Tashqi iqtisodiy faoliyat statistikasi tashqi iqtisodiy aloqa shakllari va ko‘rsatkichlar tizimi

TASHQI IQTISODIY FAOLIYAT STATISTIKASI


1. Tashqi iqtisodiy aloqa shakllari va ko‘rsatkichlar tizimi

Tashqi iqtisodiy aloqa deganda korxona, firma, tashkilot va davlatning chet ellar bilan bo‘ladigan iqtisodiy munosabatlari tu­shuniladi. Tashqi iqtisodiy munosabatlar tovar, xizmat va meh­nat vositalari, ilmiy-axborot tajribalarini almashtirish kabilar ha­ra­katida namoyon bo‘ladi. Xullas, tashqi iqtisodiy aloqalar turli mam­lakatlar o‘rtasidagi iqtisodiy munosabat bo‘lib, iqtisodiy naf ko‘­rish maqsadida tashkil qilinadi.

Hozirgi paytda iqtisodiy munosabatlar yoki ayirboshlash quyidagi shakllarda amalga oshiriladi:

• 
  xalqaro savdo;
  
• 
  ishlab chiqarish kooperatsiyasi;
  
• 
  kapital migratsiyasi;
  
• 
  ishchi kuchi migratsiyasi;
  
• 
  o‘zaro to‘lovlar va hisob valuta operatsiyalari.
  

Tashqi iqtisodiy munosabatlarning eng muhim shakli xal­qa­ro savdo hisoblanadi. Boshqacha aytganda, mamlakatlar o‘rtasi­da­gi savdo-sotiqdir. Xalqaro savdoning iqtisodiy asosini xalqaro mehnat taqsimoti tashkil etadi. Xalqaro savdoga quyidagilarni ki­ritish mumkin:

• 
  tovar bilan ayirboshlash;
  
• 
  Fan-texnika yutuqlari bilan ayirboshlash (litsenziya, nou-xau va boshqalar);
  
• 
  xizmatlar savdosi va boshqalar.
  

Ishlab chiqarish kooperatsiyasi – ijtimoiy mehnat taqsimoti natijasida mamlakatlar va ularning ixtisoslashgan korxonalari o‘r­tasida mahsulot ishlab chiqarish va xizmatlarni bajarish bo‘yicha faoliyatini muvofiqlashtirish shaklidir.
Kapital migratsiyasi deganda kapitalning yuqori foyda olish maqsadida bir mamlakatdan boshqa mamlakatga ko‘chib yurishi tushuniladi.
Ishchi kuchi migratsiyasi – ishchilarning boshqa hududga yoki bir mamlakatdan ikkinchisiga ko‘chib yashashi va joyini o‘zgartirishi hamda ish izlab ko‘chib yurishidir.
Tashqi iqtisodiy aloqalarni tavsiflovchi ko‘rsatkichlar, ular­ning shakllari bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan ko‘rsatkichlardir, ya’­ni ular tashqi aloqalar shakllariga mos holda yuzaga keladi. De­mak, tashqi iqtisodiy aloqalarni o‘rganishda makroiqtisodiy sta­tis­tika xalqaro savdo-sotiqni, xalqaro ishlab chiqarish koo­pe­ra­tsi­yasini, xalqaro kapital migratsiyasini, xalqaro ishchi kuchi mig­ra­tsiyasini, o‘zaro to‘lovlar va hisob valutalari muomilalarini tav­siflovchi ko‘rsatkichlar tizimidan foydalanadi.