Tashmatov Shuhrul 11 itini не t Icli

Qisqacha xulosalar

XVIII asming o'rtalarida Fransiyada iqtisodiy ta’limotlar tarixida fiziokratizm yo'nalishi yuzaga keldi. Bu ta’Iimot klassik iqtisodiy maktabning tarkibiy qismi sifatida muhim ahamiyatga egadir. Bu oqimning asosiy vakillari F.Kene va A.Tyuigo mamlakatdagi o‘sha davr iqtisodiy holatini har tomonlama tahlil etib, iqtisodiyotning muhim kategoriyalari bo'yicha qimmatli fikrlar berdilar. Ular fermer- lami himoya qilgan holda, awalo, merkantilizmdan voz kechib, boy- likning asosiy manbayi mehnat va yer ekanligini ko‘rsatdilar. «Tabiiy tartib» konsepsiyasi asosida «unumli mehnat», «sof mahsulot», kapital to‘g‘risidagi ta’limotlar ilgari surildi. Kapitalistik munosabat, xususiy mulk, erkin baholar, erkin raqobat, davlatning iqtisodga kam aralashuvi «tabiiy hoi» deb tan olindi.

Ulaming fikricha, qiymat iste’mol qiymati bo‘lib, hatto tabiat, yer in'omi sifatida talqin etiladi. Dehqonchilikdan boshqa sanoat, savdo va xizmat tarmoqlari unumsiz soha deb qaraladi. Bunday noto'g'ri fikming paydo bo‘lishi Fransiyaning o'sha davrdagi iqtisodiy ahvoli (agrar mamlakat) bilan bog'liqdir. Kapital tushunchasining kiritilishi va uning boshlang‘ich va yillik bo'nak kabi ikki qismga bo‘linishi iqtisodiyot tarixida muhim qadamdii. Shundan doimry va aylanma kapital g'oyalari ham kelib chiqadi.

6. 
   Kenening «Iqtisodiy jadval» asarida jamiyatdagi sinflar masalasi ko'tariladi, ammo bunda ba’zi kamchiliklar bor, uni A.Tyurgo rivoj- lantirib, o'sha davr uchun to‘g‘ri qisqacha xulosalarlar chiqaradi. Takror (uzluksiz) ishlab chiqarish jarayoni va yaipi ijtimoiy mahsulot muomalasi birinchi bor kun tartibiga qo'yiladi. Oddiy takror ishlab chiqarish cliizmasi beriladi va tayyor mahsulotning aylanish tamoyillari ko'rsatiladi, bu o‘sha davr uchun katta kashfiyot edi. Tarmoqlar, ya’ni sektorlararo taqsimotning aniq proporsiyalari bo‘lishi zarurligi qayd etiladi, ma’lumki bu tamoyil hozirgi davrda ham muhim.
   

Olim va davlat arbobi ATyurgoning iqtisodiy g'oyalari ancha mukammal bo'lib, o‘sha davrdagi jamiyat va iqtisodiyotdagi jarayon- lami ancha izchil tahlil etadi va sanoatda kapitalistlar va yollanma ishchilar mavjudligi hamda beshta sinf borligi e’tirof etiladi.

ATyurgo sanoat va xizmat sohalariga ijobiy yondashadi. U kapital va qo'shimcha mahsulot (qiymat) masalalarini ancha mukammal Jial etadi, sanoat, ssuda va kapital haqida fikr yuritadi, lekin oxir-oqibatda fiziokratizm qobig'idan chiqa olmaydi, qo'shimcha mahsulotning asosiy shakli yana yerga, yer rentasiga qaytadi. ATyurgo moliya vaziri sifatida bir qancha iqtisodiy islohotlaini o'tkazishga erishadi. Ammo mam­lakatdagi ijtimoiy tuzum bu islohotlarga to'siq edi. Hozirgi davr tili bilan aytganda, fiziokratlar sof bozor munosabatlarini qo'lladilar, ammo ulaming g‘oyasi, asosan, qishloq xo'jaligi bilan cheklab qo‘yildi, barcha fikrlarda mukammallik yetishmas edi. Bu vazifalar esa keyingi olimlar tomonidan hal etildi.

^A Asosiy tushuneha va iboralar

; J.

Fiziokratizm, F.Kene, tabiiy tartib konsepsiyasi, erkin bozor mu- nosabatlari, unumli va unumsiz mehnat, sof mahsulot, kapital, «Iq­tisodiy jadval», oddiy takror ishlab chiqarish, ATyurgo, qiymat tarkibi, sof bozor iqtisodiyoti, sinflar, E.Kondilyak, subyektiv o‘lchov.

1. 
   Fiziokratizm so'zining mazmuni va bu ta’limotning asosi nima, uning muhim xususiyatlari nimadan iborat?
   
2. 
   F.Kene hayoti va ijodming o‘ziga xos tomonlarmi ko‘tsatib bering. U qaysi sinf manfaatlarini himoya qiladi?
   
3. 
   «Tabiiy tartib» konsepsiyasi, «sof mahsulot», «unumli» va «unum­siz» mehnat, «unumli» va «unumsiz» sinf, «qo'shimcha mahsulot» tushunchalaxiga xarakteristika bering.
   
4. 
   F.Kenening asosiy asarining nomi nima, u qachon yozilgan va asosiy mazmuni nimadan iborat? Takror ishlab chiqarish jarayoni qanday sikllardan o‘tadi? Jadvalni izohlab bering.
   
5. 
   Kapitalga qanday izoh beriladi, uning bo‘laklari jadvalda nimani bildiradi?
   
6. 
   Nima uchim va qanday sabab bilan sanoat sohalari «imumsiz» deb sanaladi?
   
7. 
   F.Kenening qaysi g‘oyalaridan hozirgi davr iqtisodchilari tomonidan foydalanmoqda?
   
8. 
   A.Tyurgonitig hayoti va ijodidagi asosiy xususiyatlar nima? Uning bosh asari qanday nomlanadi va u qachon yozilgan?
   
9. 
   A.Tyurgo jamiyatni qaysi sinflarga bo‘ldi? Uning F.Kenedan farqi nimada? Qaysi oiimning fikri to‘g‘riroq?
   
10. 
    A.Tyurgo tomonidan kapitalning izohi, ishlab chiqarishga qo‘yilgan kapitalning o^lz-o‘zidan o‘sib borish qobiliyati qanday tushuntiriladi?
    
11. 
    Ohm davlat xizmatchisi sifatida qanday islohotlami amalga oshirmoqchi bo'ldi?
    
12. 
    Fiziokratizm ta’limotining kamchiliklari nimadan iborat?
    
13. 
    Fiziokratizmning ahamiyati va tarixiy taqdiri to‘g‘risida nima deya olasiz? E.Kondilyakning dastlabki maijinalistik g‘oyalari nimalardan iborat?
    

Vm b о b. A. SMITNING IQTISODIY TA’LIMOTI

' (2-bosqich)

1.