Tarixdan hikoyalar 1-dars
IV.O`tilgan mavzuni mustahkamlash
Download 1,53 Mb.
|
5-sinf tarix
|
IV.O`tilgan mavzuni mustahkamlash: Sinf o`quvchilari 6 guruhga bo`linib har bir guruh bitta shahar haqida ma’lumot beradi: 1-guruh-Memfis shahri haqida 2-guruh-Bobil shahri haqida 3-guruh-Nineviya shahri haqida 4-guruh-Afina shahri haqida 5-guruh-Sparta shahri haqida 6-guruh-Rim shahri haqida O`qituvchi ma’lumotlarni to`ldiradi, tuzatishlar kiritadi V.Dars yakunlarini chiqarish. 1.Mavzuga doir asosiy tushunchalarni qisqacha takrorlash. 2.O`quvchilar bergan savollarga javob berish. 3.Baholarni e`lon qilish. VI.Uy vazifasini tushuntirish. 1.Mavzu oxirida berilgan savol va topshiriqlar bilan ishlash. 2.Darslikdagi”O`zingizni sinang”ruknini daftarga ko`chirib to`ldirib kelish. 3.Darslikda berilgan mustaqil ish topshiriqlarini bajarib kelish 4.”Axborot”, “Davr” ko`rsatuvlaridan yangiliklar eshitib kelish.
Darsning mavzusi: Nazorat ishi - II Darsning maqsadi: Ta’limiy: O`quvchilarning 11-13 dars mavzulari yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash Tarbiyaviy:. O`quvchilar temuriylar saltanatining parchalanib ketishi, uning sabablari va oqibatlari, shayboniylar hukmronligi haqidagi bilimlarini mustahkamlanadi. Rivojlantiruvchi: Egallagan bilimlarini rivojlantiradi. Guruhda ishlash malakasi rivojlanadi Kompetensiyalar: O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi, Milliy va umummadaniy kompetensiyasini, Tarixiy manba va adabiyotlar bilan ishlash kompetensiyasini shakllantirish. Dars turi: mustahkamlash darsi Dars uslubi: og`zaki, yozma Dars usuli: musobaqa, kichik guruhlarda ishlash, ”Yaxshidan bog` qoladi” usuli Dars jihozi: darslik, xaritalar, tarqatma materiallar, elektron doska yoki videoproyektor va monitor Darsning texnologik xaritasi: I.Tashkiliy qism 2 daqiqa II.Kichik guruhlarda ishlash 24 daqiqa III. Elektron darslikdan videofilm namoyishi 12 daqiqa IV.O’quvchilarni baholash 5 daqiqa V.Uyga vazifa berish 2 daqiqa Darsning borishi: I.Tashkiliy qism: O`quvchilar bilan salomlashish, davomadni aniqlash, darsga jalb qilish, sinfda ishchi muhitini yaratish, dunyoda va O`zbekistonda yuz bergan muhim yangiliklardan qisqacha xabarlar berish. O`quvchilarni .
O`qituvchi film bo`yicha yuzaga kelgan savollarga javob beradi. IV.Dars yakunlarini chiqarish. 1.Darsda faol ishtirok etgan o`quvchilar baholanadi. V.Uy vazifasini tushuntirish. 1.Yangi mavzu bilan tanishib kelish. 2.”Axborot”, “Davr” ko`rsatuvlaridan yangiliklar eshitib kelish.
A)shumerlar B)ossurlar C)xitoyliklar D)finikiyaliklar 2.Ilk alifboni kimlar yaratganlar? A)shumerlar B)ossurlar C)xitoyliklar D)finikiyaliklar 3.Ilk qoyatosh rasmlari topilgan Lasko g`ori qayerda joylashgan? A)Ispaniya B)Boshqirdiston C)Kavkaz D)Fransiya 4.Qadimgi moddiy manbalarni o`rganish bilan qaysi fan shug`ullanadi? A)numizmatika B)antropologiya C)arxeologiya D)orfografiya 5.Ermitaj muzeyi qayerda joylashgan? A)Rossiyada B)Angliyada C)Fransiyada D)Italiyada 6.Neandertal odami O`zbekistonning qaysi manzilgohidan topilgan? A)Selung`ur g`oridan B)Zarautsoy darasidan C)Teshiktosh g`oridan D)Zamonbobo manzilgohidan
A)100 dan ortiq B)80 ta C)600 dan ortiq D)10 ga yaqin 8.Zardushtiylik dini qachon paydo bo`lgan? A) miloddan avvalgi IX-VIII asrlarda B) miloddan avvalgi V-VI asrlarda C) miloddan avvalgi VI-VII asrlarda D) miloddan avvalgi VII-VIII asrlarda
A)olov, tuproq, suvni muqaddas bilish B)yaxshilik va yomonlik o`rtasida kurash C)ezgu amal, ezgu so`z, ezgu fikr D)ro`za sadaqa va ibodat
A. Londonda B.Toshkentda C.Snkt-Peterburgda D.Parijda
_________.2019. TARIXDAN HIKOYALAR 18-dars
Darsning mavzusi: Dunyoning qadimgi davlatlari Darsning maqsadi: Ta’limiy: O`quvchilar bu darsda davlat haqidagi boshlang`ich ma’lumot bilan tanishadilar.Dastlabki davlatlar qachon va qayerda paydo bo`lganligi, ularning erishgan yutuqlaribilan tanishadilar. Tarbiyaviy: Ilk davlatlar va ular erishgan yutuqlar bilan tanishar ekanlar, o`quvchilarda o`sha davrda yashagan odamlarga nisbatan hurmat, ajdodlardan faxrlanish hissi paydo bo`ladi. Rivojlantiruvchi: O`quvchilar davlatning ming-ming yillar davomioda nomi o`chmay tarixda qolishi uchun shu davlat fuqarolari turli sohalarda ilm-fan taraqqiyotiga erishishi, fuqarolar astoydil mehnat qilishi, ilm o`rganishi, yangiliklar yaratishi zarur ekanini tushunadilar Kompetensiyalar: O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi, Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasini rivojlantirish, Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasini shakllantirish Dars turi: aralash Dars uslubi: og`zaki, yozma Dars usuli: ”Guruhlar ishi”, musobaqa, savol-javob Dars jihozi: Darslik, dunyoning siosiy xaritasi, daftar, doska, bo`r Darsning texnologik xaritasi: I.Tashkiliy qism 2 daqiqa II.Uyga berilgan topshiriqni tekshirish 3 daqiqa III. O`tilgan dars bilan yangi darsni bog`lash 2 daqiqa IV.Yangi mavzu mazmunini tushuntirish 5 daqiqa V.Guruhlarda ishlash 15 daqiqa VI.O’quvchilar bilimini aniqlash 5 daqiqa VII.Taqqoslash 6 daqiqa VIII. Darsni yakunlash 5 daqiqa IX. Uyga vazifa berish 2 daqiqa Darsning borishi: I.Tashkiliy qism. O’quvchilar bilan salomlashish,davomadni aniqlash, sinfda ishchi muhitini yaratish, dunyoda va O`zbekistonda yuz bergan muhim yangiliklardan qisqacha o`quvchilar axborotini eshitish. II. Uyga berilgan topshiriqni tekshirish. O`qituvchi darslikda berilgan mustaqil ish topshiriqlarining bajarilishini daftarlardan ko`rib chiqadi va tahlilini aytib boradi. III. O`tilgan dars bilan yangi darsni bog`lash O’tgan darsda qadimgi shaharlar haqida o’rgangan edik. Bugun esa qadimgi davlatlarni o`rganamiz.O`z-o`zidan ma’lumki, qadimgi shaharlar qadimgi davlatlarda paydo bo`lgan: Memfis Misrda, Bobil Mesopotamiyada, Nineviya Ossuriyada, Afina va Sparta shaharlari esa Gretsiyada, Rim Italiyada. Bular haqidagi ma’lumotlar ham muzeylardan joy olgan. Xaritadan ularning joylashish o`rni yana bir bor ko`rib chiqiladi.
O`qituvchi yangi dars mavzusini “hikoya” metodi orqali mavzuning kirish qismini ya’ni davlat, qonun, boshqarish kabi tushunchalarni bayon qiladi.O`quvchilar yaxshi o`zlashtirib olgandan so`ng matn bilan ishlash uchun o`quvchilarni kichik guruhlarga bo`ladi. . Davlat dastlab miloddan avvalgi 4-ming yillik boshlarida Afrika qit’asidagi Misr hududida tashkil topgan. Ular kichik-kichik shahar-davlatlar bo'lib «nomlar», davlat boshliqlari esa «nomarxlar» deb atalgan. Keyinchalik bu davlatlar o'rnida ikkita katta davlat tashkil etilgan. Davrlar o'tishi bilan bu ikki davlat yagona davlatga birlashtirilgan. Memfis shahri davlat poytaxti etib belgilangan. Osiyo qit’asining Misrdan uncha uzoq bo'lmagan qismida Frot va Dajla daryolari mavjud. Shu ikki daryo oralig’i qadimdaMesopotamiya deb atalgan. Mesopotamiya yerlari nihoyatda unumdor bo'lgan. Odamlar bu joylarni o‘z manzilgohlariga aylantirganlar. Mesopotamiyada miloddan avvalgi 2-ming yillikda Bobil davlati tashkil topgan. Podsho Xammurapi hukmronligi davrida Bobil eng qudratli davlatga aylangan. U Mesopotamiyaning barcha qismini Bobilga bo'ysundirgan. Miloddan avvalgi 2-ming yillikda Xitoyning Xuanxe daryosi etaklarida dastlabki davlatlar vu- judga kelgan. Vaqtlar o'tisbi bilan ulaming soni tobora ko'payib borgan. Ular o‘rtasida to‘xtovsiz qirg'in-barot urushlar davom etgan. Ularning ichida Xitoyni yagona davlatga birlashtirishga intilganlari ham bolgan. Shulardan biri Sin davlati edi. Bu davlat hukmdori Sin Shi Xyandi miloddan avvalgi III asrda Xitoyni yagona davlatga birlashtirishga muvaffaq bo'lgan. Xitoyda astronomiya, dehqonchilik, tibbiyot, geografiya ilmlari rivojlangan. Hamma sevib ichadigan choyni xitoyliklar yetishtirganlar. Kompasni ham birinchi bo‘lib xitoyliklar ixtiro qilganlar. Xitoy olimlari o‘z mamlakati tarixini yaratishga astoydil uringanlar. Bu ishni amalga oshirish tarixchi olim Sima Syanga nasib etgan (miloddan avvalgi II asr oxiri - I asr boshlari). U o‘zining «Tarixiy yodnomalar» kitobi bilan tarixda o‘chmas iz qoldirgan. Hindistonda esa dastlabki davlat miloddan avvalgi 1-ming yillikda tashkil topgan. Miloddan avvalgi III asrda podsho Ashoka Hindistonni yagona davlatga birlashtirishga erishgan. Hindlar ilm-fan sohasida ham kattayutuqlargaerishganlar.Xususan, ular «0» (nol) bilan boshlanadigan o‘ntaraqamni kashf etganlar. Natijada o‘nta raqam orqali istagan sonni ifodalash mumkin bo'lgan. Bu kashfiyot dunyo xalqlariga hamon ulkan miqyosda xizmat qilib kelmoqda.
