Tasviriy san'at darslarida millatlararo do’rstlmk, totuvlik Rеspublikamiz va chеt el rassomlari tomonvdan yaratilgan asarlar orqalihamamalga oshirildi

1.Tasviriy san’at fanlarida zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish

Bugungi kun pedagoglaridan dars jarayonini zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish hamda ushbu texnologiyalardan samarali foydalanishda o’zida ko’nikmasini shakllantirish talab etiladi. Shu bois bugungi kun o’qituvchisidan yoshlar tarbiyasida davrning xususiyatlaridan kelib chiqish zarur, chunki, har bir kishi zamon va makonda yashaydi, davr va ijtimoiy muhit shaxs shakllanishida asosiy rol o’ynaydi.

Hozirgi davrningasosiy xususiyati bu-globallashuv va o’ta axborotlashgan jamiyatda yashayotganligimizdir. Mamlakatimiz Prezidenti Shavkat Mirziyoev so’zlari bilan aytilganda, “Bugungi kunda shiddat bilan o’zgarib borayotgan hayot oldimizga qo’yayotgan bir-biridan murakkab va muhim masalalarni hal qilish haqida o’ylar ekanmiz, ularning yechimi aynan ta’lim-tarbiya bilan, yoshlarning duyoqarashini zamonaviy bilim, yuksak ma’naviyat va ma’rifat asosida shakllantirish bilan bog’liq ekaniga yana bir bor ishonch hosil qilamiz”. Mamlakatimizda axborotlashtirish va ta’lim sohasida internet resurslaridan foydalanish yuzasidan ko’plab Qonunlar va qarorlar qabul qilinib, amalda ijrosi ta’minlanmoqda. Hukumatimiz tomonidan qabul qilingan Axborot texnologiya bo’yicha qabul qilingan qarorlar ijrosi yuzasidan hozirda umumta’lim maktablarida qanday vazifalarni oldiga maqsad qilib qo’ymog’i lozim. Axborot texnologiyalari sohasi o’qituvchi uchun kerakli bo’lgan sohalardan biri ekanligi hech kimga sir emas. Bu sohaning yangiliklaridan o’qituvchining boxabar bo’lishi uni o’zi tizimni o’zlashtirishdan manfaatdor. Shunday ekan, umumta’lim maktablarida o’quvchilarga Axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan unumli foydalanib dars o’tish o’quv mavzu rejalar zamon talabida har tomonlama to’liq va mazmun jihatidan aniq yo’nalishlarga qaratilgan bo’lishi lozim. Mamlakatimizda ta’limda axborotlashtirish sohasida juda ko’plab yutuqlarga erishildi. Ko’plab umumiy o’rta ta’lim maktablari yangi zamonaviy texnologiyalar va kompyuter qurilmalari bilan jihozlandi, internet tizimiga ulangan. Bu esa butun jahon mamlakatlaridagi yangiliklardan xabardor bo’lish imkonini beradi. Ta’lim muassasalarida mavjud bo’lgan axborot texnologiyalarini ish va o’quv jarayonida maksimal foydalanish davr talabi hisoblanadi. Maktab tizimida ularni yaratish, ishga tushirish va qo’llashdan maqsad-o’quvchilarning butun hayot faoliyatini axborotlashtirish borasidagi muammolarini o’rganishdir. Axborot resurslarini oqilona tashkil etish va foydalanishda ular mehnat, moddiy va energetik resurslar ekvivalenti sifatida namoyon bo’ladi. Ayni paytda axborot-boshqa barcha resurslardan oqilona va samarali foydalanish hamda ularni asrab-avaylashga ko’maklashuvchi yagona resurs turidir. Bugungi kunda ilm-fan, texnika va axborot kommunikasiya texnologiyalar, ishlab chiqarish soxalarining tez sur’atlarda jadallik bilan rivojlanishi ta’lim tizimi xodimlaridan ta’lim-tarbiya sifatini mazmun jihatidan yangi bosqichga ko`tarish, bunda innovatsion texnologiyalardan samarali foydalanishni talab