Tashqi iqtisodiy aloqalar moddiy, moliyaviy va intellektual boyliklarining mamlakatlar o’rtasida almashinishining turli yo’nalishlari, shakllari va vositalarini ifodalovchi yaxlit tizimdir

Migratsiyaning global oqimi, 1970-2019 yy⁸.

Yillar	Migrantlar soni	Dunyo aholisiga nisbatan % da
1970	84 460 125	2,3 %
1975	90 368 010	2,2 %
1980	101 983 149	2,3 %
1985	113 206 691	2,3 %
1990	153 011 473	2,9 %
1995	161 316 895	2,8 %
2000	173 588 441	2,8 %
2005	191 615 574	2,9 %
2010	220 781 909	3,2 %
15	248 861 296	3,4 %
2019	271 642 105	3,5 %

Xalqaro muhojirlarning 52 % ni erkaklar, 48 % ni ayollar, 74 % ni mehat yoshidagi (20-64 yosh) kishilar tashkil etadi⁹. (11.1-rasm)
Mehnat resurslarining uzluksiz harakatlanishi jarayonida jahon mehnat bozori shakllandi, va to'rtta asosiy markazni ajratib ko’rsatish mumkin: AQSh, G'arbiy Yevropa, Osiyo va Lotin Amerikasi.
11.1-rasm. Xalqaro muhojirlarning yosh va jinsi bo’yicha tarkibi
Quyidagi jadvalda muhojirlarning eng ko'p soni bo'lgan mamlakatlar ko’rsatilgan. 2019 yilda Yevropa va Osiyo mos ravishda 82 million va 84 million xalqaro muhojirlarni qabul qildi, bu xalqaro muhojirlar umumiy sonining 61 foizini tashkil etadi. Shimoliy Amerika 59 mln. muhojirlarni yoki dunyodagi muhojirlar umumiy sonining 22 % ni, Afrika 10 %, Lotin Amerikasi va Karib 4 % ni, Okeaniya 3 % ni qabul qilgan.
Savdoning globallashuvi, transport va kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi va demografik dinamika kabi omillar aholining davlatlar o'rtasida ko'chish jarayonini soddalashtiradi va migratsiya jarayonlariga yordam berib migratsiya oqimlarini rag’batlantiradi.
Xalqaro ishchi kuchining migratsiyasi - bu mehnatga layoqatli aholining bir mamlakatdan boshqasiga ish, o'z qobiliyatlarini qo'llashning yangi sohalarini, yaxshi yashash sharoitlarini topish uchun ko’chishi.
Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasini tartibga solish sohasining xalqaro amaliyotida (BMT Bosh Assambleyasi tomonidan 1990 yil 18 apreldagi 45/158-sonli rezolyutsiyada qabul qilingan "Barcha mehnat muhojirlari va ularning oila a'zolari huquqlarini himoya qilish to'g'risida" gi Konvensiya) «mehnat muhojiri" atamasidan foydalaniladi. Bu atama, fuqaroligi bo'lmagan davlatda haq to’lanadigan faoliyat bilan shug'ullanadigan, shug'ullanayotgan yoki shug'ullangan shaxsni anglatadi¹⁰.
Turli soha olimlari mehnat migratsiyasi hodisasini tushuntirishga harakat qilmoqdalar, chunki bu jamiyat hayotining ko'p jihatlariga siyosiy, huquqiy, iqtisodiy, diniy va boshqalariga ta'sir qiluvchi murakkab va ko'p o'lchovli hodisadir.

11.2- jadval
Turli iqtisodiy maktablar olimlarining mehnat migratsiyasi haqidagi fikrlaring evolyutsiyasi

a’limot	Namoyondalari	Mehnat migratsiyasi haqidagi fikrlarning mohiyati
Merkantilizm	T. Men, J.-B. Kolber	Aholining o’sishi - davlatning farovonlik manbai (oltindan tashqari), shuning uchun ishchi kuchini, ayniqsa hunarmandlarning mamlakatdan chiqishini va kirishini taqiqlash. Mamlakat ichidagi ishchilar sonining ko'payishi ko'proq tovar olish va mehnat xarajatlarini kamaytirish imkonini beradi, bu esa foyda darajasini oshiradi
Klassik siyosiy iqtisod	A. Smit, D. Rikardo, D. Mil, D. Styuart va boshqalar	Bozor kuchlari ta'siri ostida ishchi kuchining erkin xalqaro harakati (kapital va tovarlar bilan birga) ular eng zarur bo'lgan sohalar va tarmoqlarga kiradi. Ishchilarning harakat yo'nalishlari mehnatga talab va taklifining ta'siri bilan belgilanadi va mehnatga haq to'lash darajasining farqlanishi bilan bog’liq.
Keynschilik	D.Keyns	Bozor iqtisodiyoti davlat tomonidan tartibga solinishi kerak, shuning uchun xalqaro mehnat migratsiyasi natijasi bo’lgan jahon mehnat bozori ziddiyatli milliy manfaatlar to’qnashadigan maydondir.
Neoklasik maktab	M. Fridman, P. Samuelson	Xalqaro migratsiyaning harktlantiruvchi mexanizmi bo’lib turli mamlakatlardagi turli darajadagi ish haqi bilan tavsiflanadigan mehnat bozoridir. Yuqori ish haqi bo'lgan mamlakatlar muhojirlarni jalb qiladi. Ish haqidagi farqlarini bartaraf etish migratsiya oqimlarini to'xtatadi. Shunday qilib, mehnat bozoriga ta'sir qilish orqali migratsiya oqimlarini boshqarish imkoniyati mavjud
Iqtisodiy tsikllarning teskari aloqa nazariyasi	B.Tomas va b.	Mamlakatdan mamlakatga mehnat migratsiyasi yo'nalishi iqtisodiy rivojlanishning davriy fazalarining teskari o'zgarishi bilan belgilanadi
Segmentlashtirilgan mehnat bozori nazariyasi yoki juft mehnat bozori nazariyasi	M. Piore, A. Portes, D. Solou va b.	Xalqaro migratsiya iqtisodiyotning tarkibiy ehtiyojlari tufayli xorijiy ishchi kuchiga bo'lgan doimiy talabning natijasidir
Inson kapitali nazariyasi	T. Schultz va G. Becker	Migratsiya — inson kapitaliga investitsiyadir, bu qayta tiklanadigan resursdir va yig’ilish xususiyatiga ega. Migratsiya to'g'risida qaror qabul qilishga quyidagilarga ta'sir qiladi: o'z mamlakatida va boriladigan potentsial mamlakatda ish bilan ta'minlash shartlari, yoshi va ko’chish xarajatlari

Shunday qilib, jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar nazariyalari doirasida olimlarning migratsiya jarayonlariga, ularning sabablari, jahon migratsion jarayonlarga ta'sir qilish usullari va ularning oqibatlariga bo'lgan qarashlari evolyutsiyasi kuzatilmoqda.

Xalqaro ishchi kuchi migratsiyasining 5ta yo’nalishini ajratib ko'rsatish  mumkin:
1) Rivojlanayotgan davlatlardan sanoati rivojlangan davlatlarga migratsiya; 
2) Sanoati rivojlangan davlatlar doirasidagi migratsiya; 
3) Rivojlanayotgan davlatlar orasidagi migratsiya; 
4) Sobik sotsialistik davlatlardan sanoati rivojlangan davlatlarga migratsiya; 
5) Ilmiy xodimlar, malakali mutaxassislarning sanoati rivojlangan davlatlardan rivojlanayotgan davlatlarga migratsiyasi
Mamlakatlar o'rtasidagi aholi migratsiyasi "tashqi" deb ataladi va u muayyan mamlakat aholisiga ta'sir qiladi. "Ichki" migratsiya milliy chegaralar doirasida amalga oshiriladi (aholi mamlakat hududlari, qishloqdan shaharga, shaharlar va boshqalar orasida harakat qilganda), ammo bu mamlakatning umumiy aholi soniga ta'sir qilmaydi. Mehnat resurslarini qayta taqsimlashning bunday shakli muhim iqtisodiy ahamiyatga ega, chunki u aholining tarkibi va joylashuvini o'zgartirishda muhim omil hisoblanadi.
Ishchi kuchi migratsiyasining ikki turi mavjud: birinchisi - "kam malakali kadrlar migratsiyasi» (odatda, rivojlanayotgan mamlakatlardan sanoatlashgan mamlakatlarga ko'chish) va "yuqori malakali kadrlar migratsiyasi» – bu «aqlning oqib ketishi» .
«Aqlning oqib ketishi» - bu jahon iqtisodiyoti doirasida, asosan, sanoati rivojlangan mamlakatlarga ilmiy-texnik kadrlarning bir tomonlama ko'chishi, bu «donor"-mamlakatlarning malakali mutaxassislarini yo'qotishiga olib keladi. Bunday migratsiya quyidagi asosiy kanallar orqali amalga oshiriladi:

1. 
   sanoat rivojlangan mamlakatlarga mutaxassislarni ketib qolishi;
   
2. 
   xorijiy mutaxassislarni sanoati rivojlangan mamlakatlarning firmalari, ilmiy markazlari, tadqiqot laboratoriyalariga (ushbu mamlakatlarning o'quv yurtlarida oliy ta'lim olganidan so'ng) ishga jalb qilish;
   
3. 
   transmilliy kompaniyalar filiallarida ishlash uchun mahalliy malakali kadrlarni jalb qilish (bunday migratsiya "bilvosita" migratsiya deb ataladi).
   

BMT metodologiyasiga ko'ra, yuqori malakali migrantlar toifasiga ilmiy xodimlar, muhandislar, shifokorlar va boshqalar kiradi.
AQShda 80 yillarda chet elliklarning ulushi muhandislar orasida 10%, shifokorlar orasida 24% ni tashkil etgan; AQSh milliy fanlar akademiyasi a'zolarining 23% va Nobel mukofoti sovrindorlarining 33% - AQShga immigrantlaridir.