O`quvchilar partada o`tirgan holatida 1-qatorga: Qadimgi Xitoy va Hindistonda davlatning vujudga kelishi va ularning madaniyatini, 2-qatorga esa qadimgi Misr va Bobil davlatlarining paydo bo`lishi va ular madaniyatini darslikdan mustaqil o`qib o`rganish topshiriladi. VI.O’quvchilar bilimini aniqlash. O`qituvchi quyidagi savollar bilan o`quvchilar bilimini aniqlaydi. Savollar: 1.Davlat nima? J: Davlat –ma’lum bir hududda uyushgan odamlarni qonun kuchi bilan boshqaradigan tashkilotdir. 2.Qonun nima? J: Qonun davlat tomonidan belgilab qo`yiladigan va hammaning bo`ysunishi shart bo`lgan tartib-qoidalardir. 3.Eng qadimgi davlat qayerda paydo bo`lgan ekan? J:Afrika qit’asidagi Misr hududida, ular ”nom”lar deb atalgan. 4.”Nom”larda davlat boshlig`i qanday atalgan? J:Nomarx. 5.Nomlar birlashtirilgandan keyin davlat boshlig`i qanday atalgan? J:Fir’avn. 6.Frot va Dajla daryolari oralig`i qanday atalgan? J: Mesopotamiya. 7.Bobil davlati qachon tashkil topgan? J: Miloddan avvalgi II mingyillikda. 8.Podsho Xammurapi qaysi davlat hukmdori bo`lgan? J: Bobilning. 9.Hindistonda qachon davlat tashkil topgan? J: Miloddan avvalgi I mingyillikda. 10.Xitoyda davlat qachon paydo bo`lgan ekan? J: Miloddan avvalgi II mingyillikda.
Partalarning 1-qatoridan bir nafar o`quvchi, 2-qatoridan bir nafar o`quvchi doskaga chiqadi. Doska ikki qismga bo`linadi.Quyidagi jadval to`ldiriladi.
VIII. Darsni yakunlash.O`qituvchi guruhlar taqdimotini umumlashtiradi.Uyga berilgan vazifa, savol-javoblar natijalariga qarab o`quvchilar baholanadi.Rag`batlantiriladi. IX. Uyga vazifa berish 1.Mavzu oxirida berilgan savol va topshiriqlar bilan ishlash. 2.Atamalar mazmunini o`rganish. 3.Yangi ”Qadimgi dunyoning yetti mo`jizasi” mavzusi bilan tanishib kelish. 4.”Axborot”, “Davr” ko`rsatuvlaridan yangiliklar eshitib kelish. O’IBDO’ ________________
Darsning mavzusi: Qadimgi dunyoning yetti mo`jizasi Darsning maqsadi: Ta’limiy: O`quvchilarga dunyodagi eng qadimgi mashhur obidalar haqida ma’lumot berish Tarbiyaviy: O`quvchilar bu obidalar haqiqiy mo`jiza bo`lib inson aql-zakovati bilan yaratilganligini tushunib oladilar. Rivojlantiruvchi: O`quvchilarning tarix faniga bo`lgan qiziqishini orttirish.Ularda yaratuvchilik hissi paydo bo`ladi.Tarixiy obidalarni o`rganish, saqlashga harakat qiladi. Kompetensiyalar: Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi, Tarixiy voqelikni tushunish va uni mantiqiy izchillikda tushuntira olish kompetensiyasi, Tarixiy manba va adabiyotlar bilan ishlash kompetensiyasini shakllantirish. Dars turi: aralash Dars uslubi: og`zaki, yozma Dars usuli: kichik guruhlarda ishlash, 7x7x7 usuli Dars jihozi: darslik,dunyoning siyosiy xaritasi, yetti mo`jizanig rasmlari tushirilgan slaydlar,videoproyektor, doska, bo`r,daftar, Darsning texnologik xaritasi: I.Tashkiliy qism 2 daqiqa II.Uy vazifasini tekshirish 5 daqiqa III.Yangi mavzu mazmunini yoritish 10 daqiqa IV.Yangi mavzuni mustahkamlash 15 daqiqa V.Guruhlar taqdimoti 6 daqiqa VI. Dars yakunini chiqarish va baholash 5 daqiqa VI.Uyga vazifa berish 2 daqiqa Darsning borishi: I.Tashkiliy qism. O’quvchilar bilan salomlashish, davomadni aniqlash, sinfda psixologik iqlim yaratish: ”Eng yaxshi”o`yinini o`ynash.O`qituvchi barchaga savollar beradi, o`quvchilar jo`r bo`lib javob berishadi.Masalan: -Eng yaxshi yurt? -O`zbekiston! -Eng yaxshi qishloq? -Uzilishkent! -Eng yaxshi maktab? -29-maktab! -Eng yaxshi sinf ? - 5-”A”(B)! -Eng yaxshi fan? -tarix! -Eng yaxshi o`quvchi? -men (biz)! Savollar har darsda yangilanib borishi o`quvchilar diqqatini tortadi. Dunyoda va O`zbekistonda yuz bergan muhim yangiliklardan qisqacha xabarlar berish.
Berilgan savol va topshiriqlar o`quvchilar daftarlari orqali tekshiriladi va test olish ham mumkin. 1.Afrika qit’asidagi Misr hududida dastlabki davlat qachon tashkil topgan? A)m.a.4-mingyillik boshlarida B)m.a.2-mingyillikda C)m.a.3-mingyillik oxirlarida D)m.a.4-mingyillik oxirlarida 2.Frot va Dajla daryolari oralig’ida joylashgan davlat qaysi? A)Xitoy B)Misr C)Mesopotamiya D)Hindiston 3.”Ulug’ uy”, “Shoh qasri” kabi ma’nolarni bildiruvchi so’z? III.Yangi mavzu bayoni: Doskada yetti mo`jizaning nomlari yozib qo`yilgan. O`qituvchi ularning har biri haqida rasm yoki proyektor orqali hikoya qilib beradi. Misr ehromlari Nil daryosi g'arbidagi Giza shahrida 4-Dinastiya paytida (er.av. 2575-2467 y.) qurilgan. Eng eski 7 mo'jizadan faqatgima Misr ehromlari shu paytgacha deyarli zararlanmasdan saqlanib qolgan. Ehromlardan eng katta - Qirol Hufu, yoki katta Piramida deb ataladi. Uning egallagan maydoni 4.8 gektar (12 akr)ni tashkil etadi. Qadimgi yunon tarixchisi Gerodotning yozishicha, ehromlar uchun 10 yil joy hozirlashgan, qirol qabri joylashgan ehromni tiklash uchun 20 yil davomida 100000 dan ortiq qul ishlatilgan. Ehromlarning eng yuksagi fir'avn Xufu (Xeops) piramidasidir. Uning balandligi 147 metr, bundan qariyb 5 ming yil ilgari, ya'ni miloddan avvalgi 28-asrda qurilgan. Xufu ehromining har bir tomoni 233 metrga teng, atrofini bir marta aylanib chiqish uchun bir kilometrga yaqin uo'l bosish kerak. Bu ehrom silliqlab tarashlangan va jilo berilgan 2 million 300 mingta ohaktosh plitalaridan tiklangan. Har bir plitaning og'irligi ikki tonnaga yaqin. Kattaligi jihatidan Xufu ehromidan keyin fir'avn Xafra (Xefren) piramidasi turadi. U Xufu ehromidan 2 metr past. Bu fir'avnga tog'dek sag'ana ham kamlik qildi va u ehrom oldida yaxlit qoya tiklatib, unga bosh qismi odam boshiga o`xshatib ishlangan sher shaklini o'yishni buyurdi. Bu haykal Sfinks deb ataladi. Sfinks obrazi inson kabi donolik va sher kabi kuchlilik ramzini ifodalaydi. Mahalliy aholi uni «Abul Havl — dahshat otasi» deb yuritadi. Misrdagi bu topilmalar 20-asrda butun dunyoga mashhur bo'lib ketdi. Ayniqsa Tutanhomon sag'anasining topilishi juda katta shovshuvga sabab bo'ldi. Bundan 32 asr muqaddam yashagan bu fir'avnning piramidasi bizning kunlarimizgacha saqlanib qolgan ekan. Tutanhomon ehromi miloddan avval qanday qurilgan bo'Isa, olimlar ko'z o'ngida shundayligicha namoyon bo'ldi. Maqbara ichidan Qadimgi Misr saroylariga oid anchagina boyliklar — oltin va kumushdan yasalgan haykalchalar, turli idishlar, muhrlar topildi. Maqbaradagi juda ko'r jihozlar, oltin buyumlarga va niqoblar bilan bezatilgan fir'avnning mo'miyolangan jasadiga ham qo'l tekkizilmagan edi. Tutanhomon boyliklari jahondagi ko'p mamlakatlarda namoyish qilindi.