etib, xar bir tizim xodimi, ayniqsa o`qituvchilar zimmasiga yanada yuksak mas’uliyat va vazifalarni yuklaydi. Tasviriy sa’nat ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etishda asosiy maqsad o’quvchilarda DTS bilan me’yorlangan bilim, ko’nikma, malakalarni shakllantirish, shuningdek, axborot bilan ishlash, kommunikativ ko’nikmalarni egallash, matematik savodxonlik, ijtimoiy faollikka ega bo’lish, o’quv muammolarini mustaqil hal etishga doir tajribalarni egallashlariga sharoit yaratish; Tasviriy sa’nat umumiy o`rta ta’lim maktablarida ta’lim-tarbiya ishlarining har bir shaxs, jamiyat va davlat manfaatlarini ko`zlagan xolda amalga oshirilishi, ta’limning xamma uchun tengligini ta’minlanishi, o`quvchilarni mustaqil xayotga tayyorlash, ularda fuqarolik tuyg`usi, oila va davlat oldida mas’uliyat xis qilish ko`nikmalarini shakllantirish, ularning qizikishlari va qobiliyatlarini rivojlantirish, zamonaviy bilimlarni egallashlari va xar tomonlama rivojlanishlari uchun ularga maksimal darajada qulay sharoitlarni yaratish ta’lim sifatini oshirishning eng muxdm omili xisoblanadi. Agarda bunday sharoitlar yaratilmasa, uzluksiz ta’lim tizimidagi majburiy bosqich bo`lgan umumiy o`rta ta’limni muvaffaqiyatli deb e’tirof etib bo`lmaydi. Shu jixatdan, innovatsion texnologiyalar asosida ta’lim jarayonlari sifat va samaradorligini oshirish muammosi shaxsni rivojlantirish va uni xayotga tayyorlashga yo`naltirilgan kompleks vazifalarni amalga oshirish bilan bog`liq bo`lib, ta’lim siyosatining bugungi kundagi muxim vazifalaridan biri xisoblanadi.Ta’lim muassasalarida amalga oshiriladigan innovatsion pedagogik faoliyat o`qituvchilarning ilmiymetodik faoliyati xamda o`quvchilarning o`quv-tadqiqot faoliyati bilan uzviy bog`liqdir. Ko`p hollarda umumiy o`rta ta’lim muassasalarida pedagogik innovatsiyalarni tatbiq, etganda, birinchi o`ringa texnik va tashkiliy masalalar, keyingi o`ringa esa o`qituvchi va o`quvchilarni innovatsion jarayonlarga tayyorlash masalalari qo‘yiladi. Innovatsiyalarni tatbiq etishga o`qituvchilarning psixologik tayyorligi pedagogik innovatsion jarayonning muxim sharti hisoblanadi. Shuning uchun, umumiy o`rta ta’lim muassasalarida pedagogik innovatsiyalarni tatbiq etishda o`qituvchilarning ilmiy-metodik tayyorgarligini rivojlantirish, kasbiy faoliyatini innovatsion yo`naltirish, ularni innovatsion pedagogik jarayonlarga tayyorlash masalalariga alohida axamiyat qaratish lozim. Bugungi kunda o’qitish va o’rganish jarayonida Internet texnologiyalariga katta o’rin ajratilmoqda. Bunday texnologiyalar ta’lim jarayoniga ko’maklashib, o’qitish dasturlari, o’quv qo’llanmalari, elektron darsliklar va jurnallardan foydalanish imkoniyatini yaratmoqda, foydalanuvchilarning turli yangiliklardan foydalanishlarida, ilmiy va tadqiqot ishlarini olib borishlarida hamda masofaviy loyihalarda ishtiroklarini ta’minlamoqda. Xulosa o’rnida shuni aytish kerakki, bugungi kun barkamol avlod yoshlarini tarbiyalashda axborot kommunikatsiya texnologiyalarini o’rganish internet resurslaridan oqilona foydalanish yetakchi o’rinni egallaydi. Ya’ni bugungi kunning zamonaviy malakali mutaxassisi bo’lish uchun zamonaviy bilimlardan orqada qolmasligimiz kerakligini o’quvchi-yoshlar ongiga singdirishimiz kerak bo’ladi.

Umumiy o’rta ta’lim maktablarida “Tasviriy san’at” fanining o’qitilishi o’quvchilarning jismoniy, aqliy, ahloqiy, ruhiy, ma’naviy - ma’rifiy, estetik jihatdan tarbiyalanishining bosh omili hisoblanadi. O’quvchilarga tasviriy san’at darslarida faqatgini rasm solish sir- asrorlari o’rgatilibgina qolmasdan, ularga milliy qadriyatlar, ma’naviy me’roslar, milliy bayramlar, milliy marosimlar, tarixiy voqealar, hodisalar, me’morchilik obidalari, ulardagi bitiklar, yozuvlar, sharq allomalarining ma’naviy me’roslari haqida ham tushunchalar berib boriladi. Yoshlar tarbiyasiga jiddiy e’tibor kerak bo’layotgan bir davrda har bir fannig o’qitilishi va darsdan keyingi mashg’ulotlarni samaralai tashkil etishga alohida e’tibor qaratish zarur bo’lmoqda. Chunki maktab bolalarning eng sevimli maskani, bola uyidan chiqqach maktabga boradi, o’rtoqlar orttiradi, sevimli ustozi bilan suhbatlashadi. Dars jarayonida turli fanlarni o’rganish orqali hayotda bo’layotgan voqea va hodisalarga nisbatan qiziqishi ortadi. O’quvchini ilk maktabga borgan chog’idanoq har bir fan o’qituvchisi uning qiziqishlarini, imkoniyatini, iqtidorini, har bir fanga bo’lgan qiziqishini inobatga olib mashg’ulotlarni olib boradi. Maktablarda olib borilayotgan tasviriy san’at darslarida o’quvchiga tasviriy san’at, san’atga bo’lgan ilk uyg’onishlar tarbiyalanadi,o’quvchilardagi iqtidor, qobiliyat shakllantiriladi va rivojlantiriladi. O’quvchilarga tasviriy san’at darslarida, tasviriy san’atnini turlari (grafika, rangtasvir, haykaltaroshlik, dekorativ amaliy san’at), janrlari ( natyurmort, manzara, portret, tarixiy, batal, animal, maishiy, turmush, morinistik, afsonoviy), o’zbek milliy amaliy san’ati turlari (kashtachilik, kulolchilik, o’ymakorlik, zarduzlik, zargarlik, pichoqchilik, beshiksozlik, to’qish san’ati, misgarlik, kandakorlik, toshtaroshlik) haqida, uning ustalari ijodi haqida va shu san’atlarni amalda bajarish ishlari haqida tushunchalar berib boriladi. Ushbu san’at turlari va janrlari haqida tushuncha berishda axborot kommunikatsion texnologiyalaridan foydalanish juda katta yordam beradi. Tasviriy san’atdan dars va darsdan tashqari mashg’ulotlar o’quvchilarning bo’sh vaqtlaridan unumli foydalanihsiga xizmat qiladi. Aynan tasviriy san’at fanidan mashg’ulorlar uchun elektron versiyalar alohida ishlab chiqilishi zarur va shart. Umumta’lim maktablarida mashg’ulotlarni olib borish uchun rassomlar ijodi, ko’rgazma zallari, ko’rgazmalar haqida elektron tasvirlar, vedeolar bor lekin hozirgi globallashuv jarayonida bu jihozlar mashg’ulotlarni olib borish uchun уetarli emas. Maktabdan tashqari ta’lim muassasalarida mashg’ulotlarni olib borishda aynan tasviriy san’atga doir milliy san’atimiz bilan bog’lik elektron versiyalar yaratilib etkazib berilishi zarurdir. Bunday yaratilgan ko’rgazmalar nafaqat dars mazmunini boyitadi, o’quvchilarning bo’sh vaqtlarida san’atimiz, madaniyatimiz, tariximiz bilan chuqur tanishishlari uchun imkoniyatlar yaratadi. Ayniqsa, o’quvchilarning texnikaviy jarayonga bo’lgan qiziqishlari oshadi, ular san’at va madaniyatdagi o’zgarishlarni ko’rib o’zlari ham yaratuvchanlikka intiladilar. O’quv ma’lumotini qabul qilishda o’quvchilarning qanchalik ko’p his - tuyg’ulari qatnashsa, shunchalik o’zlashtirishi tezlashadi. Bu imkoniyatni multimediali ko’rgazmali ta’lim amalga oshiradi. Multimediali darslar quyidagi didaktik masalalarni hal qilishga yordam beradi:

- fan bo’yicha asosiy bilimlarni o’zlashtirish;

- o’zlashtirilgan bilimlar izchilligini ta’minlash;

- o’z - o’zini nazorat ko’nikmasini shakllantirish;

- bilim olishga bo’lgan ehtiyojini rivojlantirish;

- o’quvchilarni o’quv materiali ustida mustaqil ish olib borishlarida o’quv

- metodik yordam ko’rsatish. O’quv topshiriqlarini multimediali vositalar yordamida o’quvchilarga taqdim etish bir qadar qulayliklar tug’diradi. Chunki multimediali vositalar o’quvchilarning mustaqil faoliyat ko’rsatishlarini ta’minlashga xizmat qiladi. Har bir o’quvchini o’qituvchi hamda sinfdoshlari bilan muloqotga kirishish, hamkorlik qilishga undaydi. Ilmiy tadqiqotlarda shu narsa ta’kidlanmoqdaki, axborot kommunikasiya texnologiyalari o’quvchilarning nazariy, ijodiy va refleksiya tafakkuri rivojlanishiga katta ta’sir ko’rsatadi. O’quvchining xotirasida u yoki bu hodisa, jarayonning obrazli tarzda saqlanishi o’quv materialini boyitib, uning o’zlashtirilishiga yaqindan yordam beradi. Axborot - kommunikatsiya texnologiyalarining ta’lim jarayoniga joriy etilishidan asosiy maqsad - aynan zamonaviy axborot muhiti uchun xarakterli bo’lgan o’quv faoliyatlari yangi turlarining paydo bo’lishidir. Xulosa qilib aytganda, darslarni - o’quv tarbiya jarayonini yangi zamonaviy, yuqori darajadagi yutuqlarga suyangan holda didaktikaning so’nggi texnalogiyalari asosida tashkil etishga harakat qilish kerak. Bunday darslar-o’quv materiallarini tez va oson o’zlashtirishga imkon beradi. Kompyuterda darslar maxsus dasturlar bilan ta’minlansa o’quv jarayoni samarali kechadi. Tasviriy Ko’rgazmali kurollarga rasmlar, tablitsalar, xayvon va qushlarning tulumlari, suratlarning rеproduktsiyalari, gеomеtrik gapsli shakllar, pеdagogak rasmlar, fotografiya va boshqa sun'iy usul bilan tayyorlangan tasviriy yusitalar kiradi. Sanab o’rtilgan Ko’rgazmali qurollar quyidagicha guruqdanadi:

Mеqnat va turmush buyumlari. Ular gеomеtrik shakllar, sab-

zovotlar, mеvalar, qushlar, qayvonlar, gullar va o’rsimliklar,
amaliy san'at buyumlari.

Buyumlarning tuzilishi, pеrspеktiva qonunlari, yoruq-soya,

rangshunoslik, dеkorativ stilizatsiyaga doir, gеomеtrik shaklda-
gi simdan yasalgan modеllar, vidoiskatеl va boshqa ko’rrgazmalar.

Rasmlar vatablitsalar. Unda rasm va naqsh chizishdagi kеtma-kеtlilik, atrof-muqitning pеrspеktiv ko’rrinishlari, amaliy san'at asarlarining tasvirlari.

Rassomlar asarlariningrеproduktsiyalari, amaliy san'atasar-
larining tasvirlari. Bunday Ko’rgazmali qurollar yordamida yorug’soya
va ranppunoslik, kompozitsiya qonunlaritushunitiriladi.

Bolalarga naturani chizishda kеtma-kеtlilikni, harxil ek-

sponatlar bilan ishlash uslubini, buyumlarning qurilishini,
tasvirlanayotgan prеdmеtlar va ob'еktlarning fazoviy qolatini
ko’rrsatuvchi pеdagogik rasmlar va boshqalar.

