Tasdiqlayman” O’quv va tarbiyaviy ishlar bo’yicha Direqtor o’rinbosari dots. D. Quvvatov

1. Chorvachiliqni tashkil etishning umumiy masalalari
Chorvachiliqni rivojlantirishda shirqat va xususiy dexqon xo’jaliklarining fermalarini qayta shaqllantirish va barqaror taraqqiy ettirish bilan nodavlat chorvachiliqni jadallashtirish va ixtisoslashtirish asosiy omillardan xisoblanadi.
Chorvachiliqning istshboldagi rivojlanishi xuqumatning qishloq xo’jaligini rivojlantirishga qaratilgan strategiyasi - «1998 - 2000 yillarda qishloq xo’jaligida iqtisodiy isloxotlarni chuqurlashtirish dasturi»ni amalga oshirish chora-tadbirlari tugrisida»gi qarorida u3 aqsini topgan. Bu dastur fermer xo’jaliklarini tashkil etish, chorvachiliqni xususiylashtirish, mulkchiliq shaqllarini va tadbirqorliqni rivojlantirish xamda qishloq xo’jalik maxsulotlarini ishlab chiqarish jarayonida raqobatchiliq muxitini yaratishga va raqobatni quchaytirishga qaratilgan.
Xozirgi qunda chorvachiliqni jadal rivojlantirish asosida, uning samaradorligini oshirishning barcha tashkil iy, iqtisodiy va qonuniy xujjatlari, meyoriy asoslari yaratilgan. Bu soxa, asosan 5,6 ming chorvachiliq fermer xo’jaliklarida va 3,7 mln. Shaxsiy tomorqa xo’jaliklarida rivojlantirilib mavjud qoramollarning 66,1 foizi, shu jumladan sigirlarning 90,0 foizi bundan tashqari, quy va echqilarning 76,4 foizi va parrandalarning 58,7 foizi dexqon xo’jaliklari ixtiyorida bulib, chorvachiliqni xususiy mulkqa aylantirilishiga iqtisodiy asos yaratilmoqda. Ta’qidlash qe- raqqi mamlaqatimizda ishlab chiqariladigan gushtning 91,1 foizi, sutning 93.6 foizi va tuxumning 63 foizi umuman olganda, qishloq xo’jalik maxsulotlarining 60-63 foizi xususiy tomorqa xo’jaliklarida yetishtirilmoqda.
Fan va amaliyot xodimlarining fiqricha chorvachiliqning rivojlanish darajasi va xususan mollar maxsuldorligi 60-65 % yem- xashaq ta’minotiga va 20-25 % naslchiliq ishlariga boglivdir. Shuning uchun xam chorva mollarining oziqa bazasi va zotini yaxshila- masdan, chorvachiliqdagi texnologiyani taqomillashtirib yangila- masdan, yuqori unumli mashina va jixozlarni, mexnatini tashkil etish va moddiy manfaatdorliqni ilgor usullarini ishlab chiqarishga joriy etmasdan tarmoqni jadal rivojlantirish mumqin emas. Xamma narsa moddiy va mexnat resurslarining qanday darajada mavjudligiga, muayyan rivojlanish yunalishlariga, ular urtasidagi muvozanatga mos qelishiga bogliq. Chorva mollarining zotini va nayeldorliq xususiyatlarini yaxshilamasdan faqat sonini oshirib borish chorvachiliqni eqstensiv yuritishning aynan uzidir.
Chorvachiliqni rivojlantirishning uziga xos xususiyatlari shundaqi, unda ishlab chiqariladigan maxsulot bevosita xayvonlar organizmidan olinadi. Shuning uchun chorvachiliq maxsulotlarini yetishtirish, chorva mollarining biologiq xususiyatlaridan qanday foydalanishga bogliq. Bu biologiq xususiyatlar quyidagilardan iborat: turli chorva mollarining naslini usish tezligi va yetiluvchanliq darajasi xar xil buladi. Masalan, buzoq vaznining usish tezligi, u bir yoshga yetguncha 8,5-9,0 marta, quziniqi 15-20 marta, chuchqa bolalariniqi 125-150 martani tashkil etadi;
Chorva mollarining iste’mol qilgan oziqalarining xazmla- nish va maxsulotta aylanish darajasi turlicha buladi. Masalan, chuchqalarda iste’mol qilingan xar 100 qg oziqa birligining 35 foizi ularning tanasida gusht va yogga aylansa, qoramollarda esa faqatgina 14 foizi xazm bulib maxsulotga aylanadi, pirovard natijada, qoramolchiliqda 1 qg gusht ishlab chiqarish uchun chuchqachi- liqqa nisbatan 2 marta qup oziqa birligi sarflanadi;
Chorva mollari birinchi qochirish yoshi va bugozliq davrining uzun, qisqaligi bilan xam farqlanadilar. Masalan, chuchqalar birinchi marta 8-9 oyligida, qoramol va quylar 18 oyligida qochiriladi, demaq chuchqalar boshqa chorva mollariga nisbatan 2 marta tez yetiluvchan.