Qirol Nebuchadnezzar II tomonidan er.av. taxminan 600-yilda barpo etilgan. Bobil osma bog'lari tog'ga ayvon usulida qurilgan. Qadimgi tarixchilarning xabar berishicha, o'sha paytlarda Bobil buyuk davlat bo'lib, o'zining devorlari, saroy, qasr va dahmalari bilan mashhur bo'lgan. Osma bog'lar ustun qilib yuqoriga ko'tarilgan bir necha ayvonlardan tashkil topgan. Ularning balandligi 24 metrdan 90 metrgacha yetgan. Daraxtlar va gullar ayvon ustida o'sgan va ular Furot daryosi suvi bilan sug'orilgan. Arxeologlar Furot daryosi bo'ylaridan osma bog'larga tegishli deb taxmin qilinayotgan devorlarni topishgan. Bu bog'lar qadimgi Sharqning eng katta va badavlat shahari — Bobilda (hozirgi Iroq davlati hududida) bo'lgan. Samoviy bog'laming yaratilishi rivoyatlarda ayol podsho Semiramida (Shammuramat) nomi bilan bog'lanadi. Aslida esa ular podsho Navuxodonosor farmoyishi bilan miloddan avvalgi 6-asrda bunyod etilgan. Podsho o'z saroyini baland sun'iy maydon ustiga qurgan. Maydonga qavat-qavat ayvonlar orqali chiqilgan. Har bir qavat aylana-qubba shaklida bajarilib, ularni baland tosh ustun tutib turgan. Ayvonlarning usti qamish bilan yopilib, ustidan g'isht terilgan, so'ng qo'rg'oshin plastinkalar yotqizilgan. Keyin yuqoriga juda ko'p miqdorda tuproq chiqarilib, butun tom bo'ylab qalin qilib solingan. Har bir qavatda daraxtlar o'tqazilib, go'zal bog'lar yaratilgan. Bu bog'larni sug'orish uchun suvni Furot daryosidan olganlar. Suvni tepaga ko'tarib beradigan, charm idishlar o'rnatilgan ulkan charxpalakni yuzlab qullar kecha-yu-kunduz aylantirib turishgan. Bobildagi samoviy bog'lar shu darajada go'zal ediki, uni yetti iqlimda yo'q «bog'i eram» deb madh etishar edi. Afsus, hozirgi zamon sayyohlari bu bog'larni ko'ra olmaydilar. Furot daryosining dahshatli suv toshqini uni vayronaga aylantirdi. Hozir u bog'lar o'rnida minora va ayvonlarning xarobalari qolgan, xolos.
Eramizdan avvalgi 5 asrda yunon haykaltaroshi Fidiy tomonidan yasalgan. Bu haykal Olimpiya o'yinlari o'tkaziladigan Olimp tog'idagi Zevs ibodatxonasining markazida bo'lgan. Bu haykaltarosh Fidiyning shedevri edi. Yunon xudolari qiroli Zevsning o'tirgan haykali 12 metrni tashkil qilgan, qalay va oltindan ishlangan. Eramizning 6 asrida yuz bergan kuchli zilzila va keyinchalik Konstantinopolning yoqib yuborilishi oqibatida buzilib ketgan. Gretsiyaning janubida, Olimp tog'lari etagida, Olimpiada o'yinlari vatanida shuhrati olamga taralgan ibodatxona bo'lib, uning to'rida yunonlarning oliy xudosi- Zevs qiyofasi tasvirlangan haykal o'rnatilgan. Bu haykal o'z zamonasining mashhur haykaltaroshi Fidiy tomonidan 2400-yildan ko'proq vaqt ilgari, miloddan avvalgi 5-asrda yasalgan. Zevs haykali- to'rtinchi «mo'jiza»dir. Haykal nihoyatda ulug'vor bo'lib, balandligi 14 metr. Zevs xudosi oltin, fil suyagi, qora daraxt va qimmatbaho toshlardan ishlangan taxtda o'tirgan. Uning boshi zaytun daraxti novdalaridan yasalgan gulchambar bilan bezatilgan. Bu — xudolar va odamlar hukmdori, osmon, momaqaldiroq xudosining tinchliksevarligi belgisi. Zevsning boshi, yelkasi, qo'llari fil suyagidan ishlangan, chap yelkasiga tashlangan kiyimi, sochi va soqoli oltindan yasalgan. Fidiy Zevsni insonlarga xos olihimmat qiyofada ifodaladi. Uning soqol bilan qoplangan va sochlari to'zg'igan qiyofasida faqat salobat, ulug'vorlik emas, olijanoblik, ezgulik balqib turadi. Go'yo uning lablarida hozir tabassum paydo bo'ladiyu, azimkor qaddini rostlab, taxtdan turadiganday tuyuladi. Afsuski, bu haykal ham bizgacha yetib kelmagan: yong'in vaqtida batamom vayron bo'lgan. Hozirgi vaqtda tarixchilar yunon yilnomachilari yozib qoldirgan ma'lumotlar asosida haykalning tasvirini yaratganlar.
Kichik Osiyoda joylashgan bu ibodatxona er.av. 356 yilda qurilgan. Artemida qadimgi Rimda Diana nomi bilan mashhur bo'lib, ov ilohasi bo'lgan. Ushbu iloha sharafiga Efesda (hozirda Turkiyada) er.av. 6 asrda ibodatxona qurilib, yonib ketgandan keyin er.av. 356 yilda qayta tiklanadi. Arxeologlarning aytishicha, ibodatxona uzunasiga 104 metr, yonlamasiga 50 metrni tashkil etgan. Uning tosh ustunlari esa 18 metrdan baland bo'lgan. Ibodatxona Gotlar tomonidan 262 yili yakson qilingan. Kichik Osiyoning Efes shahridagi yunon ma'budasi Artemida ibodatxonasi dunyo «mo'jizasi » ning uchinchisi hisob lan adi. Bu ibodatxona marmardan ishlangan bo'lib, qariyb 120-yil davomida qurilgan va miloddan avval 550-yilga yaqin tugallangan. Koshona g'oyat hashamatli qilib bezatilgan, peshtoqiga noyob haykalchalar ishlangan. Miloddan avvalgi 356-yilda Gerostrat degan kimsa nom chiqarish maqsadida ibodatxonaga o't qo'yadi. Lekin uning nomi tarixda bema'ni vahshiylik ramzi bo'lib qoldi.
Eramizdan avvalgi 353 yili vafot etgan Karia qiroli Mausolusga atab marmardan ishlangan bu dahma Kichik Osiyoda joylashgan. Galikarnas dahmasi hozirda Turkiyaning janubi-g'arbida joylashgan bo'lib, uni qirolicha Artemisiya eri va akasi sharafiga qurdirgan. Kuchli zilzila tufayli dahma buzilib ketgan va keyinchalik undan qurilish materiallari sifatida foydalanilgan. Hozirda dahmadan faqatgina ba'zi fragmentlar saqlanib qolgan, xolos. Dunyoning beshinchi «mo'jiza»si Kichik Osiyoda, uncha katta bo'Imagan Karya podsholigi poytaxti — Galikarnas (Turkiyaning hozirgi Bodrum shahri)dagi podsho Mavsol va uning xotini Artemisiya maqbarasidir. Nihoyatda muhtasham bo'lgan bu maqbara miloddan avval 4-asr o'rtalarida qurilgan. Maqbara binosi uch qavatdan iborat bo'lib, birinchi qavati zinasimon poydevor shaklida oq marmardan ishlangan. Bu qavatda podsho va uning xotini qabrlari qo'yilgan. Ikkinchi qavatda chiroyli marmar ustunlar bilan bezatilgan xonalar bo'lib, bu xonalar podsho cha malika sharafiga turli marosimlar oFa'v uchun mo'ljallangan edi. Keyingi qavat bino tomiga qadar zinasimon piramida shaklida, marmardan ishlanib, eng yuqori qismida to'rt ot qo'shilgan aravani haydab borayotgan Mavsol va Artemiziya tasviri marmar haykal tarzida ifoda etilgan edi. Maqbaraning kiraverish qismida marmardan yasalgan sher haykallari hamda ot yeldirib borayotgan chavandozlar tasvirlangan edi. Mavsol va malika haykali, shuningdek: maqbaraning ba'zi bezak buyumlari hozir Londondagi Britaniya muzeyda saqlanadi. Maqbara so'zining yunoncha nomi — «mavzoley» podsho Mavsol ismidan olingan. Gelios haykali Qadimgi yunonlarning quyosh xudosi Geliosning bronzadan ishlangan ulkan haykali er.av. taxminan 280-yilda qurilgan. Rodos qo'tig'iga kirishni qo'riqlaydigan bu haykal Kichik Osiyo qirg'oqlaridagi grek orollaridan birida joylashgan. Afsonaga ko'ra ushbu haykal 32 metr balandlikni tashkil etgan. Er.av. 224-yildagi zilzila haykalni yakson qilgan. Miloddan avval 4-asrda Rodos oroliga Iskandar Zulqarnayn sarkardalaridan biri — Antigonning o'g'li Demetriy hujum qiladi. Biroq,erksevar rodosliklarning mardona qahramonliklari tufayli bu makkor sarkarda boy va qudratli orolni qo'lga kirita olmaydi. Mana shu ajoyib g'alabadan xotira qoldirish uchun mudofaachilar dunyoda eng katta haykal o'rnatmoqchi bo'ldilar. Rodoslik Koloss (yunonlar baland haykalni shunday atashgan) nomi bilan mashhur bo'lgan bu haykal dunyoning oltinchi «mojiza»si hisoblanadi. Maydonda balandligi 37 metrli bronzadan yasalgan o'spirinning qiyofasi qad ko'targan. Uning baquvvat oyoqlari sal kerilgan, o'ng qo'lining kafti esa ko'zlari ro'parasiga qadar oldinga ko'tarilgan. Qaddini bir ozgina orqaga tashlab, nigohini uzoq-uzoqlarga qaratgan. Boshi atrofga nur sochib turgan gulchambar bilan bezatilgan. Bu Quyosh xudosi — Geliosning tasviri bo'lib, orol aholisi bu xudoni o'zlarining homiylari deb hisoblashgan. Rivoyatlarga qaraganda, Rodos oroli dastlab dengiz ostida ekan, uni yorug'likka Quyosh xudosi Gelios olib chiqqan emish. Shu sababli Rodos orolini Gelios oroli deb ham ataydilar.
