Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

 
inson xulq-atvorining sabablarini tushuntiruvchi omillar tizimi sifatida 
(motivlar, niyatlar, ehtiyojlar, maqsadlar tarzida); 

 
xatti-harakatlarning doimiy faolligini ta’minlovchi, shunday faollikka turtki 
bo‘luvchi va uni tavsiflovchi sifatida. 
Umuman, motivatsiya tushunchasiga barcha adabiyotlarda, jumladan, 
lo‘g‘atlarda ta’riflar ko‘p, ularni umumlashtirib, quyidagicha ta’riflash mumkin: 
46
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academic
practice / [edited by] Heather Fry, 
Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed.
p. cm.
pp: 
27-40. 
47
Psixologiya. Uchebnik. / Pod. red. A.A. Krilov. – M.: “PROSPEKT”, 1998. C. 431. 

---

74 
motivatsiya 
–
bu individni faollikka undovchi hamda uning yo‘nalishini 
belgilovchi motivlar majmuasidir. Boshqacha qilib aytganda, motivatsiya – inson 
xulq-atvori, uning bog‘lanishi, yo‘nalishi va faolligini tushuntirib beruvchi 
psixologik sabablar majmuini bildiradi. “Motivatsiya” tushunchasi “motiv” 
tuushnchasidan kengroq ma’no va mazmunga ega.
Motiv
 
– lotincha “movere” – harakatga keltirmoq, turtki bermoq ma’nosini 
anglatib, u asosan uch xil mazmunni anglatadi: 

 
sub’ektning muayyan ehtiyojlarini qondirish bilan bog‘liq faoliyatga undash; 

 
faoliyatning predmetiga aloqador faollikning yo‘nalishini belgilovchi kuch; 

 
shaxs tomonidan biror xatti-harakat yoki xulq-atvorning tanlanishiga 
aloqador anglangan sabab. 
Demak, motiv – bu undov, yo‘naltiruvchi kuch va sabab tariqasida shaxsning 
ongli hamda ongsiz faolligi, faoliyatini belgilovchi psixologik tushuncha. Har 
qanday harakat, xulq, fikrlash muayyan mezonlarga, motivlarga ega bo‘ladi.
Turli motivlarning xulq-atvor bilan bogʻliq boʻlib, ma’lum bir holatlarni 
oldindan aytish mumkin. Masalan, maqsadli motivatsiyasi yuqori boʻlgan talabalar 
yuqoriroq ball olishlari kuzatiladi. Shuningdek, ichki motivatsiyasi yuqori talabalar 
tashqi motivatsiyali talabalardan koʻra akademik jihatdan yaxshiroq natijalarni 
qoʻlga kiritishi mumkin. Ta’lim olish strategiyalari turli guruh talabalarida turlicha 
boʻlishini inobatga olgan holda aytish joizki, ichki motivatsiyalangan talabalar 
tashqi motivatsiyaga ega talabalarga nisbatan taqdim etilayotgan oʻqish 
materiallarini chuqurroq oʻzlashtirishlari kuzatiladi. Shu jumladan, aniq 
ma’lumotlar yetarli boʻlmasada, ichki motivatsiyasiga ega talabalar baholanish 
tizimiga tanqidiyroq yondashishlari ham tayin boʻladi. 
Motivlar va xulq-atvor oʻrtasidagi bogʻliqlikning bir yaqqol dalili 
talabalarning ta’lim olishlaridagi turlicha yondashuvlarni tadqiq qilish orqali 
koʻriladi. Hozirgi kunga kelib oliy ta’lim sohasida amalga oshirilgan 
izlanishlarning koʻp qismi inventar oʻrganish yondashuvlarini qoʻllashga tegishli 
boʻlib qolmoqda (Entwistle va Ramsden, 1983). Ushbu izlanishning asosiy jihati 
ta’limda chuqur va yuzaki yondashuv oʻrtasidagi farq bilan bogʻliq boʻlgan. 
Chuqur ilm olish yondashuvi oʻqish materiallarini nazariy jihatdan tushunish 
hamda mavjud bilim bilan solishtirish mulohazasini yuritadi. Yuzaki yondashuvda 
esa, olingan bilim va malakani boshqa konteksda qoʻllash orqali materiallarni 
davomli tarzda oʻrganishni kasb etadi. Har bir mazkur yondashub motivatisiya 
turkumlari bilan bogʻlangan, ya’ni chuqur ilm olish ichki motivatisyaga hamda 
yuzaki yondashuv tashqi motivatisyaga yaqinlashtirib olinadi.
48
 
Hatti-harakat yoki faoliyat motivlari hamisha ham anglanvermaydi, ular 
anglangan va anglanmagan bo‘ladi. Maqsadlarimiz, qiziqishlarimiz, maslak yoki 
e’tiqodimiz tufayli bir ishni amalga oshirayotgan bo‘lsak, ularni