Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

 
aqliy (intellektual) to`siqlar
- shaxsning boshqa shaxsga nisbatan bilim 
doirasining kengligi, mantiqiy fikrlashining chuqurligi va intellektual 
savodxonligi mazmunan boy bo`lgan taqdirda yuzaga keladi;

 
emotsional to`siqlar
- muloqotga kirishuvchilarning psixologik va
emotsional-irodaviy holatlaridan kelib chiqadi (agressivlik, qo`rquv, asabiylashish, 
xo`rlanish va boshqalar);

 
tarbiyaviy jarayondagi to`siqlar
– ta’lim sohasida xamda huquqni
muhofaza qilish organlarida «tarbiyasi qiyin» o`smirlar, nosog`lom oilalar va 
muqaddam sudlangan shaxslar bilan profilaktik chora-tadbirlar olib borayotgan 
vaqtda uchraydi. 
Muloqot maqsadiga ko`ra
biologik va ijtimoiy
ko`rinishda bo`ladi.
Biologik muloqot nasl qoldirish, organizmni rivojlantirish, himoyalash kabi 
tabiiy ehtiyojlarni qondirish bilan bog`liq bo`lsa, ijtimoiy muloqot esa shaxslararo
munosabatlarni kengaytirish, mustahkamlash, takomillashtirish bilan bog`liq
bo`lgan ijtimoiy ehtiyojlarni qondirish vositasi sifatida namoyon bo`ladi.
Muloqot vositasiga ko`ra
bevosita va bilvosita
bo`lib, bunda jonli 
mavjudotning tabiiy organlari yordamida ya’ni qo`li, boshi, tanasi, tovushi 
yordamida axborot ayirboshlasa – bu bevosita bo`ladi, agar muloqotni 
tashkillashtirish va ma’lumot almashishda maxsus qurol va vositalardan 
foydalanilsa– bu muloqot bilvosita deyiladi.
Muloqotning yuqorida mulohaza yuritilgan turlaridan tashqari 
ishbilarmonlik va shaxsiy
turlari ham farqlanadi. Ishbilarmonlik muloqoti 
odamlarning turli xildagi qo`shma mahsuldor faoliyati va mazkur faoliyatining
sifatini oshirish vositasi sifatida yuzaga keladi. Shaxsiy muloqot esa shaxs
o`zining psixologik muammolariga, qiziqishlariga, ehtiyojlariga, o`z hayotiga,
atrofida nimalar bo`layotganligiga bo`lgan munosabatini atrofdagilardan bilishga 
yo`naltirilgandir.

---

164 
Muloqot jarayonida odamlar bir-birlari bilan ma’lumotlar almashib, o‘zaro 
ta’sir ko‘rsatibgina qolmay, balki bir-birlarini to‘g‘ri va aniq anglashga, tushunishga 
va idrok qilishga harakat qiladilar. Bu tomon shaxsiy idrok va tushunish muammosi 
bilan bog‘liqdir. Birgalikdagi faoliyat jarayonida shaxslarning bir-birlarini to‘g‘ri 
tushunishlari va aniq idrok qilishlari muloqotning samarali bo‘lishini ta’minlaydi. 
Rus psixologi A.A.Bodalev boshchiligidagi laboratoriya bir-birlarini idrok qilish 
mexanizmlarini aniqlash borasida qator psixologik qonuniyatlarini kuzatgan. Bunday 
mexanizmlarga quyidagilar kiradi: 
identifikatsiya; 
refleksiya;
stereotipizatsiyalar.
Identifikatsiya
- shunday psixologik hodisaki, bunda suhbatdoshlar bir-
birlarini to‘g‘riroq idrok qilish uchun o‘zlarini bir-birlarining o‘rniga qo‘yib 
qo‘yishga harakat qiladilar. Ya’ni, o‘zidagi bilimlar, tasavvurlar, xislatlar orqali 
boshqa birovni tushunishga harakat qilish, o‘zini birov bilan solishtirish (ongli yoki 
ongsiz) identifikatsiyadir. Masalan, birinchi marta uchrashuvga ketayotgan yigitning 
ichki holatini uning o‘rtog‘i yoki akasi tushunishi mumkin.
Refleksiya
- muloqot jarayonida suhbatdoshning pozitsiyasidan turib, o‘zini 
tasavvur qilishdir, ya’ni refleksiya, boshqa odamning idrokiga taalluqli bo‘lib, o‘ziga 
birovning ko‘zi bilan qarashga intilish. Chunki, busiz odam muloqot jarayonida 
o‘zini aniq bilmasligi, noto‘g‘ri muloqot formalarini tanlashi mumkin.
67-rasm