Misrning Iskandariya shahri yaqinida joylashgan qadimiy mayoq. Ushbu mayoq Ptolemy II davrida, er.av. taxminan 280 yilda qurilgan bo'lib, balandligi 134 metrni (40 qavaqtli bino balandligi bilan teng) tashkil etgan. Uning eng baland qismiga olov yoqib qo'yilardi, bu esa dengizchilarning manzilni tez topib olishlari uchun qulay bo'lardi. 955 yilda ro'y bergan bo'ron va zilzila oqibatida mayoq qancha zarar topdi, 14 asrgacha esa zilzila oqibatida umuman buzilib ketdi. Miloddan avvalgi 227-yilda zilzila natijasida vayron bo'lgan yettinchi «mo'jiza» Misrda Nil daryosining dengizga quyilish joyida, Faros orolida bo'Igan. Uni Iskandariya mayog'i deb atashgan. Iskandar Zulqarnayn Misrni zabt etgandan keyin o'ziga yangi poytaxt — Iskandariya shahrini quradi. Shahar dengiz sohilida bunyod etilganligi uchun savdo-sotiq rivojlanib, tez orada yuksak madaniyatli, fan taraqqiy etgan shaharga aylanadi. Hashamatli saroylar, qasrlar, go'zal binolar quriladi. Shaharga Kemalar qatnovini yaxshilash uchun miloddan avvalgi 280-yilda Faros orolining sharq tomonida — Iskandariya shahri yonida mayoq qurishga qaror qilindi. Uning loyihasini o'z zamonasining mashhur va talantli me'mori Knidli Sostrat yaratgan. Mayoq minora shaklida qurilgan. U uch qavatli bo'lib, balandligi 120 metr edi. Mayoq poydevori kvadrat shaklida, har bir tomoni 30,5 metrga teng edi. Uni dastlab xarsang plitalar bilan ishlab, ikkinchi qavatini sakkiz qirrali toshlardan qurishgan va ajoyib marmar plitalar bilan pardoz berishgan. Minoraning qirralari sakkiz tomondan esadigan asosiy shamol uo'nalishlariga mo'ljallab qurilgan. Uchinchi qavati esa yumaloq qubbali minora shaklida bo'lib, uning ustiga dengiz xudosi Poseydonning bronzadan ishlangan ulkan haykali o'rnatilgan edi. Uchinchi qavatning qubbalarini granit ustunlar tutib turar edi. Xuddi mana shu yerda gulxan yoqilardi. Gulxan alangasi uzoq masofadan ko'rinib turishi uchun maxsus ko'zgular o'rnatilgan edi. Yoqilg'ini eng yuqori qavatgacha eshaklarga ortib olib chiqishgan. Aylanma zinalar shunday qurilgan ediki, ustiga yoqilg'i ortilgan eshaklar bu zinalardan bemalol yuqoriga chiqa olgan. Mayoqdagi xonalarda butun boshli bir garnizon askarni joylashtirsa bo'lardi. Mayoq kemalarga yo'l ko'rsatibgina qolmay, o'ziga xos kuzatuv punkti ham bo'Igan. Arab tarixchilarining yozishlariga qaraganda, mayoqning ikkinchi qavatini, ya'ni sakkiz qirrali minorani juda ko'p bronza haykalchalar bezab turgan. Haykalchalardan biri Quyosh qaysi tomonga o tsa, o sha tomonga qarab olarkan. Boshqa bir haykalcha kecha-yu kunduzi har soatda bir marta bong urgan. Yana bir haykalcha dushman kemasi yaqinlashayotganda harakatga kelib, dengizga ishora qilgan va ovoz chiqarib xabar bergan. Albatta, bu hikoyalar mubolag'adan xoli emas, lekin shu narsa aniqki, Farosdagi mayoq dunyoda tengi yo'q, yagona inshoot bo'lgan. Zamonlar o'tishi bilan nam havo va to'xtovsiz shamollar mayoqqa o'z ta'sirini o'tkazdi. 14-asrdagi zilzila natijasida mayoq batamom vayron bo'Idi. Bizgacha mayoqning poydevorigina yetib kelgan, xolos.
O`quvchilar yettita guruhga bo`lingan. 1-guruhga topshiriq. Misr ehromlari haqida ma’lumot to`plang. Ehromlarni kim qurgan? Hozirgacha saqlanib qolganmi? 2-guruhga topshiriq. Bobil osma bog`lari haqida ma’lumot bering. Kim tomonidan qurilgan? Siz quruvchi bo`lsangiz nimalar qurgan bo`lar edingiz? Bobil osma bog`lari hozirgacha saqlanib qolishi mumkin edimi?
Olimpiya xudosi Zevs haqida ma’lumot to`plang Zevs haqida qanday rivoyatlar o`qigansiz? Zevs haykalini yasahs zarurati qayerdan paydo bo`lgan?Zevs qanday holatda tasvirlangan? Zevs haykali haqida yana qanday ma’lumotlarga egasiz?
Ma’buda Artemida ibodatxonasi haqida ma’lumot to`plang. Artemida kim bo`lgan? Nima uchun Artemida so`ziga ma’buda so`zi qo`shib ishlatiladi? Ibodatxona nima uchun mo`jiza sifatida tan olingan? Ibodatxona haqida yana qanday ma’lumotlarni bilasiz? 5-guruhga topshiriq. Quyosh xudosi Gelios haykali haqida ma’lumot to`plang. Gelios kim bo`lgan? Nima uchun unga haykal qo`yishgan? Bu haykal nima uchun va qayerga qurilgan? Yana qanday ma’lumotlarga egasiz? 6-guruhga topshiriq. Galikarnas maqbarasi haqida nimalarni bilasiz? Galikarnas qaysi shaharning poytaxti bo`lgan? Mavsol kim bo`lgan? Maqbara nima uchun mo`jiza sifatida tan olingan? Maqbara haqida yana nimalarni bilasiz? 7-guruhga topshiriq. Aleksandr mayog`i haqida ma’lumot to`plang. Aleksandr mayog`i qayerda joylashgan? Aleksandr mayog`i nima maqsadda va qachon qurilgan? U qanday ahamiyatga ega bo`lgan? O`quvchilar darslik matni va boshqa adabiyotlardan foydalanib savollarga javob topadilar. Har bir guruhga to`liq fikr yuritishga imkon yaratiladi.
Harbir guruhdan bir o`quvchi doskaga chiqib, topshiriq javoblarini o`qib beradi.Boshqa guruh a’zolari tinglab, o`rganib o`tirishadi. VI. Dars yakunini chiqarish va baholash. O`qituvchi guruhlar taqdimotini umumlashtiradi.Uyga berilgan vazifa, savol-javoblar natijalariga qarab o`quvchilar baholanadi.Rag`batlantiriladi. Mavzuga doir asosiy tushunchalarni qisqacha takrorlash. O`quvchilar bergan savollarga javob berish. Baholarni e`lon qilish.
1.Mavzu oxirida berilgan savol va topshiriqlar bilan ishlash. 2.Atamalar mazmunini o`rganish. 3.Yangi ”O`zbekiston hududidagi eng qadimgi davlatlar” mavzusi bilan tanishib kelish. 4.”Axborot”, “Davr” ko`rsatuvlaridan yangiliklar eshitib kelish.
Darsning mavzusi: O`zbekiston hududidagi eng qadimgi davlatlar Darsning maqsadi: Ta’limiy: O`quvchilar ushbu darsda Vatanimix hududida tashkil topgan eng qadimgi Xorazm, Baqtriya va Su`gd davlatlari, ularning madaniy rivojlanishi haqida bilimlarga ega bo`ladi. Tarbiyaviy:. O`zbekiston hududidagi qadimgi davlatlar tarixi, madaniyati bilan tanishgan o`quvchilarda faxrlanish hissi paydo bo`ladi. Rivojlantiruvchi: O`quvchilarning tarix faniga bo`lgan qiziqishi ortadi. O`zbekiston deb atalgan davlatimizning nomi ming-ming yillar davomida tarixda qolishi uchun fuqarolar mehnatkash, ilm-fan sirlarini bilishga intiluvchan bo`lishlari lozimligini anglab yetadilar. Kompetensiyalar: O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi, Milliy va umummadaniy kompetensiyasini, Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasini shakllantirish Dars turi: aralash Dars uslubi: og`zaki, yozma Dars usuli: ma’ruza, suhbat, jamoaviy Dars jihozi: darslik, O’zbekiston xaritasi, atama, sana va nomlar yozilgan kartotekalar, test varaqalari Darsning texnologik xaritasi: I. Tashkiliy qism 2 daqiqa II. Uy vazifasini tekshirish 5 daqiqa III. Yangi mavzu mazmunini yoritish 15 daqiqa IV. Yangi mavzuni mustahkamlash 15 daqiqa V. O’quvchilarni baholash 6 daqiqa VI. Uyga vazifa berish 2 daqiqa
1. Misr ehromlarining eng ulkani qaysi? A)Xufu B)Xafra C)Xeres D)Menkaura 2.Osma bog’lar qachon qurilgan? A)mil.avv. V asrda B)mil.avv. VI asrda C)mil. Avv. VII asrda D)mil.avv.VII asrda 3.Bugungi kungacha dunyoning yetti mo’jizasidan qaysi biri saqlanib qolgan? A)Misr ehromlari B)Iskandariya mayog'i C)Olimpdagi Zevs haykali D)Gelios haykali 4. Yunonlarning qadimiy xudosi bo’lgan Zevs nomi qanday ma’noni anglatgan? A)”ota” B)”Osmon o’g’li” C)”Yorug’ osmon” D)”yelkasi keng” 5. Ma’buda Artemida ibodatxonasi qayerda bunyod etilgan? A) Efes shahrida B) Turkiya hududida C) Misrda D) A va B javoblar to’g’ri 6. Gelios haykalining balandligi qancha bo’lgan? A) 12 metr B) 35 metr C) 7 metr D) 120 metr 7. Galikarnas maqbarasi kimning xotirasi sharafiga bunyod etilgan? A) Xaros B) Gelios C) Navuxodonosor II D) Mavsol 8. Yetti mo’jizadan qaysi birida dengiz xudosi poseydonning 7 metrlik haykali o’rnatilgan? A) Semiramida osma bog’larida B) Aleksandriya mamayog’ida C) Galikarnas maqbarasida D) Ma’buda Artemida ibodatxonasida III.Yangi mavzu bayoni: O`zbekiston hududida yashagan saklar, massagetlar va sug`diylar bizning qadimgi ajdodlarimizdir. Ularning yashash tarzi va mehnat faoliyatlari haqida qadimgi Gretsiya va Rim olimlarining asarlarida ma’lumotlar uchraydi. Jumladan, Gretsiya tarixchisi Gerodot bunday deb yozgan edi:” Massagetlarning barch abuyumlari, hatto nayza, o`q-yoy va oyboltalari ham oltin va misdan yasalgan. Bosh kiyimlari, kamarlari, otlarining yugan va uzangilari oltindan bo`lgan.Ko`krak qalqonlari esa misdan. Ular kumush bilan temirni ishlatmaydilar, chunki bu ma’danlar ularning yeridan topilmaydi. Ularning oltin bilan mis konlari ko`p bo’lganligi sababli, kumush va temirni ishlatmaganlar.” Yozma manbalarda ta'kidlanganidek, saklar-hozirgi Sirdaryo bo'ylarida, Toshkent viloyati va Janubiy Qozog'iston yerlarida, Farg'ona vodiysida, massagetlar-hozirgi Amudaryoning quyi oqimlari va unga tutash bo'lgan yerlarda, sug'dlar esa hozirgi Zarafshon va Qashqadaryo vohasida hayot kechirganlar. Ajdodlarimiz sug`orma dehqonchilik, chorvachilik va hunarmandchilik bilan shug`ullanganlar. Xorazm davlati. Miloddan avvalgi VII asrda hozirgi O'zbekiston hududida Xorazm va Baqtriya davlatlari vujudga keldi. Qadimgi Xorazm markazlaridan biri Ko'zaliqir shahri bo'lgan. U qalin va mustahkam mudofaa devorlari bilan o'rab olingan. Milodiy II-III asrlarda bunyod etilgan Tuproqqal'a Xorazm davlatining yirik shaharlaridan biri bo'lgan. Arxeologlar bu shahardagi shohlar saroyi xonalaridan birida boshiga toj kiygan va qo'lida burgut ushlagan podsho haykalini topganlar. Saroyda, shuningdek, «jangchilar zali», «g'alabalar zali» kabi zallarning bo'lganligi ham aniqlangan. Xorazm davlatida sug'orma dehqonchilikni rivojlantirish maqsadida Amudaryodan suv chiqarish uchun maxsus inshootlar barpo etilgan. Qadimgi Xorazmda hunarmandchilik, binokorlik va savdo-sotiq yuksak darajada rivojlangan. Tog'lardan qazib olingan qimmatbaho zumrad toshlarga ishlov berilib, har xil buyumlar tayyorlangan. Ular Eron, Xitoy, Hindiston, Misr singari mamlakatlarda sotilgan. Qimmatbaho metallardan tangalar zarb etilgan. Qadimgi Xorazm davlati o'zbek davlatchiligining ilk poydevori bo'lib, 2700 yillik tarixga ega.
olingan. Baqtriya la'lidan tayyorlangan mahsulotlar Xitoy, Hindiston, Misr kabi mamlakatlarda sotilgan. Qimmatbaho ma'danlar qazib olinishi mamlakatda zargarlik, badiiy hunarmandchilikning rivoj topishiga olib keldi. Sug'd davlati. Zarafshon va Qashqadaryo vohasi atrofidagi yerlar Sug'diyona deb atalgan. Keyinchalik bu hududda Sug'd davlati tashkil topdi. Aholi, asosan, dehqonchilik bilan shug'ullangan. Dehqonchilik sun'iy sug'orishga asoslangan. Afrosiyob (hozirgi Samarqand shahrining sharqiy qismi) markaziy shahar bo'lgan. Hunarmandchilik va savdo ham katta o'ringa ega edi. Sug'd ham Osiyoning boshqa davlatlari bilan savdo aloqalari o'rnatgan. IV.O`tilgan mavzuni mustahkamlash: 1. O`zbekiston hududidagi qadimgi davlatlar aholisining mashg`ulotlarini taqqoslang.”Klaster” usuli: 
 
2. Qadimgi Xorazm, Baqtriya, Sug`d davlatlari o`z mahsulotlari bilan dunyoning qaysi davlatlari bilan savdo aloqalari olib borganlar? 3. Sizningcha bu davlatlar chetga nimalar chiqarganlar? O`qituvchi javoblarni doskaga yozib turishi mumkin.
1.Mavzuga doir asosiy tushunchalarni qisqacha takrorlash. 2.O`quvchilar bergan savollarga javob berish. 3.Baholarni e`lon qilish. VI.Uy vazifasini tushuntirish. 1.Mavzu oxirida berilgan savol va topshiriqlar bilan ishlash. 2.Darslikdagi ”O`zingizni sinang”ruknini daftarga ko`chirib to`ldirib kelish. 3.Darslikda berilgan mustaqil ish topshiriqlarini bajarib kelish 4.”Axborot”, “Davr” ko`rsatuvlaridan yangiliklar eshitib kelish.
Darsning mavzusi: Tangalar – tarix guvohi Darsning maqsadi: Ta’limiy:O`quvchilar pulning paydo bo`lishi, qadimgi tangalar orqali tarixiy bilimga ega bo`ladilar. Tarbiyaviy: Xalqimiz tarixi va ma’naviy boyliklarini asrab–avaylash ruhuda tarbiyalash Rivojlantiruvchi: Pulning inson hayotiga va taraqqiyotga ta’siri haqidagi tasavvurlarni rivojlantirish Kompetensiyalar: Milliy va umummadaniy kompetensiyasi, Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasini rivojlantirish, Tarixiy voqelikni tushunish va uni mantiqiy izchillikda tushuntira olish kompetensiyasini shakllantirish. Dars turi: yangi bilim, ko`nikma, malaka hosil qiluvchi Dars uslubi: og`zaki, yozma Dars usuli: hikoya, matn bilan ishlash, taqqoslash Dars jihozi: Dunyoning siyosiy xaritasi, darslik, turli pullarning rasmlari va imkon bo`lsa o`zi, doska, bo`r Darsning texnologik xaritasi: I.Tashkiliy qism 4 daqiqa II.Yangi mavzu mazmunini yoritish 12 daqiqa III. Guruhlarda ishlash 10 daqiqa IV.Yangi mavzuni mustahkamlash 13 daqiqa V.Dars yakunlarini chiqarish 3 daqiqa VI.Uyga vazifa berish 3 daqiqa
”Kichik ma`ruza” Dunyo xalqlari hayotida pul katta ahamiyatga ega. Kishilik tarixida pul bo`lmagan davrlar ham bo`lgan. U ming yillar davomida insonlarga ayirboshlash vositasi bo'lib xizmat qilib kelmoqda. Kishilik tarixida pul bo'lmagan davrlar ham bo'lgan. Ular dastlab iste'mol qiladigan barcha narsalarni o'zlari ishlab chiqarganlar. Vaqtlar o`tishi bilan dehqonchilikdan chorvachilik va hunarmandchilikning ajralib chiqishi bilan savdo-sotiq rivojlandi. Endi ular ishlab chiqargan mahsulotlarini o'zaro ayirboshlashga o'tganlar. Shu tariqa bir-birlarining hojatlarini chiqara boshlaganlar. Savdo aloqalarining tobora o'sib borishi, shaharlarning esa ko'payib borishi foydalanish uchun eng qulay bo'lgan ayirboshlash vositasi-pulning yaratilishini zaruriyatga aylantirib qo'ydi. Metall (mis, kumush va oltin) dan ishlangan dastlabki pul-tanga shu tariqa paydo bo'ldi. Dastlab buyumlar ayirboshlangan, asta-sekin pullar vujudga kelgan. Dastlabki pullar metaldan ishlangan va ”tanga” deb atalgan. Tanga (turkiy-tamg`a so`zidan olingan)-maxsus ramzlar tushirilgan va ma`lum og`irlikga hamda qiymatga ega bo`lgan metalldan yasalgan pul. Tanga pullar davlat tomonidan maxsus joylarda zarb etilgan. Arxeolog olimlar tanga dastlab miloddan avvalgi VIII-VII asrlarda Lidiya (Osiyoda) va Agros (Yevropada) davlatlarida paydo bo`lganligini aniqlaganlar. Lidiya hududida oltin ko'p bo'lgan. Bu davlatda oltindan zarb etilgan tanga starter deb atalgan. Eron podshosi Doro I davrida esa o'sha davrning mashhur «darik» deb ataluvchi tanga puli joriy etildi. Bu tanganing har biri 8,4 gramm sof oltindan yasalgan. Tangalar, avvalo, o`zining qanday metalldan yasalganligiga qarab shu tangani zarb etgan davlatlar, ularning yer osti boyliklari haqida guvohlik beradi. Ikkinchidan, tangalarning og`irligi va zarb etilish usuli, sifati haqida guvohlik beradi. Uchinchidan, davlatning nomi, hukmdorning ismi, uning taxtga o`tirgan vaqti, hukmronlik yillari haqida ma’lumot beradi. To`rtinchidan, davlatlarning ichki va tashqi savdosi haqida ham guvohlik beradi. Qadimgi va zamonaviy tangalarda ramzlarning aks etilishi. Qadimgi davrlarda tangalarga turli ramzlar va hukmdorlarning tasviri tushirilgan. Shuningdek, hukmdorning unvoni, ismi va tamg'asi hamda tangani chiqargan davlatning yoki shaharning nomi, zarb etilgan yili yozilgan. Xususan, Lidiya podsholigining tangapuli-starterning bir tomoniga lidiyaliklar uchun muqaddas hisoblangan tulki tasviri tushirilgan. Ayni paytda,t ulki lidiyaliklarning bosh xudosi-Bassareyning ramzi ham hisoblanardi. Qator davlatlar hukmdorlari nomlarini abadiylashtirish maqsadida tangalariga o'z tasvirlarini tushirganlar. Masalan, Doro I makedoniyalik Aleksandr, Rim hukmdori Yuliy Sezar, Yunon-Baqtriya hukmdori Yevkratid va boshqalar zarb ettirgan tangala rbuning dalilidir. Zamonaviy tangalarda ham turli ramzlarni aks ettirish an'anasi davom etib kelmoqda. O'zbekiston Respublikasining pul birligi-so'm 1994-yilning 1-iyulida nmuomalaga kiritildi. 10,25 va 50 so'mlik tanga pullar ham zarb etildi. Bu tangalarning yuz qismiga uning necha so'm ekanligi, orqa tomoniga esa «O'zbekiston Respublikasi» yozuvi va davlatimiz gerbi tasviri tushirilgan. O'zbekistonda mashhur allomalarimiz yubileylari munosabati bilan ham ularning tasviri tushirilgan tanga pullar zarb etilgan. Masalan, 1996-yilda buyuk bobomiz Amir Temur yubileyining 660 yilligi munosabati bilan, 2009-yilda esa Toshkent shahrining 2200 yilligiga atab 100 so'mlik tanga puli zarb etilganligi buning dalilidir.
Atama mazmunini bilib oling: Yubiley – tarixiy voqealar, buyuk tarixiy shaxslarning muayyan yoshini tantanali nishonlash.
”Klaster” usulida o`qituvchi aylana o`rtasida ”tanga” yoki ”pul” deb yozib qo`yadi, o`quvchilar aylana atrofiga mavzu yuzasidan bilganlarini yozadilar.  
V.Dars yakunlarini chiqarish. 1.Mavzuga doir asosiy tushunchalarni qisqacha takrorlash. 2.O`quvchilar bergan savollarga javob berish. 3.Baholarni e`lon qilish. VI.Uy vazifasini tushuntirish. 1.Mavzu oxirida berilgan savol va topshiriqlar bilan ishlash. 2.”Axborot”, “Davr” ko`rsatuvlaridan yangiliklar eshitib kelish. 3.Jadvalni to`ldiring. O’IBDO’ ________________
__________. 2019. TARIXDAN HIKOYALAR 25-dars
Darsning mavzusi: Savdo yo`llari Darsning maqsadi: Ta’limiy: O`quvchilar qadimiy savdo yo`llari, ularning ahamiyatihaqida bilimlarga ega bo`ladilar. Tarbiyaviy: Savdo va savdo yo`llarining davlat iqtisodiy – siyosiy va madaniy taraqqiyotidagi ahamiyatini tushunib oladilar. Rivojlantiruvchi: Savdo va tadbirkorlikka, yangilik yaratishga intilish hissini tarbiyalash Kompetensiyalar: Tarixiy voqelikni tushunish va uni mantiqiy izchillikda tushuntira olish kompetensiyasini, Kommunikativ kompetensiyani, Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi shakllantirish Dars turi: aralash Dars uslubi: og`zaki, yozma Dars usuli: ma’ruza, suhbat, ”Bingo mashqi” Dars jihozi: darslik, dunyoning siyosiy xaritasi, ”Buyuk Ipak yo`li” xaritasi, kartotekalar Darsning texnologik xaritasi: I.Tashkiliy qism 2 daqiqa II.Uy vazifasini tekshirish 12 daqiqa III.Yangi mavzu mazmunini yoritish 15 daqiqa IV.Yangi mavzuni mustahkamlash 10 daqiqa V.O’quvchilarni baholash 4 daqiqa VI.Uyga vazifa berish 2 daqiqa
8-dekabr – O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganligining 24 yilligi munosabati bilan qisqacha savol-javob: 1.Konstitutsiya nima? 2.U qanday qismlardan iborat? 3.Siz qaysi moddalarni yoddan bilasiz?
1.Toshkent shahrining 2200 yilligiga atab 100 so’mlik tanga pul qachon zarb etilgan? A)2008-yil B)2009-yil C)2010-yil D)2011-yil 2.”Darik” oltin tangasi kim tomonidan zarb etilgan? A)Doro I B)Yevkratid C)Yuliy Sezar D)Aleksandr 3.Tanga so`zi qaysi tildan olingan? A)yunoncha B)lotincha C)turkiy D)barchasi to`g`ri 4.Lidiya davlati tangasiga nimaning surati tushirilgan? A)tulki B)toshbaqa C)gerb D)hukmdor 5.O`zbekistonda Amir Temur tavalludiga bag’ishlangan 100 so`mlik tanga qachon zarb etildi? A)1994-yil B)1996-yil C)2000-yil D)2009-yil
Savdo-sotiq ishlari barcha davrlarda kishilar hayotida muhim ahamiyatga ega bo`lgan. Savdo-sotiq davlat iqtisodiy taraqqiyotiga ham katta ta`sir ko`rsatgan. Shu tufayli turli mamlakatlar o`zaro savdodan juda manfaatdor bo`lganlar. Bu esa qadimda ham muhim savdo yo`llari ochilishiga olib kelgan. Qadimgi savdo yo`llaridan biri “La`lyo`li”deb atalgan.U mil. avv. 3-2 ming yillikda ochilgan. «La'lyo'li» Pomir tog'idan boshlanib, Eron, Mesopotamiya va Misr orqali o'tgan. La'l toshlaridan yasalgan buyumlar hatto Misr fir'avnlari maqbaralari (ehromlari) dan ham topilgan. Mil. avv. VI asrda Doro I “Shoh yo`li”ga asos solgan. Uni Eron shohlari nazorat qilishgan. «Shoh yo'li» ikki yo'nalishli bo'lib, birinchisi O'rtayer dengizi bo'yidagi turli shaharlarni Eron bilan bog'lagan bo'lsa, ikkinchisi Eron va Baqtriya orqali o'tib Oltoy va Hindistongacha borgan. Uzunligi 1200 kilometr bo`lgan Buyuk Ipak yo`li mil. avv. II asrda ochilgan. Bu yo'l faqat savdo yo'li emas edi. U ayni paytda, dunyo xalqlari o'rtasida madaniy hamda davlatlararo aloqalar yo'li sifatida ham xizmat qildi. Yo'l Xitoyning Xuanxe daryosi bo'yida joylashgan Sian shahridan boshlanib, ikki yo'nalishli bo'lgan. Ipak mahsulotlari Yevropa xalqlarini juda maftun etgan. U zamonlarda Yevropa ipak nimaligini bilmagan. Bizning bobolarimiz va xitoyliklar ipakdan ajoyib matolar to'qiganlar. Bu matolar yevropalik- larni lol qoldirgan. Ba'zi yozma manbalarda yozilishicha, hatto bir vaqtlar ipak mato o'rami pul o'rnida ham ishlatilgan. Qadimgi dengiz savdo yo`lini birinchi bo`lib finikiyaliklar ochganlar. Finikiyaliklar o'z davrining jasoratli dengizchilari bo'lganlar. Finikiyaliklar birinchi bo'lib O'rtayer dengiziga yo'l ochganlar. Ular shimolda, Gibraltar bo'g'ozi orqali Britaniya orollarigacha, Qizil dengiz orqali Hind okeaniga suzib borganlar. Finikiyaliklar o'sha davr uchun mustahkam savdo kemalari yasaganlar. Ular yelkanlar yordamida yurgan va ko'p yuklarni tashiy olgan. Finikiyaliklar kechalari yo'ldan adashib ketmaslik uchun yulduzlarga qarab suzishni bilganlar. 2-bosqich: O`quvchilar guruhlarga bo`linadi.Guruhlarga quyidagi topshiriqlar beriladi:har bir guruh javoblarini xaritadan foydalangan holda tayyorlaydi va qog`ozga yozib namoyish etadi 1-guruh: ”La’l yo`li” to’g`risida. 2-guruh: ”Shoh yo`li” to’g`risida. 3-guruh: ”Buyuk ipak yo`li” to’g`risida. 4-guruh: Savdo yo`llarining davlatlar va xalqlar hayotidagi o`rni haqida ma’lumot beradi.
Savollar: 1. ”La’l yo`li” qachon vujudga kelgan? 2. ”Buyuk ipak yo`li”gi qancha bo`lgan? 3. ”Shoh yo`li” kim tomonidan ochilgan? 4. ”Buyuk ipak yo`li” boshlangan shahar nomi? 5. ”Buyuk ipak yo`li”ning birinchi yo`nalishi qayerdan ikki tarmoqqa bo`lingan? 6. ”Buyuk ipak yo`li” qachon ochilgan? 7.Pomir tog`laridan boshlab Misrgacha borgan yo`l nomi ? 8.Eron va Baqtriya orqali Oltoygacha borgan yo`l ? 9.Birinchi dengiz yo`lini ochgan xalq ?
