисодий ҳолати, демографик вазият, пул-кредит ва 
бюджет сиёсатини амалга ошириш самарадорлиги, шунингдек, суверен 
фонднинг ўзига хослиги ва бажарадиган вазифалари. 
Ривожланаётган мамлакатларда ишлаб чиқаришнинг диверсификация 
даражаси пастлиги, иқтисодиётнинг хомашёга боғланиб қолганлиги туфайли 
инқирозли даврларни бартараф қилиш учун суверен фондларга зарурат юзага 
келади. Айрим мамлакатларда, мисол учун, Хитой ва Сингапурда суверен 
фондлар пайдо бўлиши товарлар экспорти ҳажмининг ўсиши ва ташқи 
истеъмолчига боғлиқлик юқорилиги билан асосланади. 
Суверен фондларнинг турлари ва ўзига хос хусусиятларини тадқиқ этиш 
натижасида қуйидаги хулосалар олинди. 
Биринчидан, жаҳон амалиётида суверен фондларни ташкил этиш бюджет 
профицитига, бозор коньюнктурасига боғлиқ даромадларга, олтин валюта 
захирасининг бир қисми ва бошқа резерв маблағларга асосланган; 
Иккинчидан, суверен фондларнинг иқтисодий-ижтимоий тараққиётдаги 
роли бюджет харажатларини ва миллий валюта курсини баркарорлаштириш, 
келгуси авлодлар учун жамғармалар шакллантириш ва табиий ресурслар бўйича 
даромадларни қайта тақсимлаш, давлат инқирозга қарши бошқарув 
функциясини амалга ошириш билан белгиланади; 
Учинчидан, мамлакатларда суверен фондларни ташкил қилиш ва фаолият 
кўрсатиш тажрибасини ўрганиш суверен фондлар фаолиятида бир биридан фарқ 
қилувчи хусусиятларга эга эканлиги билан изоҳланади; 
Тўртинчидан, суверен фондлар турлари бўйича барқарорлаштириш, 
жамғарма, пенсия таъминоти, ривожланиш ва тараққиёт, универсаллик 
хусусиятларига эга бўлган молия бозорида муҳим иштирокчи ҳисобланади; 

---

“Халқаро молия ва ҳисоб” илмий электрон журнали. № 2, апрель, 2018 йил