Tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor “tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor

9-ma’ruza. AKUSTIK NAZORAT USULLARI VA ASBOBLARI

9.1. Akustik nazorat usullari tasnifi

Akustik to‘lqinlarning eng asosiy mohiyati shundaki, u ham yorug‘lik kabi axborot manbai hisoblanadi.

Tabiat tovushlari, ba’zi atrofimizdagi odamlarning gaplari, ishlab turgan mashinalarning shovqinlari bizga kerakli bo‘lgan ko‘p ma’lumotlarni beradi. Tovush - tibbiyot sohasida odam ichki organlari holati to‘g‘risida, sanoatda buyumlar, mahsulotlar ichki strukturalari to‘g‘risida ma’lumot beruvchi manba bo‘lishi mumkin.

SHu sababli har xil kasalliklarni diagnostika qilishida, davolashda, hamda buyum, mahsulotlarni sifatini nazorat qilishda tovushning bu xususiyatidan keng foydalaniladi.

Akustika - fizikaning tovush va uning modda bilan o‘zaro ta’sirini o‘rganuvchi bo‘limi bo‘lib, uning asosida akustik nazorat usullari, qurilmalari yaratilgandir. Aytib o‘tganimizdek akustik nazorat usullarida nazorat qilinuvchi ob’ekt bilan elastik to‘lqinlarni o‘zaro ta’sirlanishi natijasida nazorat qilish uchun kerakli bo‘lgan ma’lumotlar olinadi.

Bu usul yordamida har xil mahsulotlarni, jumladan metallarni, beton plita yoki pulat relsini, suv osti kemalarini, samolyotlarni detallarini nazorat qilish mumkin.

Akustik nazorat qilish usullari ikki guruxga bo‘linadi: aktiv hamda passiv.

Aktiv usulda nazorat qilinayotgan ob’ektga tovush manbalaridan akustik to‘lqinlar yuboriladi va ular ob’ekt bilan o‘zaro ta’sirlashgandan so‘ng qabul qiluvchi qurilma yordamida qabul qilinib nazorat o‘tkaziladi.

Passiv usulda nazorat qilinuvchi ob’ektni o‘zi tovush manbai bo‘lib, faqat undan tarqalayotgan akustik to‘lqinlar qabul qilinib, nazorat o‘tkazildi.

Aktiv usulni o‘zi ham ikkita guruhchaga bo‘linadi, bular o‘tish va qaytish usullari.

O‘tish usulida tekshirilayotgan ob’ekt yoki uning nazorat qilinayotgan qismini ikki tomoniga manba va qabul qiluvchi qurilma joylashtiriladi. Bu usulda nazorat qilinuvchi ob’ektni bir tarafidan akustik to‘lqin yuborilib, ikkinchi tomonidan u qabul qilinadi.

Qaytish usulida esa tekshirilayotgan ob’ektni bir tomoniga, ham akustik to‘lqin manbai va qabul qiluvchi qurilmasi joylashtirilib, nazorat o‘tkaziladi.

Amplituda-soya usuli o‘tish usulining bir turi bo‘lib (9.1-rasm), ob’ektdan akustik to‘lqinlarni o‘tishi, hamda ularni nuqsonlar bilan to‘qnashishi natijasida to‘lqin amplitudasi kamayishiga asoslangan.

V
aqt – soya usuli ob’ektdan akustik to‘lqinlarni o‘tishi hamda nuqsonlar bilan o‘zaro ta’sirlanishi natijasida ultratovushni o‘tish vaqtini ortishi yoki kamayshiga asoslangandir (9.2 rasm.).