1.Mavzuga doir asosiy tushunchalarni qisqacha takrorlash. 2.O`quvchilar bergan savollarga javob berish. 3.Baholarni e`lon qilish. VI.Uy vazifasini tushuntirish. 1.Mavzu oxirida berilgan savol va topshiriqlar bilan ishlash. 2.Darslikdagi”O`zingizni sinang”ruknini daftarga ko`chirib to`ldirib kelish. 3.Darslikda berilgan mustaqil ish topshiriqlarini bajarib kelish 4.”Axborot”, “Davr” ko`rsatuvlaridan yangiliklar eshitib kelish. O’IBDO’ _____________________ ___________ 2019. TARIXDAN HIKOYALAR 22-dars
Darsning mavzusi: Takrorlash darsi Darsning maqsadi: Ta’limiy: O`quvchilarning IV bob yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash Tarbiyaviy:. O`quvchilar ilk sivilizatsiya, madaniy taraqqiyot, Yevropa va Osiyodagi qadimgi davlatlar va ularning madaniyatini O`zbekiston hududidagi qadimgi davlatlar bilan taqqoslaydi. Insoniyatning yaratuvchanligi, ularning erishgan yutuqlariga ularda faxr tuyg`usi paydo bo`ladi. Rivojlantiruvchi: Egallagan bilimlar mustahkamlanadi. Guruhda ishlash malakasi rivojlanadi Kompetensiyalar:O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasini, Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasini, Tarixiy voqelikni tushunish va uni mantiqiy izchillikda tushuntira olish kompetensiyasini shakllantirish. Dars turi: mustahkamlash darsi Dars uslubi: og`zaki, yozma Dars usuli: musobaqa, kichik guruhlarda ishlash Dars jihozi: darslik, xaritalar, tarqatma materiallar, testlar, krossvord Darsning texnologik xaritasi: I.Tashkiliy qism 2 daqiqa II.Uy vazifasini tekshirish 10 daqiqa III.Kichik guruhlarda ishlash 14 daqiqa IV.Guruhlar taqdimoti 12 daqiqa V.O’quvchilarni baholash 5 daqiqa VI.Uyga vazifa berish 2 daqiqa
O`qituvchi IV bob yuzasidan savol-javob o`tkazadi. Jamoa bilan ishlaydi. 1.Ilk madaniyat o`choqlaridan qaysi birida harbiy flot mavjud bo`lgan? J: Kritda. 2.Mayyalar qayerda yashaganlar? J:Markaziy Amerikaning Yukatan yarim orolida. 3.Mikena davlati qayerda vujudga kelgan? J:.Peloponnes yarim orolida. 4.Mayoq nima? J:Kemalarga yo`nalishni ko`rsatib turuvchi maxsus minora. 5.Rasadxona nima? J:Osmon jismlarini kuzatadigan maxsus joy. 6.Misr davlatining poytaxti qayer bo`lgan? J:Memfis shahri. 7.Bobil so`zi nimani bildiradi? J:”Xudoning darvozasi” degan ma’noni bildiradi. 8.Rim shahriga qachon asos solingan? J:Mil.avv. VIII asrda 9.”Tarixiy yodnomalar “ asarini kim yozgan? J:Xitoy tarixchi olimi Sima Syan 10.Hindistonni yagona davlatga birlashtirgan podsho. J:Ashoka. 11.Massagetlar qayerda yashaganlar? J:Hozirgi Amudaryoning quyi oqimi va unga tutash bo`lgan yerlarda. 12.Qadimgi Qiziltepa shahri hozirgi qaysi viloyat hududida bo’lgan? J:Surxondaryo viloyatida. III.Kichik guruhlarda ishlash: 1-guruhga topshiriq. Quyidagi krossvordni yeching. Eniga:1.Hindiston podshosi. 2. Dastlabki alifbo qayerda yaratilgan? 3.Ikki daryo pralig`i. 4. Hayot daraxti. Bo`yiga:5.Bobil podshosi. 6. Misr hukmdori.
2-guruhga topshiriq. Quyidagi krossvordni yeching. Eniga:1.Misrda fir’avnlar dafn qilingan joylarni yana qanday ataydilar? 2.Osma bog`lar qayerda qurilgan? 3.Olimpiya xudosi. 4.Eng yirik ehrom. 5.Grek tarixchisi. Bo`yiga:6.Ilk ehromni qurgan me’mor. 7. Oy ma’budasi.
3-guruhga topshiriq. Quyidagi testlarni yeching. I variant 1. Davlat nima? A) Davlat-oqsoqollar boshqaradigan kichik qabilalar ittifoqi. B) Davlat- jamiyatni qonun kuchi bilan boshqaradigan tashkilot. C) Davlat-fuqarolarning ma’lum bir hudud bo`ylab yashash shakli. D) Davlat- bir tilda so`zlashuvchi, bir xil urf-odatlarga bo`ysunuvchi kishilar guruhi.
A)mil.avv. VIII ming yillikda Xitoyda. B) mil.avv.VII ming yillikda Mesopotamiyada. C)mil.avv. IV ming yillikda Afrika qit’asidagi Misrda D)mil.avv. III ming yillikda O`rta Osiyoda
A)Imperator B)Katta podsho C)Fir’avn D)Xon 4.Qadimgi Mesopotamiya qaysi daryolar oraligida joylashgan? A)Frot va Dajla B)Amudaryo va Sirdaryo C)Zarafshon va Qashqadaryo D)Nil deltasida 5.Ossuriya podshosi malika Semiramida qurdirgan inshoot. A)Katta kutubxona B)Teatr C)Ulkan ibodatxona D)Osma bog`lar 6.Yevropadagi birinchi davlat bu... A)Mikena. B)Krit C)Pasxa D)Chili 7.Mikena shahri qaysi yarim orolda joylashgan? A)Krit B)Pasxa C)Peloponnes D)Sitsiliya 8.O`zbekiston hududidagi qadimgi davlatlar haqida ma’lumotlar qaysi tarixiy manbalarda aks etgan? A)Misrdan topilgan hujjatda B)Bobildan topilgan hujjatda C)”Avesto” va Gerodotning ma’lumotlarida D)Xorazmdan topilgan arxiv hujjatlarida
A)Xammurapi B)Navuxodonosor II C)Xeops D)Aleksandr 4-guruhga topshiriq. Quyidagi testlarni yeching. II variant 1.Krit madaniyati necha yillarga teng? A)3-2 ming yillarga B)5-4 ming yillarga C)4-3 ming yillarga D)2-1 ming yillarga 2.Misrni yagona davlat qilib birlashtirgan hukmdor bu... A)Fir’avn B)Podsho Menes C)Podsho Ashoka D)Podsho Xammurapi 3.”Jahonnig poytaxti” deb ulug`langan shahar bu... A)Afina B)Rim C)Mikena D)Nineviya 4.Bobil davlati qachon vujudga kelgan? A) mil.avv. II ming yillikda B) mil.avv. III ming yillikda C) mil.avv. IV ming yillikda D) mil.avv. V ming yillikda
A)Misr davlat boshliqlarini B)Bobildagi oqsaqollarni C)Misr fi’avnlarini D)Yangi ochilgan yerlarni
A)Sima Szyan B)Hukmdor Sin C)Konfutsiy D)Chji un Lay 7.Kompasni birinchi bo`lib kimlar ixtiro qilgan? A)Hindlar B)Misrliklar C)Greklar D)Xitoyliklar 8.Ko`zaliqir, Qal’aliqir hozirgi qaysi viloyat hududida joylashgan? A)Surxondaryo B)Qashqadaryo C)Xorazm D)Farg`ona 9.Oltin, la’l kabi qimmatbaho ma’danlar qaysi shahardan qazib olingan? A)Xorazmdan B)Baqtriyadan C)Sug’ddan D)Qang`dan 5-guruhga topshiriq Dunyoning yetti mo`jizasining bir-biriga o`xshash va farqlarini aniqlang IV.Guruhlar taqdimoti: Guruh a’zolaridan bir o`quvchi doskaga chiqib, berilgan topshiriq javoblarini o`qib beradi. V.Dars yakunlarini chiqarish. O`qituvchi guruhlar ishini umumlashtiradi. Darsda faol qatnashgan o`quvchilar baholanadi. O`z fikrini aytishga harakat qilgan o`quvchilar ham rag`batlantiriladi. VI.Uy vazifasini tushuntirish. 1.O`tilganlarni takrorlash. 2.Yangi mavzu bilan tanishish. 3.”Axborot”, “Davr” ko`rsatuvlaridan yangiliklar eshitib kelish O’IBDO’ ___________ __________. 2019. TARIXDAN HIKOYALAR 25-dars
Darsning mavzusi: Yangi dengiz savdo yo’llarining ochilishi Darsning maqsadi: Ta’limiy: O`quvchilarga qadimiy dengiz yo`llarining kashf etilish sabablari va dengiz yo`llari ochilishining dunyo taraqqiyotidagi ahamiyati haqida bilimlar berish Tarbiyaviy:. Dengiz yo`llarining bugungi ahamiyati, mamlakatning dengiz yo`liga chiqish borasida olib borayotgan harakatlariga hissa qo`shiah ruhida tarbiyalash Rivojlantiruvchi: Yangilk yaratishga, vatan ravnaqi uchun bor imkoniyatini safarbar qilishga intilish hissini shakllantirish Kompetensiyalar: O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi, Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi, Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasini shakllantirish Dars turi: aralash Dars uslubi: og`zaki, yozma Dars usuli: ”Klaster”, ”Kichik ma`ruza”, ”Bingo mashqi”, hikoya, matn bilan ishlash Dars jihozi: darslik, dunyoning siyosiy xaritasi, daftar, doska, bo`r Darsning texnologik xaritasi: I.Tashkiliy qism 2 daqiqa II.Uy vazifasini tekshirish 12 daqiqa III.Yangi mavzu mazmunini yoritish 15 daqiqa IV.Yangi mavzuni mustahkamlash 10 daqiqa V.O’quvchilarni baholash 4 daqiqa VI.Uyga vazifa berish 2 daqiqa
”Klaster usuli”dan foydalaniladi. O`qituvchi doskaga aylana chizib ortasiga ”Savdo yo`llari” deb yozadi. Oquvchilar aylana atrofiga savdo yo`llari haqida bilgan ma`lumotlari (sana, yo`l uzunligi, manzillar va yo`llarning nomlari) ni yozib chiqishadi. 
