Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

Ommaviy axborot vositalari.
Teleko‘rsatuvlar nihoyatda mashhur bo‘lib, har 
bir xonadonga kirib borga bir sharoitda ular orqali uzatiladigan axbarotlarning 
mazmuni, ijtimoiy yo‘nalganligiga mos ravishda yoshlarda u yoki faoliyat turini 
tanlash va unga yo‘nalish shakllanib boraveradi. Bu borada radio eshittirishlarining 
har o‘rni bor, lekin xususiy kanallar faqat tijorat maqsadlarida faoliyat yuritayotgan 
hozirgi sharoitda ularning nufuzi va roli ancha pastlagan. Lekin agar yoshlarni 
o‘smirlik hamda o‘spirinlik davrida turli maqola va kitob mahsulotlaridan 
foydalanishga o‘rgatish, oila davrasida yangi kitoblarda ko‘tarilgan muammolarga 
bola ongini yo‘naltirish, shov-shuvlarga sabab bo‘lgan maqola yoki yozma boshqa 
nashrlarni muhokama qilish, yoshlarning zamonaviy kasb tanlashiga ijobiy ta’sir 
ko‘rsatadi. 
 
Ommaviy axborot vositalari orqali kasb haqida tasavvurlarni shaxs ongida 
muhrlashda kinoning ham alohida nufuzi va ta’siri bor. Kino bozori juda keng 
tarqalgan hozirgi sharoitda milliy kino asarlari bilan bir qatorda jahon kinolarini 
tomosha qilish, videorolliklar va kliplar, disk materiallari orqali kino suratlarga 
olingan mahsulotlarda bo‘lgan talabni qondirish qiyin bo‘lmay qoldi. Ko‘pgina 
milliy kinofilmlar an’anaviy kasb-hunarlardan tashqari, zamonaviy kasblarni, 
tadbirkorlik sohalari keng reklama qilmoqda. Bu xolat yoshlardan yanada aniq va 
mustaqil fikrli shaxs bo‘lishni talab etmoqdaki, uning hayotiy pozitsiyasi qanchalik 
teran shakllangan bo‘lsa, kasb tanlash va uni professional tarzda ado etish kabilarda 
qiyinchiliklar kam bo‘ladi. Albatta, bu borada reklamaning ham o‘rni bor. Shu bois 
O‘zbekistonda o‘zimiz uchun kerakli bo‘lgan kasblarni ijtimoiy reklama tarzida 
targ‘ib etishga ehtiyoj bor.
 
O’qituvchilar uchun o’rganish bu maktabda yoki sinflarda sodir bo’ladigan 
holatlarda o’z aksini topsa ham garchi har bir o’qituvchi tashqarida ham sodir 
115
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academicpractice / [edited by] Heather Fry, 
Steve Ketteridge, Stephanie Marshall.–3rd ed.p. cm. pp: 167.

---

154 
bo’ladigan “o’rganish” larga misollarni tasvirlay olishadi. Xatto o’g’lim Mishel 
“o’rganish”ni dadasining tajribasi va tafakkuri qarshisidagi - sinfxonada sodir 
bo’ladigan o’qituvchining kuzatuvidagi holat bo’lib ko’rinishini 6 yoshida anglab 
yetgan edi.
116
 
Yuqorida ta’kidlangan kasbga shaxsni yo‘naltiruvchi omillar professional 
faoliyatning ichki vositalari bo‘lmish bilim, malaka va ko‘nikmalarning 
shakllanishini ta’minlaydi. Masalan, o‘quvchi maktabdayoq muayyan fanlar 
doirasida bilimlar olishdan tashqari, turli amaliy mashg‘ulotlar doirasida kasbning 
malakaviy va ko‘nikma hosil qiluvchi jihatlarini ham o‘rganadi. Ayniqsa, yurtimizda 
mustaqillik yillarida Kadrlar tayyorlash milliy dasturi doirasida joylarda tashkil 
etilgan va hozirda muvaffaqiyat bilan yoshlarga kasb-hunar sirlarini o‘rganatyotgan 
professional kasb -hunar kollejlari bu borada juda katta ahamiyatga egadir. Chunki 
ularda yoshlar nafaqat bilim oladilar, balki aniq muayyan ixtisoslik bo‘yicha malaka 
va ko‘nikmalarga ega bo‘lmoqdalar. Masalan, temir yo‘llari sohasida ochilgan 
kollejlar aynan shu soha uchun turli yo‘nalishli kasblarga yoshlarni o‘rgatadi, chuqur 
bilimlar beradiki, ular shu soha faoliyati uchun bilim, malaka va ko‘nikma manbai 
bo‘lib xizmat qiladi. Akademik litseylar esa malakali kadr bo‘lib yetishishga imkon 
beruvchi akademik bilimlar majmuini berib, yoshlarni oliy o‘quv yurtlariga 
tayyorlaydi. Bu kabi aniq yo‘naltirilgan tadbirlar yoshlarni kasbiy yo‘nalishiga 
mustahkam asos bo‘ladi.
 
Ma’ruzachi har bir ma’ruzani boshlashidan oldin talabalardan ularning 
mobil aloqa vositalarini oʻchirib qoʻyishlarini soʻrashi mumkin. Xattoki bu talab 
sizning PowerPoint taqdimotingizdagi birinchi slaydda ham aks ettirilishi mumkin. 
Agar biror mobil telefondan ovoq chiqsa shu tomonga qarab ishora bering. Yana bir 
bor ta’kidlashimiz mumkin, hazil-kulguli yondashuv bu holatda oʻrinli boʻlishi 
mumkin, lekin talabalarga qoidalarni buzib, ma’ruza oʻtishga salbiy ta’sir 
oʻtkazayotganliklarini hamda boshqalarga halaqit berayotganliklarini aytib oʻting. 
Ushbu holatda ma’ruzachi oʻzini bosiqlik bilan tutgan holda dars 
buzilayotganligini chehrasida aks ettirmasligi lozim. Yuqorida ta’kidlangani kabi, 
hazil-kulgu yondashuvi bu muammoning maqbul yechimiga aylanishi mumkin. 
Ma’ruzaga halaqit berayotgan talabalar bilan oʻqituvchi darsdan soʻng qisqa 
tanbeh berishga harakat qilishi darkor. Bema’ni xulq-atvor bilan bogʻliq 
muammolarni yechish stressli kechishi mumkin va bu holatda tajribasi kattaroq 
hamkasabalar bilan masahatlashishi yordam soʻrashi ham ijobiy oʻzgarishlarga 
sabab boʻlishi ehtimoldan holi emas. 
Agar mazkur muammo orqali dars jarayonini davom ettirish imkoni boʻlmay 
qolsa, u holda ushbu talabadan dars xonasini tark etishini soʻrash mumkin. Ammo 
bu yechim ma’lum ogohlantirish berishlar orqali amalga oshirilishi lozim. 
Qat’iyatlik va ortiqcha bema’ni harakatlar bilan bogʻliq muammolarni hal qilish 
rasmiy yoʻllar orqali ham amalga oshirilishi mumkin. Talabalar tartib-intizomiga 
tegishli qoidalar barcha universitetlarda mavjud boʻlishi lozim. Bu tartib-intizom 
116
Kelvin Seifert and Rosemary Sutton, Educational Psychology © 2009, Second Edition. 77-b. 

---

155 
qoidalari ayrim kichik miqdordagi talabalarga nisbatan qoʻllanilishi va shu orqali 
bema’ni xulq-atvorni barxam toptirish mumkin.
117
 
Texnikani boshqarishga o‘rgatishda bevosita uning qismlarini ko‘rsatish 
qanchalik muhim bo‘lsa, maxsus trenajerlar yordamida o‘rtazilagan treninglar, 
mutaxassis sifatida turli ishchanlik o‘yinlari (deloviye igri) shunchalik uni o‘z 
kasbining mas’uliyatidan qo‘rqmaslik, dadil va iroda bo‘lishga, kutilmagan
ekstremal vaziyatlardan chiqishga ruhan hozirlaydi. Chunki texnik qobiyatlarni 
o‘stirish, texnika bilan “senlashish” uchun qanchalik maxsus trenajerlar muhim 
bo‘lsa, muxandis uchun odamlar bilan muloqot, ular bilan hamkorlikka hozirlik 
shunchalik muhimdir. Ikkala xil treninglar ham bo‘lg‘usi mutaxassisni kasbi 
borasidagi har qanday qiyinchilikka chidamli va hozir bo‘lishga imkon beradi. 
Bunda psixologiyaning ahamiyati juda kattadir. 
Ko’p o’qitiuvchilarni ta’kidlashicha, ular asosiy foydali yordamni o’z 
fanlariga tegishli soxalar doirasida olishmoqda. Oliy Ta’lim Akademiyasi 
tarmoqlararo doirasida 24 Har xil yo’nalishdagi markazlar faoliyat ko’rsatmoqda 
va quyidagi ko’rsatilgan markazlar xususan muhandislik sohasiga aloqador: