Tasseming bu modda bilan olib bor"" I eksperimental ishiari natijalari



Download 10,85 Mb.
Pdf ko'rish
bet63/153
Sana23.01.2022
Hajmi10,85 Mb.
#405822
1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   153
Bog'liq
kimyo tarixi davomi

Tayanch iboralar
Fizik  kimyo.  Kimyoviy 
termoainamika.  Issiqlik.  Energiya. 
Ichki energiya.  Entalpiya.  Entropiya.  Kimyoviy kinetika.  Kimyoviy 
muvozanat.  To'yingan  bug’ 
bosimi.  Raul  qonunlari. 
Kataliz. 
Biokataliz. 
Fotokataliz. 
Katalizatorlar. 
Eritmalar. 
Izotonik 
koeffitsiyent.  Elektrolitlar.  Dissotsilanish  darajasi.  Dissotsialanish 
doimiysi. 
Elektr 
o'tkazuvchanlik. 
Elektroliz. 
Elektrokimyoviy 
ekvivalent.  Galvanoplastika.  Galvanostegiya.  Kritik  harorat.  Gazlami 
suyultirish. Dyuar idishi.
Nazorat savollari
1. Fizik kimyo tarixi  qaysi olimlaming  ishlaridan boshlanadi ?
2.  Fizik  kimyo  qachondan  alohida  fan  sifatida  rivojlana 
boshladi?
384


3. 
Erish  issiqligi  va  neytrailanish 
issiqligi  farqlarini 
lushuntiring.
4.  Termokimyoning 
birinchi 
qonunini 
(1780-1784 
yy.) 
izohlang.
5.  G.I.  Gess  qonunining 
amaliy  ahamiyatini  misollarda 
yoriting.
6
.  Organik  moddalaming yonish  issiqligi  qanday aniqlanadi ?
7.  Kimyoviy  kinetikaga  asos  solgan  olimlar  haqida  ma’lumot 
keltiring.
8
.  Kimyo  sanoati  va  kimyoviy  kinetika  orasidagi  bog’liqlikni
ko’rsating.
9.  Kataliz hodisasi,  turlari  va qo'llanilish  sohalarini ko'rsating.
10.Biokataliz va fermentativ kataliz haqida ma'lumot bering.
11  .F.M.  Raulning  1- va 2- qonunlarini  izohlang.
1 2
.Elektroliz qonunlarini  fizik va kimyogar  sifatida izohlang.
13. 
Elektrolitik 
dissotsilanish 
nazariyasining 
mohiyatini 
tushuntiririg.
14.Gaz  qonunlarini  ochgan  olimlar  ishlari  haqida  ma'lumot 
bering.
15.Gazlarni suyultirish  qaysi amaliy maqsadlarda qo'llaniladi? 
17.  Qaysi  o'zbek  olimlari  fizik  kimyo  fani  bo'yicha  samarali
ilmiy-taqiqot ishlari olib borishgan ?  Misollar keltiring.
Adabiyotlar
1.  Бобоев  T.M.,  Рахимов  X.P.  Физикавий  ва  коллоид  кимё.- 
Тошкент: F.  Гулом нашриёти.-  2004.
2.  Волков  В.В.,  Вонский  Е.В.,  Кузнецова  Г.И.  Выдающиеся 
химики мира.-  М.:  Высшая  школа,-  1991.-  656 с.
3.  Капустинский  А.Ф.  Очерки  по  истории  неорганической  и 
физической  химии  в  России.-  M.-J1.:  Изд-во  АН  СССР.-  1949.- 
167 с
4.  Колесников  И.  М.  Катализ  и  производство  катализа­
торов,- М.: Техника.-  2004.-  399 с.
385


5.  Митгова 
Н.Я.,
  Самойлов  A.M.  История  зарождения  и 
становления  физической  химии:  Учебное  пособие.  -  Воронеж: 
Изд-во ВГУ, 2004,-  55  с.
6
.  Рустамов  Х.Р.  Физик  кимё.-  Тошкент.-  Узбекистан.- 
2000.- 487 б.
7. Эткинс П.  Физическая  химия. Т 2.- М.:  Мир.-  1980.-  584 с.
8
.  История  химии.  Электронный  курс.  //  Савинкина  В.В., 
Логинова  Г.П.,  Плоткин  С.С.-  М.:  БИНОМ,-  Лаборатория 
знаний.- 2007,-  199 с.
9.  История  науки  и техники.  Учебно-методическое  пособие. 
Под ред. Ткачева А.В.- СПб.:  СПб  ГУ,-  ИТМО,-  2006,-  143  с.
10.  Левченков  С,И.  Краткий  очерк  истории  химии.  Элект­
ронный курс.  (©  levchenkov @rambler.ru).
11.  Умаров  Б.Б.  “Кимё тарихи”  фанидан  маъруза  матнлари.- 
Бухоро.- “Зиё-Ризограф”.- 2003.-  120 б.
12.  www.Chemport.ru  -  Кимё  сохалари  буйича  ахборотлар 
портали.
13.  w w w .ChemNet.ru  -  Кимё  фанларидан  электрон  кутуб- 
хоналар тизими.
3S6


