Tasseming bu modda bilan olib bor"" I eksperimental ishiari natijalari

Ammo  geveya  daraxtining  “ko'z  yoshlari”  faqat  johillik  o'yinlari
 
uchun  sport  inventari  bo'lmasdan,  foydali  maqsadlarda  ham
 
ishlatilgan.
Junubiy Amerikadagi qaram davlatlarning biridan  olib  kelingan
 
geveya daraxti  ko 'z yosh idan  olingan polimer shimdirilgan  matoning
 
sifatli xususiyatini birinchi marta Portugaliya qiroli  Joao II  shunday
 
matodan  tikilgan  plash  kiyib  uni  sinab  ko'rdi,  uning  mulozimlari  2
 
soat  tinimsiz  suv  sepib  turishsa 
ham,  qirolning  ust  kiyimi  ho'I
 
bo 'Imadi.  Ammo  bu  materiallarning  bir  kamchiligi  shunda  ediki,
 
quyoshli issiq kunda rnatoga shimdirilgan  lateks yumshab.  oqib  ketar
 
edi.  Keyinchalik shotlandiyalik  kimyogar  Charlz  Mak  Intosh  matoga
393

---

lateks  va  benzin  aralashmasini  shimdirib,  bu  matoning  foydali
 
xususiyatlarini yaxshiladi.
107-rasm. Geveya daraxtidan  shira -  “ko'z yoshi” yig’ish jarayoni.
108-rasm.  Kauchukni vulkanizatsiyalagan C.N.Gudir (1800-I860yy.)
1826-yiI  insoniyat  uchun  kauchukdan  foydalanish  davrini  ochib 
berdi.  Ingliz  olimi  T.  Xenkon  tabiiy  kauchukka  qotiruvchi  maxsus 
moddalar  (piastifikatorlar)  bilan  ishlov  berish  usulini  yaratdi.  Uning 
moslamasi  oddiy  bo'lib,  ichki  sirtida  tishlari  bo'lgan  silindrning 
o'qiga  xuddi  shunday  tishlari  bo'lgan  potor  qo'l  bilan  aylantirilar  va 
natijada  kauchuk  yumshoq,  plastmassaga  aylantirilar  va  unga  kukun 
holdagi  turli  ingradiyentlar  qo'shish  yo'li  bilan  qotirilar  edi.  Bu 
jarayonning  takomillashtirilgan  texnologiyasini  yaratgan  amerika 
ixtirochisi  C.N.  Gudir  1838-yildan  boshlab  kauchukni  oltingugurt 
bilan  aralashtirib,  uni  vulkanizatsiyalaydi.  U  1843*yilda  bu jarayonni 
patent  bilan  himoya  qilib,  “
Vulcanite
”  nomli  birinchi  plastmassa 
ixtirochisiga aylandi.  Hozirda  uglerod  va  oltingugurtga to'yintirilgan 
bu  materialni 
ebonit
 
deb  ataymiz.  XIX  asrda  insoniyatning  texnik 
revolyutsiya  davrini  boshidan  kechirishi  tabiiy  kauchuk  va  rezina 
mahsulotlariga talabni  keskin oshirdi.
...  Braziliya  davlati  geveya  daraxti  niholiari  dunyoda  tarqalib 
ketmasligi  uchun  urug’larini  chegaradan  olib  o'tishni  ta'qiqladi  va 
plantatorlarining  oltin  davri  boshlandi.  1850-1920-yillar  oralig’ida
394

---

Braziliyadagi  “tabiiy  kauchuk  poytaxti”  -   Manaus  g ’arbiy  yarim 
sharlikning 
eng  ko'rkam  va  boy,  gurkirab  yashnagan  shahriga 
aylandi.  Endi  kauchuk  qirollari  va  baronlari  ko'ngilochar  tomoshalar 
uchun  Parijga  borib  o'tirmay,  balki  ona  shaharlarida  Ьафо  qilingan 
Manaus  opera  teatri  binosida  tomoshalar  uyushtiradigan  bo'lishdi 
(109-rasm).  Manaus  opera  teatri  binosini  Fransiyadan  olib  kelingan 
qurilish  materiallaridan  foydalanib,  Parijning  eng yaxshi  arxitektorlari 
va mohir ustalari tomonidan bunyod qilindi.
Braziliya  hukumati  va  plantatorlari  o'zlarining  o'rmonlarini 
qanchalik  qo'riqlashmasin  va  asrab-avaylashmasin,  o'z  tabiiy 
kauchuklarini  va unga bo'lgan monopoliyani  saqlab qolisha olmadilar. 
1876-yil.  Qop-qora  tropik  tunda  qo'njli  etik  kiygan  noma'lum  shaxs 
lianalar  chirmashib  ketgan  o'rmonzorda  daraxt  shoxlarini  kesib, 
botqoqliklardan  kechib  elkasida  etmish  ming  geveya  daraxti  urug’i 
bo'lgan og’ir yuk qopi  bilan daryo tomonga yo'l qidirib borayotgan  bu 
“tungi  yo'lo vchr
  ingliz  fuqarosi  Genri  Uikgem  edi.  Britaniya 
imperiyasining  sodiq  fuqarosi 
G.  Uikgem  turli  yolg’on-yashiqlar 
ishlatib,  har  xil  tovlamachilik  va  pora  berish  yo'llari,  ba'zida  qurol 
o'qtalish  bilan