Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

anglangan 
motivlar
deb ataymiz. Lekin ba’zan nima sababdan u yoki bu ishni qilib 
qo‘yganimiz, aytgan gapimiz yoki munosabatimizni, ayna shu kasbni 
48
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academic
practice / [edited by] Heather Fry, 
Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed.
p. cm.
pp: 
27-40. 

---

75 
tanlaganimizning tom ma’nosi, tub sababi bizga ayon bo‘lmaydi. Anglanmagan
xulq motivlari psixologiyada ijtimoiy ustanovka (inglizcha 
“attitud”
) deb ataladi. 
Motivlar va xulq-atvor oʻrtasidagi bogʻliqlikning bir yaqqol dalili 
talabalarning ta’lim olishlaridagi turlicha yondashuvlarni tadqiq qilish orqali 
koʻriladi. Hozirgi kunga kelib oliy ta’lim sohasida amalga oshirilgan 
izlanishlarning koʻp qismi inventar oʻrganish yondashuvlarini qoʻllashga tegishli 
boʻlib qolmoqda (Entwistle va Ramsden, 1983).
Ushbu izlanishning asosiy jihati ta’limda chuqur va yuzaki yondashuv 
oʻrtasidagi farq bilan bogʻliq boʻlgan. Chuqur ilm olish yondashuvi oʻqish 
materiallarini nazariy jihatdan tushunish hamda mavjud bilim bilan solishtirish 
mulohazasini yuritadi. Yuzaki yondashuvda esa, olingan bilim va malakani boshqa 
konteksda qoʻllash orqali materiallarni davomli tarzda oʻrganishni kasb etadi. Har 
bir mazkur yondashub motivatisiya turkumlari bilan bogʻlangan, ya’ni chuqur ilm 
olish ichki motivatisyaga hamda yuzaki yondashuv tashqi motivatisyaga 
yaqinlashtirib olinadi. 
Ahamiyatli tomoni shundaki, ushbu bogʻliqliklar omilli tahlillarni amalga 
oshirish orqali bir necha kuzatuvlar natijasida shakllantirilgan. Motivatsiyaning 
aniq turkumi va ta’lim olishning aniq yondashuvlari oʻrtasidagi bogʻliqliklar 
talabalar savolnomasi natijalari yordamida ifodalab berilgan. Keyingi izlanishga 
koʻra asosiy omillar ma’lum ma’noda sogʻlomroq natijalarni aks ettirgan. Shunday 
boʻlishiga qaramasdan, motivlar va strategiyalar oʻrtasidagi bogʻliqliklar birinchi 
qarashdagi kabi mukammal boʻlmasligi ham mumkin. Pintrich va Garcialarning 
(1991) izlanishlari natijalariga binoan, ichki motivatsiyaga ega talabalar 
materiallarni konseptual anglash holatini rivojlantirish strategiyalarini koʻproq 
qoʻllaganlar. Aslida esa bu kabi talabalarning takroriy strategiyalarni koʻproq 
qoʻllashlari bashorat qilingan edi.
49
 
30-rasm 
Insonning jamiyatdagi faolligi haqida gap ketganda, 
uning qandaydir shaxsiy tashabbusi tufayli tashqi 
muhitga, o‘zga shaxslarga va o‘ziga o‘zi ta’sir eta 
olishi tushuniladi, va bu xolatlar barchasining
asosida unga turtki beruvchi qandaydir kuchlar, 
omillar, xulq motivlari, dunyoqarash, qadriyatlar 
tizimi va temperament yotadi.
SHunga ko‘ra inson faolligi turlicha bo‘lishi mumkin: masalan, ijtimoiy 
ahamiyatli, progressiv, yoki aksincha, zararli, o‘zgalarga moddiy va ma’naviy 
jihatdan yomon ta’sir ko‘rsatuvchi. Aksariyat xolatlarda bu o‘rinda gap motivatsiya 
to‘g‘risida ketadi.
Har qanday xatti-harakat yoki xulq-atvorning asosini bir emas, bir nechta 
motivlar tashkil etadi. SHu bois ham shaxs xulq-atvorining sabablarini ko‘plab 
49
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academic
practice / [edited by] Heather Fry, 
Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed.
p. cm. pp: 115,116.

---

76 
motivlar hosil qiladi (polimotivlashgan), deb hisoblanadi. Turli motivlar sabab 
bo‘lgan harakatlarda ham ijobiy, ham salbiy qirralarning mavjudligi ayni shu xolat 
bilan tushuntiriladi.
Motiv muayyan faoliyat va harakatlarga nisbatan insondagi yo‘nalish bo‘lib, 
uning asosida asosan