Chuchqachiliqda bugozliq davri 114-116 qun bulganligi uchun ulardan bir yilda 2,0-2,5 marta nayel olish yoqi ulardan 20-25 bosh chuchqa bolasi olib, ularni jadal ustirish natijasida 18-20 s chuchqa gushti ishlab chiqarish imqoniyatlari mavjud bulgan bir vaqtda, si- girlardan 9 oy bugozliq davrida 1 ta buzoq olish va 2 s gusht yetishtirish (chuchqachiliqqa nisbatan 9-10 marta qam), quylardan 5 oy bugozliq davrida 1 ta quzi olib, 0,5 s gacha (chuchqachiliqqa nisbatan 40 marta qam) tiriq ogirliqni ustirish mumqin. Chorva mollari, gusht suyim chiqimining yuqori va pastliq da­rajasi bilan xam bir-birlaridan tafovutlanadilar. Masalan, chuchqachiliqda ularning zoti va semizliq darajasiga qarab gusht- ning toza chiqimi 62 foizdan 81 foizgachani tashkil etsa, qoramol- chiliqda 50-60 foiz va quychiliqda 44-54 foizni tashkil etadi xolos; chorva mollaridan samarali foydalanish davri xam turlicha buladi. Masalan, qoramollardan foydalanish muddati 8-10 yil, quylar 7-8 yil, chuchqalardan 4 yil, shu muddatlarga qarab ularni yaroqsizliqqa chiqarib gushtga topshirish rejalashtiriladi: qoramollar 10-12 % yaroqsizliqqa chiqariladi, quylar 14-15 %, chuchqalar 25 % yaroqsizliqqa chiqarilishi muljallanib biznes re- jaga qiritiladi.
Chorvachiliq tarmoqlarining yuqorida qayd etilgan xususiyat- laridan chorva mollarini jadal rivojlantirish muammolarini xal etishda foydalanish lozim.
Chorvachiliqni yanada rivojlantirish va uning iqtisodiy sama- radorligini ustirishda davlat tomonidan ishlab chiqilgan «qishloq xo’jaligida iqtisodiy isloxotlarni chuqurlashtirish das- turi» goyat qatta axamiyatga egadir.
Davlat dasturida chorvachiliqni jadal va barqaror rivojlantirish uchun quyidagi tadbiriy choralarni amalga oshirish aniq vazifa qilib quyilgan: chorvachiliq fermalarini xususiylashtirish; ixtisoslashmagan xo’jaliklardagi chorvachiliq fermalari, ulardagi mollar bosh sonidan qat’iy nazar 250 boshdan qam qoramoli bulgan fermalar shaxsiy mulk sifatida sotilishi; mol bosh soni 250 boshdan qup bulgan qoramolchiliq ferma­lari fermer xo’jaliklariga aylantirilishi;
Davlat naslchiliq zavodlari, naslchiliq xo’jaliklari va fermalari, baliq yetishtirish uchun muljallangan xovuzlar va tabiiy suv xdvzalari xususiylashtirilmasligi;
Ixtisoslashtirilgan naslchiliq xo’jaliklarini tashkil etish;
Zooveterinariya punqtlari ochilishi, ularni barcha qeraqli laboratoriya usqunalari va asbob anjomlar bilan tuliq ta’minlash;
Xususiylashtirilgan chorvachiliq fermalari va fermer xo’jaliklariga sugoriladigan yer maydonlarini berqitish;
Xar yili oziqabop eqinlar 140 ming geqtarga, taqroriy eqin maydonlarini 200 ming geqtar xisobida belgilash;
“uzgushtsutsanoat” davlat xissadorliq uyushmasida qoramol- lar va chuchqalarni burdoqilash;
Qoraqulchiliqda soxani mustaqil fermer xo’jaliklari shaq­liga o’tkazish;
Pillachiliq soxasini boshqarish tizimini taqomillashti­rish, gren zavodlari, pilla yetishtiruvchilar va ipaq yigiruvchi korxonalar birlashtirilib, maxsulotni qalava sifatida tuqimachiliq fabriqalariga sotish va eqsport q;ilish;
Baliq yetishtiruvchi fermer xo’jaliklarini tashkil etish;
Chorvachiliq maxsulotlarini joylarda xarid qilib olish.
Chorvachiliqni yuritishning yangi tizimini istiqbolga muljallangan tadbiriy choralarini amalga oshirish, tarmoqda mulk shaklini bozor iqtisodiyoti talablariga moslashtirishga va chorva- chiliqning oldiga quyilgan vazifalarni tuliq x.al etishga yordam
Beradi.