Tasseming bu modda bilan olib bor"" I eksperimental ishiari natijalari

qutblangan  nur
 
deb  ataldi. 
1815-yilda  fransuz  fizigi  Jan-Batist  Bio  (1774-1862  yy.)  qutblangan 
nurni  ayrim  kristallarga  yo'naltirib,  uning  chapga  yoki  o'ngga 
burilishi (optik faolligi)ni  aniqladi. Y.Y. Berselius sintez qilgan uzum 
va  vino  kislotalaridan  vino  kislota  eritmasining  optik  faolligi 
aniqlandi,  va  keyinchalik,  uning  qarama-qarshi  izomeri  ham  sintez 
qilindi.  Ammo,  A.  Kekule taklif etgan tuzilish  formulalari  yordamida 
bu hodisani tushuntirib bo'lmas edi.
Lui  Paster
 
(1822-1895 
yy.)  -   fransuz  kimyogari  va 
mikrobiologi, 
zamonaviy 
mikrobiologiya 
va 
immunologiya 
asoschisi. 
1848-yilda 
uzum 
kislotasining  natriy-ammoniyli  aralash  tuzini  xona 
haroratida  qayta  kristallab,  ulaming  o'ng  va  chap 
shakllarini  ajratib  oldi,  ularning  aralashmasini  esa 
ratsemat
 
deb  atadi.  Olim  1888-yilda  mikrobiologiya 
institutuni tashkil qildi va umrining oxirigacha  uning 
direktori  lavozimida  ishladi  (bugungi  kunda  Paster 
instituti deb nomlangan).
352

---

1874-yilda  gollandiyalik  kimyogar,  stereokimyo  va  fizik  kimyo 
asoschisi 
Yakob-Xendrik  Vant-Goff
  (1852-1911 
yy.)  o 'z  doktorlik  dissertatsiyasida  organik  modda 
molekulalarining 
fazoviy 
tuzilishini 
aniqlash 
jarayonida  uglerod 
atomining  to'rtta  valentligi 
fazoda  tetraedrik  yo'nalishiga  ega  deb  tushuntirdi. 
Yana bir stereokimyo  asoschisi,  fransuz kimyogari 
J o ze f A sh il Le-Bel
 (1847-1930 yy.)  ham  shunday 
g’oyalami  ilgari  surdi.  Shu  sababli,  uglerod 
atomining  tetraedrik  modeli  ba'zan  Vant-Goff-Le- 
Bel modeli deyiladi.
Yoxannes Iogann  Vislitsenm
 (1835-1902 yy.) -  nemis  organik- 
kimyogari,  stereokimyo  asoschilaridan  biri,  1887- 
yilda  o 'z   kitobiga  Vant-Goff-Le-Bel  gipotezasini 
kiritdi.  1878-yilda  glutar  kislotani  va  vinil  efirini, 
1883-yilda 
metil-j3-butilketonni, 
1889-yilda 
vinilsirka kislotasini  sintez qildi va ulaming fazoviy 
tuzilishini  o'rgandi.  Tadqiqot  ishlarining  natijasida 
asimmetrik  uglerod  atomi  tutgan  birikmalarning 
optik  faolligi  va 
optik  izomerlar  hosil  qilishini 
tajribada  isbotladi.
XIX 
asr  oxiriga  kelib,  bog’laming  fazoviy  yo'nalishi  faqat 
uglerod  atomiga  xos  bo'lib  qolmasdan,  boshqa  elementlar  atomlari 
uchun  ham  amal  qilishi  va  optik  faol  izomeriyaning  bo'lish  sababi 
tushuntirildi.
Optik  izomerlar  o 'z  xossalari  bilan  farqlanadilar.  Masalan,  L-
nikotin  D-nikotinga  nisbatan  bir 
necha  marta  zaharli;  D-aminokislota 
asosida 
sintez 
qilingan 
oqsillar 
organizmda qiyin hazm bo'ladi;  1  tip 
optik  izomerlar  (saxaroza,  kamfora, 
vino 
kislotasi) 
barcha  agregat 
holatlarida  ham  o'z  optik  faolligini 
yo'qotmaydi,  2-tip  optik izomerlar (kvarts, kinovar)  esa faqat kristall 
holatida  optik  faollik 
namoyon 
qiladi. 
Optik  faollik  darajasi 
qutblangan  numing  og’ish  burchagini  polyarimetrda  o'lchash orqali 
aniqlanadi.
353

---