Namoyish qilinadigan Ko’rgazmali qurollar (diapozitiv-

lar, diafilmlar, slaydalar, kinofilmlar). Bular orqalio’rquv-
chilar turli rassomlar, xalq amaliy san'ati ustalari bilan,
tasviriy san'at asarlarini yaratish tеxnikasi va tеxnologayasi
bilan tanshpadilar.

Ayrim O’qituvchilarKo’rgazmalilikning rolini noto’rkrya ba-qolab, bu masalada ko’rpol xatoga yo’l qo’ryadilar. Ular ko’rp qollarda Ko’rgazmali qurolning mavjud emasligidan yoki ularning rolini noto’g’ritushunganliklaridan o’rquvchilarga turmushda uchraydigan buyumlar, o’rsimliklarning rasmini xotiradan tasvirlashni vazi-fa qilibbеradilar. Xotiradan rasm chizishni suistе'mol qilish, atrof-muxitdagi buyumlarning shakli, tuzilishi, ranga, yorug-soyasini noto’rkri idrok qilishga olib kеladi.

harqanday turdagi narsashvdg o’ziga qarab rasmini chizish, kompozitsiya, san'atshunoslik asoslari darslarida va sinfdan ta-shqari ishlarda ko’rrgazmachilik o’ziga xos xususiyatlarga ega.

Ilyustrativ rarm ishlash darslarvda badiiy asar mazmuni bi-lan boqliq o’rsha davr kishilarining qayoti va mеxnatk, tabiat va mе'morchilik ko’rrinishlari, shunkngdеk mavzu bilan boqliq ta-biat ob'еktlarini kuzatashga aloqador bo’lgan Ko’rgazmali qurol-lar namoyish etiladi.

Dеkoratav kompozitsiya darslarida ko’rrgazg`Sh1ilikdan turli yo’rna-lishlarda foydalaniladi. Masalan, «Navro’z» bayramk uchun takdif-noma bеzak eskizini ipshash darsida shu mavzudagi otkritkalar ko’rrgazma vazifasini o’rtaydi. Shuningdеk, choynak va dazmol taglik-larinit- badiiy eskizini tuzish darslari uchun choynak, dazmol va tur;sh xil taglshslar ko’rrgazma bo’lib hisoblanadi.

San'atshunoslkk asoslari darslarida rassomlar asarlarining rеproduktsiyalari yoki diapozitavlari, slayda, diafilm, kinofil'mlar namoyish etiladiki, ularsiz san'at asarlari qaqida fikr yuritish qiyin. Shuningdеk, san'at asarlarining rеproduk-tsiyalari, rasm chizishdagi kеtma-kеtlshshkni ko’rrsatuvchi rasm-sxе-malar, rangshunoslik, yorug’soya, kompozitsiya va pеrspеktiva yuza-sidan tablitsalarni ko’rrsatilishi, o’rqitishda tеxnika vositalari-dan foydalanish va boshqalar hamKo’rgazmalilikning samarali shakllaridan hisoblanadi.

Pеdagogik rasm chizishning kеng tarqalgan turi o’rqituvchi-ning doskada yoki qoyuzda rasm chizib ko’rsatishi xisoblanadi va u bolalarga amaliy yordam bеrishda qo’rl kеladi.

Tasviriy san'atni O’qitishmеtodikasiga doir Ko’rgazmali qurollar еtarli bo’rlmagan qollarda ularni o’qituvchilarning o’zla-ri tayyorlashlariga to’rgri kеladi. Bunda shuni xisobga olish lo-zimki, qamma Ko’rgazmali qurollar hamfoydali bo’rlavеrmaydi, ba'zan ayrim Ko’rgazmali qurollar o’quvva tarbiyaviy ishlarga salbiy ta'sir ko’rsatishi hammumkin.

O’qituvchiKo’rgazmali qurolan foydalanish mе'yorini bilgan-dagina u ijobiy natijaga erishishi mumkin. Ko’rgazmali matеri-allarning qaddan tashqari ko’rp bo’rlishligi o’quvchilardiqqatini asosiy masaladan chalqitadi va natijada asosiy narsa e'tibordan chеtda qolishi mumkin. Ko’rgazmalilikning еtarli bo’rlmasligi esa o’qituvchitomonidan fikrni chala va yuzaki bo’rlshdiga olib kеla-di.

Ko’rgazmali quroldan foydalanish masalalari o’qituvchiningnutqi bilan hambog’liqNutq va ko’rrgazmalmlikning uyrushshgi ikki jihatdanfoydadi bo’rlishi ikki joyda ko’rrinadi. Chunonchi, birinchidan, o’rqituvchshshng nutqi ko’rrgazmalyalikka ko’rmaklashsa, ikkinchidan Ko’rgazmalilik o’qituvchinutqiga ko’rmaklashadi. Tasviriy san'atni o’rqitashda, ayniqsa narsaning o’ziga qarab rasm ishlash va san'atshunoslik asoslari darslarida ikkinchi yo’l ko’rproq qo’llaniladi.

Agar Ko’rgazmalilikning birinchi yo’li bilim, qonun tushun-chalarni o’zlashtirishga yordam bеrsa, ikkinchi yo’li pеdagogga bu qonun-qoidalarni, atrof-muqitdagi qodisalarni isbotlashda o’rqituvchiga ko’rmaklashadi. O’qituvchiningso’zisinfda zaruriy mu-qit qosil qilishda, o’qituvchilarning ijodiy faoliyatini oshi-rishda aloqida aqamiyat kasb etadi. Shuning uchun o’qituvchiningnutqi ravon, tushunarli va ma'noli bo’rlishi lozim.

onqli bulish va O’Rkuvchidashshg bilish aolligi

prinshshi o’quvjarayonining o’rstiruvchi va tarbiyalovchi rolini oshirishga olib kеladi. Onglilik printsshshning aqamiyati fan, tеxnika va madaniyat gurkirab rivojlangan qozirgi davrda aloqi-da aqamiyat kasb etmoqda.

Bu printsip o’qituvchitomonidan bеrilayotgan bilimlarni on-gli, tushungan qolda o’zlashtirishni biddiradi. O’quvchilarbu bi-limlarni ko’rr-ko’rrona emas, balki bеrilayotgan tushuncha, ma'lu-motlarni ma'no moqiyatini anglab еtgandagina ularning bshshmla-ri chuqur va mustaqkam bo’ladi va u bolalar xotirasida uzoq sakla-nadi. Bunga erishish uchun o’rquvchilarning faolligi, diqqati va mustaqil ishlari muxim aqamiyat kasb etadi. Ayniqsa, o’ziga qarab rasm chizish darslarida naturani sinchiklab o’rrganish ularning tuzilishi, xajmi, shakli, o’rlchov va ranglaridagi xaraktеrli xu-susiyatlarini bilish kеrak bo’ladi.

Masalan o’rquvchi:

san'atni kishilar qayotidagi aqamiyatini tushunib еtishi;

kompozitsiya ishlaganda uning qonun va qoidalariga rioya
qilishi;

naturaning tuzilishi, o’rlchovlari, shakllari, ranglariga

qatiy rioya qshshshi;

harqanday narsa asosida u yoki bu gеomеtrik shakl yotishi;

rasm chizganda ufq chiziqini chizib olish va yagona ko’rrish
nuqtasiga rioya qilishi.

Tasviriy san'at asarlariga oid matеriallarning ongli o’zlash-tirilishiilmiylik printsipvdagidеk pеrspеktiva, rangshunoslik, optika va yorug’soya qonunlari, anatomiyadan ba'zi ma'lumotlarga ega bo’rlishi bilan bog’liqBu qonunlarni egallamasdan turib, o’rquvchi lar o’z tasviriy faoliyatilarini to’rkri amalga oshira olmaydilar.

Faraz qilaylik, o’rquvchi uyida chizish uchun gеomеtrik shakldagi turmush buyumlaridan natyurmot qo’rydi. U pеrspеktiva qonunlari, ufq chiziqi, kuzatish nuqgasi, buyum va suvrat tеkisligi, kеsi-tsshsh nuqgasi, narsalarning o’rlchovlarini pеrspеktiv qisqarishini bilmay turib o’z oldiga ko’rygan maqsadini to’g’riqal qila olmaydi. Yorursoya qonunlariqisoblangan tabiiy va sun'iy yoritshp, tushuvchi va shaxsiy soya, nutura yoritilganida soyalarning joylashuvi, yoruq-soya, yarimsoya, blik, rеflеks va boshqalarning bilmagan o’rquvchi buyumlarning qajmini to’g’ritasvirlay olmaydi.

O’Rqitishning samaradorligi ko’rp qollarda o’rkuvchilarning uy-dagi va darsdagi faolligiga boshiq. Bu faollik xilma-xil bo’rli-shi kеrak.

Topshiriq yuzasidan mavzuni bеlgilashda o’rquvchilarning qay-vonlar, qushlar, sportga bo’lgan katga qiziqish uytotipshni hisobgaolish lozim bo’ladi.

O’quvjarayonini samarali bo’rlishida solishtirish, taqqoslash, naturani kuzatish va taqpil qilishning aqamiyati katga. Natura taqlilini savol-javob shaklida o’rtkazish muqim aqamiyat kasb eta-di, aks qolda o’quvchilarnaturani yuzaki o’rrganish bilan chеklanib qolishlari mumkin.

Buyumlarni to’rkri chizish uchun ularning tuzilishi, shaklini to’g’ribеlgilash bilan birga fazoviy qolatini to’rla tasavvur etish kеrak bo’ladi. Shundagina prеdmеtlar rasmini ishlashga o’rtish mum-kin.

O’Rquvchilardan tasviriy san'atga oid atamalarni ongli o’zlash-tirishlarini talab etilishi va ularni buzib ishlatilishiga yo’l qo’rymaslik lozim. Rasm chizish jarayonida o’rquvchilarning ba'zi ata-malarni o’zlashtirib olishlarini o’ziеtarli emas, ularga atama-larning kеlib chiqishi, aqamiyati qaqida ma'lumotlar bеrish kе-rak bo’ladi. Bu esa o’rquvchilarga ilmiy tushunchalarni, atamalarni to’rrri ishlagishlariga yordam bеradi.

O’quvchilarqodisalarning bir-biri bilan o’zaro borliqligini tushunishlari juda muqim. qodisalarni o’rrganishda ularning ri-vojlanishini nazarda tutgan qolda qarama-qarshilikning saba-balrini hamtushuntira olishlari kеrak bo’ladi.

O’Rquvchilarning faolligini oshirishda maqsadgamuvofiqyo’rnaltirilgan muommoli vazifalarni qo’rllash katga yordam bеradi. Tadqiqot natijalari va o’qituvchilarning ishlari shuni ko’rrsata-diki, tasviriy san'atni o’rqitishda o’zlashtirib bo’rlingan bilim va malakalar ularni faqat tiklashgagini emas, balki yangi matе-riallarni chuqur anglashga, dunyoqarashga doir xulosalar chiqarish-ga xizmat qiladi.

Mantiqiy vazifalarni qal etish muammoli O’qitishbilan boqlanadi. Muammoli vaziyatlar qosil qilish esa mantaqiy vazi-falarni еchshpga sharoit yaratadi. Mantiqiy fikrlash prеdmеt va qodislardagi eng muqim tomonlarni ajrata olish, ko’rp dalillar ichidan tigshklarini ko’rrsata olish, shakllangan tushunchalardan to’g’rifoydalanish, pеrspеktiva, ranppunoslik, kompozitsiyaning asosiy qonun va qovdalariga rioya qilish imkonini bеradi.

O’quvchilarufq chiziеi, chiziqdi va qavo pеrspеktivasi, kеsi-ishsh nuqtasi, buyumlar shaklining pеrspеktiv qisqarishi qaqida to’rliq ilmiy tushunchalarga ega bo’rlishlari kеrak.

Diatеktik tarzda fikr yuritish formal, mantiqiy fikrlash bilan boqliq va unga doimo tayanishni nazarda tutadi. Mantiqiy fikrlash ob'еktiv borliqqodisalar mantiqini aks etgaradi. qay-siki, unda qamma narsa o’zaro boqliq va aloqadordir.

Atrof-muqitni to’rrri tushunish uchun o’quvchilarqodisalarning sabablari va oqibatlarini ko’rrib va bilib olishlari kеrak. Bu esa dialеkgak fikrlash va xulosa chiqarishning shakllanishiga ko’rmak bеradi.

Bizningcha, o’rqitshtsda o’rkuvchilarning mustaqil bilim olish jarayonini faollashtirishda va ijodiy fikrlashni rivojlanti-rishda bilimlarning muammoli bayon etish yo’lidan kеng foyda-lanish va qisman izlanish va ilmiy tadqiqot mеtodlarini qo’rllash lozim. O’Rqitshl jarayonining samaradorligini oshirish bеvosita o’rquvchilarning faol psixik faoliyati (intеllеktuallik, emotsi-onallik) bilan boqliqtsir. Bunda qoyalarni chuqur tushunish kam-lik qiladi. Lеkin, shunday amaliy faoliyat tashksht qilish lo-zimki, unda goyalar ichki qissiyotlar tufayli to’rla ongli ravishda qarakat orqaliyaqqol namoyon bo’rlsin, mustaqqamlansin. Bunga badiiy asarlarni ifodali o’rqish, hikoyaqilish, muzika tinglash. slaydlar ko’rrsatish orqalierishish mumkin. Agar o’qituvchivoqеa vaqodisalarni ta'riflashda ularning go’zalligi, nafisligi, yoqim-liligiga aloqida e'tibor bеrsa, talay natijalarga erishishi mum-kin. Shuningdеk, buyumlarning shayu'chari, o’rlchovlaridaga proporbirlaridan farq qiladilar. Bu vaziyat o’rqituvchidan o’quvchilarbilan yakkama-yakka shts olib borishni talab qiladi, ya'ni o’rqituv-chi bolalarni bilim va malakalari darajasini hisobgaolgan qolda ularga turlicha murakkabliqtsagi vazifalarni ishlab chiqadi, ularning tasviriy jshgarini to’rkrilashga ba'zi nazariy va ama-liy vazifalarni tushintirish maqsadida doskada rasm ishlab ko’rsatishiga to’g’rikеladi.

O’Rqitishning o’quvchilaryoshiga maosligi printsyush qadimdan qo’rllanib kеlingan. Bunda, yaqindan uzoqqa, ma'lumdan noma'lum-ga, oddiydan murakkabga, osovdan qiyinga, konkrеtlikdan abst-raktlikka printsiplariga asoslaniladi. Pеdagogikada bu prin-tsip qadimdan tajribadan o’rtganligi sababli o’rqituvchini o’z fao-liyatida shu yo’rdtsan borishi ko’zlangan maqsadgaerishuviga asos bo’ladi. Kеzi kеlganda shuni ta'kidlab o’rtish lozimki, qamma oson narsalar hambolalarga tushunarli bo’rlavеrmaydi va aksincha murakkab matеriallar tushunarli bo’rlishi xam mumkin. Bunda o’rquv-chilarning yoshi, pеdagogik-psixologik xususiyati, bilim daraja-si, tayyorgarligi, qobiliyati muqim rol o’rynaydi. Masalan, tas-viriy san'atni o’rqitishda yaqindan uzoqqa borish printsipvda ish tutish maqsadida o’qituvchiavval bolalarga yaqin bo’lgan O’zbеkis-tonning tabiati, xalqimizning turmushi, mеxnatini tasvirlov-chi O’zbеkiston rassomlari asarlarini, so’rngra O’Rrta Osiyo, Sharq, Еvropa mamlakatlari sanatini o’rgatadi.

Yuqoridagifikrlardan maktabda tasviriy san'atdan dars va darsdan tashqari ishlar jarayonida didaktik printsiplarga rioya qilishning niqoyatda muqimligini sеzib olish qiyin emas. Di-daktik printsiplar o’rquvchilarning badiiy ta'limi,tarbiyasi va rivojlanishiga tеgishli shart-sharoitlarni yaratadi.