Таркатма материал 17 – ma’ruza

Таркатма материал 17 – ma’ruza.

Mavzu: Om va Joul-Lents qonunlarini differentsial ko’rinishi

OM QONUNI. O’ТKAZGIChNING QARShILIGI.

I  ^U

R

(1)

U  ₁  ₂
teng kuchlanish deyiladi. R - o’tkazgichning elektr

qarshiligi
H,B – da I=1 v/Om = 1 amper bo’ladi.

1 Om =1 V/A= ^{1/ 300} сгсэ 
3 10⁹
1
9 10⁴
сгсэ qarshilik birligi.

1 sgse qarshilik birligi = 9  10¹¹ Om

Bir jinsli silindrsimon o’tkazgich uchun

R    ^𝑙

S

(2)

Bu yerda solishtirma qarshilik:

 R  S / l

(3)

P  1
ом  мм² м
bo’ladi.

Om qonunini differensial ko’rinishda yozamiz:

I  jdS _,
R  
dl _,
dS
^{U  Edl} Shularni birinchiga qo’ysak:

jdS

 dS  E  dl / dl
(4)

1 – chizma

^{  1/ } elektr o’tkazuvchanlik koefitsiyenti (2-chizma).

  ₀
(1 t⁰ ) _yoki
  ₀T
(6)

Электрга ёт кучлар таъсир этмайдиган занжирнинг қисми бир жинсли ўтказгич деб аталади (R₁, R₂) (3 - расм).

ZANJIRNING BIR JINSLI BO’LMAGAN QISMI UChUN OM QONUNI.

Bir jinsli zanjir, ya’ni, elektr yurituvchi kuch ta’sir etmaydigan qism uchun Om qonuni quyidagicha;

I=U/R (1)

Zanjirning bir jinsli bo’lmagan qismi uchun Om qonunining ifodasi energiyaning saqlanish qonunidan hosil qilamiz.

 I  0
^1 ₂

Agarda kism uchlarida

₁  ₂

potensiallar ayirmasi

mavjud bo’lsa, qismda ta’sir etuvchi EYuK ni Ye₁₂ deb belgilaymiz. Agarda I tok E₁₂ EYuK strelka yo’nalishida bo’lsa,
I va ^ ni musbat, deb strelka yo’nalishiga qarama-qarshi bo’lsa, I va ^ ni manfiy deb qaraladi. O’tkazgichdan dt vaqtda:

dq 
I  dt
(2)

zaryad oqib o’tadi.
Тashqi kuchlarning 1-2 qismlarda q zaryadlar ustida bajargan ishi:

dA  E₁₂dq  (₁  ₂ )dq
(3)

ga teng bo’ladi. dt vaqtda ajralib chiqqan issiqlik miqdori:

dQ 
I ²Rdt
 IR(Idt) 
IRdq
(4)

(2) va (3) ifodani bir-biriga tenglab,

IRdq
 E₁₂dq  (₁  ₂ )dq

IR  E₁₂  (₁  ₂ ) ₍₅

hosil qilamiz.


I  (₁  ₂

 E₁₂) / R

(6)

Bu zanjirning bir jinsli bo’lmagan qismi uchun OM qonuni.

(5) dan
E₁₂  0, ^₁
 ₂
bo’lsa zanjirning bir jinsli qismi uchun

OM qonuni yoki zanjir uchun Om qonuni:

bo’ladi.
I   / R

(7)

(4) Тashqi kuchlar mavjud bo’lganda Om qonunining differensial ko’rinishi quyidagicha yoziladi:

j  б(E  E^*)
(8)

JOUL - LENS QONUNI.

O’tkazgichdan tok o’tganda ajralib chiqadigan issiqlik miqdorini bir-biridan mustaqil ravishda Joul-Lens tajribalarda aniqlagan. Bu qonuni quyidagicha:

Q  RI ²t
(1)

Agar tok vaqt bo’yicha o’zgarsa, u holda :


Q  t Ri ²dt 0

(2)

H,B – da ^Q =1 Om A² sek = 1 joul.

Yuqoridagi (5) formulada Om qonunida ko’rganimizdek, silindrsimon elementap hajmdan tok o’tganda dt ajralib chiqadigan issiqlik miqdori, Joul-Lens qonuniga asosan:

dQ  Ri²dt 
^pdl ( jdS )² dt dS
 j²dVdt
(3)

d  dS  dl
- elementap hajm kattaligi:

j²  
(4)

tokning solishtirma quvvati. Yuqorida ((5) j=vE) va (4) ga asosan:

bo’ladi.
  jE 

бE²
(5)

(4) va (5) formulalarning Joul-Lens qonunining differensial ko’rinishi bo’ladi. (3) ni V-hajm va t-vaqt bo’yicha integrallab, issiqlik miqdori quyidagicha aniqlanadi:

t `

0

V
Q  _ dt _
j²dV
(6)