Tasviriy san’at va qo‘l mehnatiga 0 ‘qitish maxsus

Korreksion-ta’limiy ishning inuvaffaqiyatli samarasi 
- izchil 
ravishda mustaqil o‘rganishi, tajribalarini boyitish, pedagogik 
jamoaning yoki alohida o‘qituvchining ijodiy ishidir.
Savollar:
1. Alohida yordamga muhtoj bolalarda mehnat darslarining kor­
reksion ahamiyti.
2. Alohida yordamga muhtoj bolalaming mehnat faoliyatlari- 
ning rivojlantirish vazifalari.
3. Maxsus maktabda mehnat darslarining tashkil etilishi.
Adabiyotlar:
1. 
Yusupova N., “Q oi mehnatini o'qitish maxsus metodikasi va 
predmetli -amaliy ta’lim”. Т.: «Nizomiy nomidagi TDPU”, 2012.
Qo‘shimcha adabiyotlar:
1.Aytmetova S.Sh. «Aqli zaif o‘quvchilarni mehnatga tayyor­
lash». Т.: “0 ‘qituvchi”, 1994.
2.Т.С.Зыкова, М.А.Зыкова “Методика предметно-пракги- 
ческого обучения в школе для глухих детей” М.: 2002.
2.2. Rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan o‘quvchilarni mehnatga
o‘rgatish tamoyillari va metodlari
“Umuman olganda, aqliy rivojlanishida nuqsoni bo‘lgan in- 
sonlar ta’limi boshqalarga qaraganda murakkab va samarasi pastdir. 
Bu uning umumiy IQ darajasining pastligi bilan bog‘liq. Shuning- 
dek, bilish jarayonidagi buzilishlar xotira, diqqat va tildagi nuq- 
sonlar bilan bog‘liq kechadi”17
17 Meeting the Needs o f Children with Disabilities Families and professionals feeing the challen­
ge together Edited by Helen K. Warner. Simultaneously published in the USA and Canada by 
Routledge 270 Madison Ave, New York, NY 10016. p-101( mazmun-mohiyati olindi).
211

---

Yordamchi maktabda ta’lim - tarbiyaviy va korreksion ishlar 
tizimi pedagogikada darsga qo‘yiladigan umum-didaktik talablarga 
asoslanadi.
Aqli zaif bolalar bilish faoliyatining o‘ziga xos xususiyatlari 
umumdidaktik tamoyillami mexanik tarzda yordamchi maktab 
amaliyotiga ko‘chirish imkonini bermaydi.
Ta’lim tamoyillari aqli zaif o‘quvchilaming bilim, ko‘nikma va 
malakalami o‘zlashtirish qonuniyatlaridan kelib chiqib, ta’lim- 
tarbiya vazifalariga mos ravishda amalga oshiriladi.
Aqli zaif o‘quvchilami o‘qitish tamoyillarini maxsus didaktika 
belgilaydi. Maxsus didaktika yordamchi maktabda umumdidaktik 
tamoyillami amalga oshirish xususiyatlarini asoslab berdi.
Qo‘l mehnati darslari faqatgina o‘quvchilarga ma’lum bir bu- 
yumlami tayyorlashni o‘rgatishga qaratilgan faoliyat bo‘lib qol- 
masdan, balki o‘quvchilarga qo‘l mehnati bo‘yicha bilim, malaka va 
ko‘nikmalami o‘zlashtirilishiga yo‘naltirmog‘i lozim. Qo‘l mehnati 
darslari ko‘rgazmali- amaliy jihatdan faoliyat bilan bog‘liqligi, aqli 
zaif bolalaming bilish jarayonlarini korreksiyalanishi, rivojlanishi, 
ularda shaxs xususiyatlarini shakllantirishga yordam beradi.
Nerv jarayonlari muvozanati, bilish faoliyatining buzilganligi 
natijasida aqli zaif bolalaming xulq-atvorida ham bir qator kam- 
chiliklar kuzatiladi. Qo‘zg‘alish va tormozlanish o‘rtasidagi 
muvozanat buzilganligi tufayli ayrim oligofiren bolalar haddan 
tashqari jonsarak, serharakat, sho‘x bo‘ladilar va tormozlanish jara- 
yoni ustun turgan bolalarda esa, aksincha, passivlik, bo‘shanglik, 
beparvolik, hech narsaga qiziqmaslik kuzatiladi va hokazo.
Aqli zaif bolalar vaziyatni yetarli darajada anglay olmaydilar, 
xatti-harakatlami vaziyatga qarab, adekvat o‘zgartira olmaydilar. 
Ularda o‘z-o‘ziga va atrofdagilarga nisbatan tanqidiy munosabat 
birmuncha sust bo‘ladi. Yuqorida ko‘rsatilgan bir qator kamchi- 
liklarga qaramay, Aqli zaif bolalar bilan to‘g*ri tashkil etilgan 
maxsus ta’lim-tarbiya ishlari natijasida korreksion pedagoglar ulami 
mustaqil hayotga tayyorlash, kasb-hunarga o‘rgatish borasida katta 
yutuqlarga erishmoqdalar. Maxsus yordamchi maktablarida ta’lim- 
tarbiya olib chiqqan bolalar hayotda o‘z o‘mini topib, sanoat hamda 
qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishning turli sohalarida, maishiy 
xizmat sohasida faol mehnat qilib yashamoqdalar.Tarbiyachi va
212

---

o‘qituvchilaming muhim vazifasi oligofren bolalami boshqa alohida 
yordamga muhtoj bolalardan ajratib, ularni iloji boricha ertaroq 
tegishli muassasalarda ta’lim-tarbiya olishlarini ta’minlab berishadi. 
0 ‘qitishning korreksion tarbiyaviy-yo‘naltirilganligi tamoyili ta’lim 
va tarbiya faqat o‘quv materialini tanlash orqali emas, balki bola 
shaxsi shakllanishiga ijobiy ta’sir etuvchi barcha maktab ta’lim- 
tarbiyaviy tadbirlarini tizimi orqali amalga oshirilishini talab 
etadi.
0 ‘qitish va tarbiyalashdagi umumiy maqsad va vazifalar bu 
bolalaming umumiy rivojlanishiga ko‘maklashish, shaxsning ijobiy 
tomonlarini aniqlash va salbiy tomonlarini silliqlashdan, ijtimoiy 
moslashuvchan bolalami tarbiyalashdan, mehnatga layoqatli jami- 
yatga foyda keltiradigan shaxs tarbiyalashdan iboratdir. Rivojla- 
nishidagi ogir buzilishlari bo‘lgan bolalar uchun bu maqsadlar 
dolzarbdir, ammo ularni amalga oshirish jarayonida ularning 
imkoniyatlari o‘ta pastligini inobatga olish zarur bo‘lib ulami 
tarbiyalashda o‘ziga xos metodik uslublami qo‘llash, o‘z-o‘ziga 
xizmat qilish va madaniy xulq ko‘nikmalarini tarbiyalashga katta 
ahamiyat berilishi zarur. Ogir bolalar bilan ishlashdagi maqsad, 
vazifa va metodlaming spetsifikligi anomal bolalar kontingentining 
o‘ziga xosligidan kelib chiqadi. Bunday bolalar uchun o‘zidagi 
bilimlami qo‘llash katta qiyinchilik tugdiradi. Olgan bilim va 
ko‘nikmalami qo‘llash, ulami biroz o‘zgargan sharoitlarda ishlatish, 
vaziyatni mustaqil analiz qilish, sodda hayotiy masalalarda qarorga 
kelish ular uchun yengib bo‘lmaydigan qiyinchilikdir, bu esa oxir 
oqibatda ulami normal rivojlanayotgan bolalardan farqlab turadi. 
Ba’zi elementar bilimlar berilgan, ammo kundalik hayotda ulami 
qoilashga o‘rgatilmagan intellektual yetishmovchiligi boigan bola 
bu bilimlami qoilamaydi yoki noadekvat ravishda qo‘llaydi va hech 
qanday bilim berilmagan ogir aqli zaif boladan farqi bo‘lmaydi. 
Shuning uchun bolalarga nafaqat bilim berish, balki olgan bilimlami 
hayotiy vaziyatlarda qoilash ko‘nikmasini shakllantirish