XIII BOB.  YUQORI  MOLEKULYAR  BIRIKMALAR 
KIMYOSI  TARIXI
13.1.  Polimer  kimyosining qisqacha tarixi.
13.2.  Tabiiy polimer lar va ularning xususiyatlari.
13.3.  Plastmassalar  olish texnologiyasi rivoji.
13.4.  Sintetik tolalar olish va amaliy  qo'llash.
13.5.  Lak-bo 'yoq materiallari texnologiyasi.
13.6.  Kompozit materiallar olish va amaliy qo 'Hash.
Yuqori  moiekulyar  birikmalar
 
(
YMB)
  kimyosi  -   kimyoning 
alohida  bir  bo'limi  bo'lib,  yuqori  moiekulyar  massaga  (bir  necha 
rningdan  millionlargacha)  ega  birikmalarni  o'rganadi.  Bu makromo- 
lekulalar  juda  ko'p  sonli  takrorlanib  keluvchi  guruhlar  (
monomer
 
zvenolar)frm
 
iboratdir.
Ko'pgina  polimerlar 
o'ziga  xos  va  qiminatli  fizik-kimyoviy 
xossalari bilan ajralib turadi:
- yuqori elastiklik  xossalari;
- dielektrik xossalari;
-  yuqori  barqarorlikka  ega  anizotrop  tola  va  plenkalar  hosil 
qilishi;
-  reagentlar  va  boshqa  tashqi  faktorlar  ta'sirida  o'zining 
xossalarini keskin  o'zgartirish qobiliyati.
Bu  xususiyatlar 
insoniyatda  ushbu  sinf  birikmalariga  katta 
qiziqtirish  uyg’otgani  uchun  qisqa  muddat  ichida  YMB  kimyosini 
kimyo fanining alohida tarmog’i  sifatida ajralib chiqishini taqozo etdi.
Tirik  tabiatda  ham  polimerlar  aiohida  o'rin  egallaydi.  O'simlik 
dunyosining  1/3  qismi  sellyulozadan  iborat. 
Sellyuloza,  kraxmal, 
DNK  va  RNK,  oqsillar  va  polipeptidlar  -   biologik  polimerlarning 
negizidir,  ularning  xossalari  jonli  va  jonsiz  dunyoni  chegaralaydi. 
Ekstraksiyalash,  fraksiyalab  cho'ktirish  va  boshqa  usullar  yordamida 
tabiiy  polimerlar  nabotot  va  hayvonot  dunyosidan  ajratib  olinadi. 
Tabiiy  polimerlar  xomashyosining  tanqisligi  uchun 
polimerlar 
kimyosining  birinchi  darajali  vazifasi  belgilangan  xossali  polimerlar 
sintezini  amalga  oshirishi  lozim.  Turli  xildagi  polimerlarning 
qo'llanish  sohasini  qayd  qilish  bizning  darslik  chegarasidan  chiqib 
ketadi.  eslatib  o'tamizki,  sintetik  kauchukdan  tayyorlanadigan  rezina 
mahsulotlar  nomenklaturasi  50 000  nomdan  oshib  ketdi,  shular
387


orasidan  sintetik  kauchukdan  foydalanib  shirralar  ishlab  chiqarish 
sanoati  mahsu lot lari  nomining  o'zigina  yarmidan  ortig’ini  tashkil 
etadi.
13.1.  Polimer  kimyosining qisqacha tarixi

Polimeriya
”  atamasi  1833-yilda  Y.Y.  Berselius 
tomonidan 
tarkibi  bir  xil,  ammo  moiekulyar  massasi  har  xil  bo'lgan  birikmalar 
(polimerlar)da  uchraydigan  izomeriyaning  alohida  shaklini  tushun- 
tirish  uchun  kiritildi.  Masalan,  etilen  va  butilen,  kislorod  va  ozon.  Bu 
atamaning  fanga  kiritilishi  hozirgi  zamon 
'‘polimer''
 
haqidagi 
tushunchaga  mos  kelmaydi  va  ziddiyatli  bo'lib  chiqdi,  chunki 
“haqiqiy
”  sintetik  polimerlar  o'sha  davrda  hali  olimlar  tasavvuriga 
sig’mas edi.  1740-yi'lda nemis  kimyogari  Andreas  Marggraf  birinchi 
marta  o'tkir  hidli,  rangsiz  gazsimon  modda  -   chumoli  al'degidini 
sintez  qildi.  Bugungi  kunda  uning  40  %  li  suvdagi  eritmasi  formalin 
deb  ataiishini  yaxshi  bilamiz,  ammo  uning  polimerlanishi  mumkinligi 
bilan o'z davrida hali  hech kim qiziqmadi.
Bir qator polimerlar XIX asrning birinchi yarmida olindi;
-  !828-yi!da nemis kimyogari F.  Vyoler mochevinani sintez qildi;
-  i834-yilda  nemis  shifokori  va  kimyogari  F.  Runge  toshko'mir 
smolasidan  fenol  (yoki  karbol  kislota)ni  ajratib  oldi  va  uning 
antiseptik xossasidan foydalandi;

