Tashmatov Shuhrul 11 itini не t Icli

Klassik maktab g‘oyalari shakllanishining tarixiy shart- sharoitlari. Klassik iqtisodiy makfabning to‘la shakllanishi

f- . и

XV] II asming ikkinchi yarmida klassik iqtisodiy maktab britaniyalik olimlar A.Smit va D.Rikardo asarlarida eng yuksak cho‘qqiga ko'tarildi. Bu hoi tasodifiy emas edi, chunki bu olimlar yashab ijod etgan davrda Angliyada chuqur iqtisodiy, sotsial va siyosiy o'zgarishlar ro‘y berayotgan edi.

18. 
    asming ikkinchi yarmida «Texnik yo‘nalishda»gi ishbi- larmonlar guruhi iqtisodiyot tarixida butunlay yangi insonlarni vujudga keltirdi.
    

Sanoat inqilobi dastlab yengil sanoatda, xususan, to'qimachilik sohasida boshlandi va mashinasozlik vujudga kelishi bilan nihoyalandi. J.Key to'quv mokisini, 1733-yilda J.Xargrivs o‘z qizining nomi bilan atalgan «fennr» mexanik to‘quv dastgohini kashf etdi. Mexanik K.Vnd uni 1772-yilda takomillashtirdi, 1783-yilda esa S.Krompton «myul- mashina»ni yaratdi, 1785-yilda E.Kartrayt mexanik to‘quv stanogini ijod qildi, bu dastgoh 40 odamning ishini bajarardi. Rj\rkraytning to'quv mashmasi esa bu sohaning unumdorligini keskin oshirdi.

Ishlab chiqarishning energetik bazasi qo‘l va suv oqimidan 1782- yilda J.Uatt tomonidan ishlab chiqilgan bug' mashmasi ixtiyoriga o‘tdi. Bu mashina asosida 1805-yilda bug¹ kemasi-paroxod yaratildi, 1811- yilda J.Stefenson parovoz yasadi, 1830 yilda esa Manchester-Liverpul temir yo'li qurildi.

Metallurgiya sohasida 1735-yiida A.Derbi pistako‘mir o'rniga toshko‘mrrdan foydalanib, domna pechidan nisbatan sifatli va ko'proq miqdorda metall olish yo'lini topdi. J.Uilkinsoa hamma narsa, ko'prik, quvur va hatto paroxod ham metalldan bo'lishi kerak, degan g'oyani ilgari surdi.

Sanoat inqilobi iqtisodiyot va ijtimoiy hayotda keskin o‘zgarishlaiga olib keldi. 1701-1802-yillar oralig'ida to'qimachilik rivoji tufayli Angliya­da paxta tolasidan foydalanish 6000 foizga o'sdi. 1788-1838 yillarda cho^£yan eritish 68 niing tormadan 1347 ming tonnagacha oshdi.

Fransiyada 1815-yildan keyingi 30 yil ichida temir olish 5 marta, toshko'mir qazish 7 marta, yuk tashish hajmi 10 marta ko‘paydi. Vaholanki, A.Smit davrida Shotlandiyaning ayrim joyiarida mix pul o‘mida ishlatilgan. Bu o‘zgarishlar, ya’ni texnikaning kirib kelishi buyum

• 
  tovarlar turini keskin oshirdi, ilgari ayrim odamlargagina tegishli bo'lgan narsalar kundalik buyumlarga aylanib qoldi. Asta-sekin kapitalizm hayot darajasining o‘sishiga olib keldi, moddiy ne’matlar turi tizimli ravishda ko'paydi, sjfati yaxshiiandi, eng muhiini, bu imkoniyatlardan jamiyatning aksariyat qismi foydalandi.
  

2. 
   A. Smitning iqtisodiy g‘oyalad. Uning «Xalqlar boyligi...» ^ ^ asaridagi iqtisodiy qarashlar