Tashmatov Shuhrul 11 itini не t Icli

Qisqacha xulosalar

1. 
   Hozirgi iqtisodiy ta’limotlar tarixida institutsionalizm muhim o‘rin egallaydi. Bu yo'nalish tub ma’nosi bo'yicha klassik maktabga muxolif deb qaralishi mumkin, chunki bu ta'limotda iqtisodiy kategoriyalar ikkinchi darajali bo'lib, asosiy e’tibor institut (davlat, oila, monopo- liya, urf-odatlar, huquq, kasaba qo‘mitalari va boshqalar)larga qarati­ladi, noiqtisodiy omillar yetakchidir. Tadqiqot usulida Germaniya tarixiy
   

| 1 < V If , ¹ 1 ' ->Л ' .1 . .. Ъ у .-"I .*!•'<.' ■ У ■. a i •

230

maktabi qoidalari keng qo‘llaniladi, ammo tola yakdillik yo‘q. Institutsionalizm uch oqimga bo'linadi, bular ijtimoiy-psixologik (tex- nokratik, asosiy mafkurachisi T.Veblen), ijtimoiy-huquqiy (yuridik, J.Kommons), konyimktur-statistik (empirik- prognoz, U.Mitcheii)-

Bu tadqiqotlar islohotlarga, ilmiy-texnika taraqqiyotiga (1-oqim), omma fikriga quloq soluvchi hukumat, iqtisodiyotni monopoliyadan chiqarish, ma’muriy kapitalizmni yaratish, huquq sohasini takomil- lashtirish (2-oqim), iqtisodiyotning rivojini aniq xaqamlar asosida o'rganish, uning o'zgarishi, siklik holati, matematik apparatni keng qo'llash, keyingi taraqqiyot bo'yicha prognozlash (3-oqim) xosdir.

Bu yo⁴nalish qonun-qoidalari hayotda o‘z tatbiqini topmoqda, ammo prognozlar doim ham aniq emas. Masalan, AQSHda 1929-yil ravnaq yili deb bashorat qilingan edi, ammo amalda «Buyuk depressiya* boslilandi.

Asosiy tashuncha va iboralar

Institutsionalizm, ijtimoiy-psixologik, ijtimoiy-huquqiy, konyunk- tur-statistik oqimlar, T.Veblen, «Veblen effekti», R.Kommons, huquq institutlari, monopoliyaga qarshi choralar, ma’muriy kapitalizm, U.Mitcheii, siklik rivojlanish, prognoz.

Nazorat va muloha/a uchun savollar

1. 
   Institutsionalizm paydo bo‘lishining shart-sharoitlari.
   
2. 
   Institutsionalizmning mohiyati va o‘rganish metodologiyasi 'nimalardan iborat?
   

' 3. Uning asosiy oqimlari va mafkurachilari kim?

к Institutlar deganda nimalar ko‘zda tutiladi?

1. 
   T.Veblenning asosiy asaridagi g‘oya!ar nimani anglatadi?
   

• 
  o. J.Kommonsmng hukumatni isloh qilish islohotlari mohiyati" •nimadan iborat?
  

7. 
   Ma’muriy kapitalizm nima?
   

' 8. U.MitchеД g‘oyalarixring asosi nimani anglatadi? j 9. N.D.Kondratevning siklik rivojlanish konsepsiyasi nima?

10. Institutsionalizmning evolutsiyasi davridagi olimlar va ulaming ‘ g‘oyaiari.

xvnbob. MUKAMMAL BO‘LMAGAN RAQOBAT BOZORI TA’LIMOTLARI 17.1. Nomukammal bozoming xususiyatlari

19. 
    asr boshlarida iqtisodiyot tobora znonopoilashib bordi. Bu, ay- niqsa, Yevropa va AQSHda yaqqol ko'zga tashlandi. Iqtisodiy liberializm prinsiplan (erkin savdo-fritredlik, davlatning iqtisodga aralashmasligi va b.) real hayot talablariga javob bermay qo'ydi. Monopollashuvning yorqin oqibati sifatida 1929- 1933-yiJlardagi jahon iqtisodiy inqiroztrjj keitirish mumkin.
    

Deyarli yuz yil davomida J.B.Seyning «bozorlar qonuni» hamma yerda tan olingan va unga suyanib ish yuritilgan bo‘lsa, bu davrda uning ahamiyati pasayib bordi. Nomukammal raqobat awal institutsiona- lizm, keyin neoklassiklar tomonidan tadqiqot obekti qilib olindi,

Bu muammolar bilan deyarli bir vaqtda Garvard universiteti pro­fessed E, Chamberlin va Kemhrii universiieli professed J.Eobinsctfil^r shug‘uUandi,

1933-yili amerikalik E. Chemberiin o‘zining «Monopolistik raqobat nazariyasi», ingliz J.Robmson xonim esa «Nomukammal raqobatning iqtisodiy nazariyasi» asarlarini chop etdilar. Bu asarlarda erkin raqobat sharoitini inkor etadigan sharoitda bozor mexanizmlarining harakati masalalari har tomonlama chuqur tahlil etiladi. Ikkala muallifnmg fikricha, bozor bahosi bozor ishtirokchilarining kollektiv faoliyatj tufayli yuzaga kelmaydi, chunki tovar mahsulotlarining turli-tumanligi (differensiyasi) xaridorlami bu tovarlar bahosi to'g'risida to‘liq a.xbo- rotdan, firma-ishlab chiqaruvchilami tanlashda raqobatdan mahrum etadi. Ular iqtisodiyotda muvozanatning buzilish sabablarini ilgarigidek iqtisodiy muhitdagi «kategoriya» va «qonun» lard an izlaydilar. Insti­tutsional yo'nalish tarafdorlariga esa, nomukammal raqobatning iqti­sodiy o'sishiga, awalo, «inson ormli»ning ta’siri katta. Bu esa jamiyat rivojlanishi, shu bilan birga, iqtisodiyot sohalarida yuzaga keladigan ijtimoiy-psixologik, huquqiy va boshqa muammolardir.