1835  yilda  vini.1  xloridi  bilao  ishlagan  kimyogar  A.V.  Reno 
birinchi  marta poiivinilxloridni  o'zi sintez qilganini  bilmagan.
Ko'p yillar o'tgandan  so'ngra,  keyingi  avlod olimlari A.V.  Reno 
e'tibor  bermagan  kolba  ostidagi  smolasimon  qoldiq  polivinil- 
xloridning  parchalanish  mahsuloti  (smolalanish  natijasida)  ekanligini 
isbotiadilar.  1839-yilda  nemis  farmatsevti  E.  Simon  stirolni  ajratib 
oldi  va  hatto 
polistirolni
 
ham  sintez  qildi,  ammo  bunga  ahamiyat 
bermadi,  chunki  o'sha  paytdagi  kimyogarlar  polimerlanish  va 
polikondensatlanish  reaksiyalarini  to'xtatishmoqchi  va  uni  chetlab 
o'tmoqchi  bo  lganlar.  Polimerlanish  reaksiyasining  (smolalanish 
jarayom)  asosiy  mahsuloti  ularga  xalaqit  berganligi  uchun  polimer 
birikmalarga 
“sm ola”
  deb  nom  berishgan.  Asta-sekinlik  bilan 
polimerlar  sohasidagi  bir  qator  yangi  ilmiy  izlanishiar  olimlaming 
diqqat-e'tiboriga tushdi.
388


1856-yilda  ingliz  A.  Parker  sellyuloza  asosida  yangi  modda 
sintez  qildi  va  1862-yildagi  umumjahon  ko'rgazmasida  bu  birikmani 
Varkezin
 
nomi  bilan  namoyish  etdi.  1866-1872-yillarda  bu  moddani 
selluloid
 
nomi  bilan  keng  miqyosda  ishlab  chiqarish  ixtirochi  D. 
Xayt tomonidan AQSHda yo'lga qo'yildi.
Polimerlar  kimyosining  ham  nazariy,  ham  eksperimental 
rivojlanishi  A.M.  Butlerov  tomonidan 
kimyoviy  tuzilishi  nazariya­
sining
 
yaratilishi  bilan  belgilanadi. 
Rus  olimi  polimerlanish 
reaksiyalarida namoyon  bo'ladigan  molekulalaming tuzilishi  vanisbiy 
barqarorligi  orasidagi  uzviy  bog’liqlikni  o'rgandi.  A.M.  Butlerov 
to'yinmagan  birikmalarning  polimerlanish  qobiliyatini  ularning  reak- 
sion qobiliyati  darajasi  sifatida e'tirof etdi.  Bu xulosalar polimerlanish 
va  izomerlanish  jarayonlarini 
o'rganish  bo'yicha  A.E.  Favorskiy, 
V.N.  Ipatyev  va  S.V.  Lebedev  kabi  rus  olimlarining  klassik  ishlariga 
asos  bo'ldi.  O'zining  ish  faoliyati  davomida 
uchlamchi-
butil  spirti 
xossalarini  o'rgangan  A.M.  Butlerov  yangi  uglevodorod 
-
 
izobutanni
 
ajratib  oldi,  uning 
dietil  (ya'ni  n-butan)dan  keskin  farq  qilishini 
ko'rsatib,  uglevodorodlarda izomeriya hodisasi  mavjudligini  isbotladi. 
A.M.  Butlerov 
izobutilenning
 
sulfat  kislota  bilan  o'zaro  ta'sirlashuvi 
natijasida  alkenning  polimerlanish  reaksiyasini  ochdi.  Olimning  bu 
tadqiqotlari  natijasida  YMB  sohasiga  kirish  boshlandi.  Dastlab  V.V. 
Markovnikov  boshlagan  neft parafinlarini  o'rganish,  keyinchalik N.D. 
Zelinskiy  tomonidan  davom 
ettirildi  va  bu  ishlar  tizimi  neft 
xomashyosidan  turli  xildagi  monomerlar  sintezining  zamonaviy 
ishlarini davom  ettirishgacha olib keldi.
Polimerlar  ishlab  chiqarishning  sanoat  texnologiyasi  asosan  ikki 
yo'nalishda rivojlandi:
-  tabiiy  polimerlarni  qayta  ishlab,  sun'iy  polimer  materiallar 
yaratish;
-  quyi  moiekulyar organik  birikmalar asosida sintetik polimerlar

Download 10,85 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   59   60   61   62   63   64   65   66   ...   153




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish