Tarixiy O’lkashunoslik fanining predmeti, maqsad va vazifalari. Tarixiy o‘lkashunoslik

16. IX – XV asrlarda yaratilgan manbalarda o‘lkamiz haqidagi ma’lumotlar.
Unda O‘rta Osiyo tarixi haqida ham muhim va qimmatli ma’lumotlar bor. Somoniylar zamonida turk g‘ulomlarining davlat ijtimoiy- siyosiy hayotida tutgan o‘rni, Turkiston xolari (Qoraxoniylar) saroyida xizmat qiluvchi xodimlarning maishiy ahvoli, Somoniylar xizmatida bo‘lgan amirlarning unvonlari, Xorazmshoh Oltintoj (1017-1032 y.) bilan Sulton Mahmud G‘aznaviy vaziri Ahmad ibn Xasan o‘rtasidagi yozishmalar, shular jumlasidandir. Bundan tashqari karmatlar, botiniylar harakati, Muqanna qo‘zg‘oloni haqida ham ayrim diqatga sazavor ma’lumotlar bor. Alovuddin Otamalik Juvayniyning Mo‘g‘iliston, O‘rta Osiyo hamda Eronning XII asrdagi ijtimoiy-siyosiy tarixidan hikoya qiluvchi “Tarixi Jahonkushoy” nomli asari bilan shuhrat topdi. Asar 1260 yili yozib tamomlangan.
Xondamir (1473-1534) XVI asr boshlarida fan taraqqiyotiga kirib kelgan allomalardan biri hisoblanadi. Xondamirning “Xumoyunnoma” asari “Qonuni Xumoyun” nomi bilan ham mashhurdir. Asar 1535 yil yozib tugatilgan. Xondamirning beshta asarining faqatgina nomlari ma’lum xolos. Bular: “Osor ul-mulk va – l – anbiya” (“Podshoh va payg‘ambarlar haqida hikoyalar”), “Axbor ul- ahyor” (“Yaxshiliklar haqida xabarlar”), “Muntaxab – i Tarix-i Vassof”, “Javohir ul - axbor” va “G‘aroyib ul - asror” deb nomlangan asarlari.
Fors tilidagi ayrim noyob manbalarda ko‘chmanchi o‘zbeklar tarixiga oid ba’zi ma’lumotlar mavjud. Chunonchi, Fazlulloh ibn Ruzbehonning “Mehmonnamayi Buxoro”, Kamoliddin Binoiyning “Shayboniynoma”, Ma’sud ibn Usmon Ko‘histoniyning “Tarixi Abulxayrxoniy” asarida ko‘chmanchi o‘zbeklar davlati to‘g‘risida ma’lumotlar ko‘p. Shu boisdan biz ana shu original, ammo hanuzgacha kam o‘rganilgan asar haqida to‘liqroq ma’lumot berishni lozim topdik.
“Tarixi Abulxayirxoniy” tarixiy asar bo‘lib, dunyoning “yaratilishi” to XV asrning 60 – yillarigacha islom mamlakatlari tarixini o‘z ichiga oladi. Asarning xulosa qismi (214a-248a varaqlar) original bo‘lib, ko‘chmanchi o‘zbeklar davlatining asoschisi Abulxayirxonning hayoti va faoliyatiga bag‘ishlangan, shuningdek, ko‘chmanchi o‘zbeklar va ularning ijtimoiy-siyosiy tarixi talqin etilgan.