III.Yangi mavzu bayoni: O`qituvchi yangi mavzu yuzasidan ”Kichik ma`ruza” qiladi. Bunda dengiz yo`llarining kashf etilishi sabablari, natijalari va oqibatlariga, ma`ruza davomida tilga olinayotgan hududlarni xaritadan ko`rsatib borilishi dars samaradorligini oshiradi. Dengiz savdo yo'llariga ehtiyojning o'sishi. Milodning XV asri oxiri va XVI asr boshlarida Yevropa qit'asi davlatlarida yangi dengiz savdo yo'llariga ehtiyoj yanada kuchaydi. Bunga nimalar sababbo'ldi? Birinchidan, XV asr oxiri—XVI asr boshlarida Yevropada tovar ishlab chiqarish yuqori sur'atlarda o'sa boshladi. Bu esa turli xom ashyolarg abo'lgan talabni oshirib yubordi. Biroq, Yevropa qit'asining o'zida xom ashyo kamligi tufayli ushbu talabni qondira olmadi. Bundan tashqari, Yevropada savdo-sotiqning rivojlanishi pulga bo'lgan ehtiyojni ham oshirib yubordi. Ko'p miqdorda pul zarb etish uchun ko'plab oltin va kumush kerak edi. Yevropada esa bunday nodir metallar kam bo'lgan. Shu tufayli yevropaliklar ularni boshqa qit'a mamlakatlaridan olib kelishni o'ylay boshladilar. Ularning ongini o'zga o'lka xalqlarining oltin-kumushlari va boshqa boyliklarini egallash chulg'ab oldi.. Binobarin, bu yo'llar yevropaliklar uchun xatarli bo'lib qoldi. Bunday sharoitda yangi dengiz savdo yo'llarini ochish zaruriyatg aaylandi. Bu davrda yevropaliklarda yangi dengiz savdo yo'llarini ochishga imkon beruvchi mustahkam kemalar hamda o'zlarini himoya qilishga imkon beruvchi zamonaviy harbiy qurollar mavjud edi. Bundan tashqari, ular dengizda kompas va astrolyabiyadan foyda lanishni bilar edilar. Yangi dengiz savdo yo'llarining ochilishi. Portugaliya va Ispaniya dengizchilari yangi dengiz yo'llari ochilishining tashabbuskorlari bo'lishdi. Yangi dengiz yo'llarini ochish dengizchilardan katta dovyuraklikni ham talab etgan, albatta. Yangi dengiz savdo yo'li ochishga birinchi bo'lib Ispaniya qirolligiga xizmat qilgan dengiz sayyohi admiral Xristofor Kolumb rahbarlik qildi. U o'z oldiga Yevropadan Atlantika okeani orqali Hindistonga boradigan dengiz yo'li ochishni maqsad qilib qo'ydi. Nihoyat, 1492-yilning yozida X.Kolumb boshchiligidagi 3 ta kema Atlantika okeani orqali harakatni boshladi. Shu yilning oktabr oyida sayohatchilar quruqlikka kelib tushdilar. X.Kolumb Hindistonga yetib keldim, deb o'yladi. Biroq, u Hindistonga emas, yangi qit'a-Amerikaga kelib qolgan edi. Shu tariqa Amerika qit'asi kashf etildi. X.Kolumb ochgan o'lkalar Ispaniya qirolligi mulkiga aylandi. Keyingi kashfiyotlar. 1498-yilda Atlantika okeani orqali Hindistonga boriladigan dengiz yo'lini portugaliyalik sayyoh Vasko da Gama ochishga muvaffaq bo'ldi. Keyinchalik yevropalik boshqa sayyohlar Avstraliya (Janubiyyer) qit'asini ham kashf etishdi. Jahon savdo aloqalari. Buyuk geografik kashfiyotlar tufayli yangi savdo yo'llari ochildi. Bu yo'llarning ochilishi, o'z navbatida, jahon savdosini vujudga keltirdi. Natijada kishilik jamiyati rivoji yanada tezlashdi. Buyuk geografik kashfiyotlardan keyin Angliya eng muhim dengiz savdo yo'llari ustidagi davlatga aylandi. Bu esa unga jahon savdosida yetakchilikni qo'lga kirita borishga imkoniyat yaratdi. Poytaxt London shahri savdo kemalari to'xtaydigan yirik port shahriga aylandi. IV.O`tilgan mavzuni mustahkamlash: ”Bingo mashqi”
1.Xristofor Kolumb Hindiston safariga otlangan yil. 2.Kolumb kashf etgan yerlar qaysi davlat mulkiga aylandi? 3.Strelkalari faqat shimolni ko`rsatib turuvchi asbob qanday ataladi? 4.Biror yerning geografik joylashuv holatini, vaqtini, yulduzlarning chiqish va botish paytini aniqlovchi asbob nomi? 5.”Yangi dunyo” qachondan Amerika deb atala boshladi? 6.Vasko da Gama dengiz orqali Hindistonga yo`l ochgan yil. 7.Dunyo bo`ylab dengiz sayohatini tashkil etgan birinchi sayyoh. 8.Vasko da Gamaning vatani. 9.Dengiz yoki daryo qirg`og`iga kema turadigan va ta`mirlanadigan, yuk ortish va tushirishga mo`ljallangan, maxsus jihozlangan joy. V.Dars yakunlarini chiqarish. 1.Mavzuga doir asosiy tushunchalarni qisqacha takrorlash. 2.O`quvchilar bergan savollarga javob berish. 3.Baholarni e`lon qilish. VI.Uy vazifasini tushuntirish. 1.Mavzu oxirida berilgan savol va topshiriqlar bilan ishlash. 2.Darslikda berilgan mustaqil ish topshiriqlarini bajarib kelish. 3.Mavzu oxirida berilgan atamalar mazmunini o`rganish. 4.”Axborot”, “Davr” ko`rsatuvlaridan yangiliklar eshitib kelish. O’IBDO’ __________
Darsning mavzusi: Islab chiqarish texnikasining paydo bo`lishi Darsning maqsadi: Ta’limiy: O`quvchilarga ishlab chiqarish texnikasi va ularning paydo bo`lishi haqida bilimlar berish . Mehnat qurollari va ishlab chiqarish texnikasining inson hayotidagi ahamiyati haqida tushuncha hosil qilish Tarbiyaviy: Ishlab chiqarish texnikasini doimo rivojlantirishga intilish hissini tarbiyalash. Rivojlantiruvchi: O`quvchilarda ishlab chiqarish texnikasi tarixini o`rganishga intilish hissini shakllantirish. Kompetensiyalar: Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi, Kommunikativ kompetensiyani, Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasini shakllantirish. Dars turi: aralash Dars uslubi: og`zaki, yozma. Dars usuli: Hikoya, matn bilan ishlash, ”Kichik ma`ruza”, savol-javob Dars jihozi: darslik, dunyoning siyosiy xaritasi, daftar, doska, bo`r. Darsning texnologik xaritasi: I.Tashkiliy qism 3 daqiqa II.Uy vazifasini tekshirish 8 daqiqa III.Yangi mavzu mazmunini yoritish 12 daqiqa IV.Yangi mavzuni mustahkamlash 16 daqiqa. V.O’quvchilarni baholash 4 daqiqa. VI.Uyga vazifa berish 2 daqiqa.
1.Yevropa uchun dengiz yo`llariga ehtiyojning kuchayishiga nima sabab bo`ldi ? J:Tovar ishlab chiqarishning o`sishi, xomashyo yetishmasligi. 2.Xristofor Kolumb Hindistonga borish maqsadida safarga otlangan yil ? J:1492-yil. 3.Kolumb kashf etgan qit`aning hozirgi nomi? J: Amerika. 4.Hindistonga boradigan dengiz yo’lini kim ochdi? J: Vasko da Gama 5.Dengizda foydalaniladigan qanday asboblar bo’lgan o’sha davrda ? J: Kompas, astrolyabiya. 6.Buyuk geografik kashfiyotlardan keyin jahon savdosida yetakchi o`ringa chiqqan davlat? J: Angliya. 7.Angliyaning qaysi shahari yirik port shaharga aylanadi? J: London. 8. Harbiy dengiz floti qo’mondonlariga beriladigan oliy harbiy unvon? J: Admiral. 9. Dengiz yoki daryo qirg'og'ida kema turadigan va ta'mirlanadigan, yuk ortish va tushirishga mo'ljallangan hamda yo'lovchilarga xizmat qiladigan maxsus jihozlangan joy? J: Port
Yangi mavzu yuzasidan kompyuter va proyektor yordamida texnikaga oid rasmlar (zavod, fabrikalardagi dastgohlar va oddiy uy sharoitida qo`llaniladigan asboblar) yoki slayddan foydalangan holda ”Kichik ma`ruza” qiladi. Bunda mehnat qurollarining paydo bo`lishi, ularning takomillashuvi va inson mehnatining yengillashuvi haqida hamda sanoat ishlab chiqarishiga o`tilgandan keyingi taraqqiyoti haqida to`xtalib, texnikaning takomillashishidan ko`zlangan maqsad haqida tushuncha beradi. Texnikaning avvalgi mehnat qurollaridan asosiy farqi – ishlab chiqarishda inson qo`l mehnatini nihoyatda kamaytirishida yoki unga umuman o`rin qoldirmasligidadir. Bunday misollarni ko'plab keltirish mumkin. Motiga, omoch, plug, charxpalak, urchuq, charx, to'quvchilik dastgohlari, shamol tegirmoni va boshqalar odam qo'lmehnatini eng ko'p darajada yengillashtirishga imkon beradigan texnikani yaratish yo'lidagi dastlabki ixtirolar bo'ldi. Sanoat xo`jalikning texnika yordamida xomashyodan tayyor mahsulot ishlab chiqaradigan sohasidir. Sanoatda ishlab chiqarish texnikasining qo`llanishi XVIII asrga kelib dastlab Angliyada yuz berdi. Bunga qanday omillar sabab bo'ldi ? Bu davrda Angliyada ishlab chiqarish tez suratlar bilan rivojlandi. U yirik harbiy dengiz va savdo flotiga ega edi. Bu hol unga chet ellarga katta miqdorlarda tovarlar chiqarib sotish imkonini berdi. Angliya sarmoyadorlari chet ellarga yanada ko'proq, birinchi navbatda eng xaridorgir to'qimachilik sanoat mahsulotlarini olib chiqib sotish va undan katta boylik orttirishga intildilar. Ayni paytda, Angliya o'zi bosib olgan o'lkalar hisobiga ulkan xomashyo manbalariga ham ega bo'lib oldi. Buning natijasida Angliya sarmoyadorlarining boyliklari tobora ortib bordi. Bora-bora ularning qo'lida ko'plab ist'emol tovarlari ishlab chiqarishi mumkin bo'lgan fabrikalar qurish va ularda ilg'or texnika yutuqlaridan foydalanish imkonini beradigan darajada pul mablag'i to'plandi. Shutariqa, Angliyada ishlab chiqarish texnikalari (mashinalar) ixtiro qilish davr talabiga aylandi .Jon Key to`quv dastgohini ixtiro qildi, Jeyms Xargrivs mexanik urchuqni, Edvard Kartrayt mexanik to`quv texnikasini, Uatt Jeyms birinchi bug` mashinasi-dvigatel-motorni ixtiro qildi. Bu ixtirolar Angliyani dunyoning eng rivojlangan davlatiga aylanishiga olib keldi. IV.O`tilgan mavzuni mustahkamlash: O`quvchilarning ma’ruzadan olgan bilimlarini sinash maqsadida quyidagi savollar bilan murojaat qilinadi: 1. Ishlab chiqarish texnikasi deganda nima tushuniladi? J: Inson mehnatini yengillashtirib, ishlab chiqarish samaradorligini oshiruvchi dastgohlar. 2. Sanoat ishlab chiqarishi degandachi? J: Xomashyodan tayyor mahsulot ishlab chiqarish sohasi. 3.Sanoat islab chiqarish texnikasining qo`llanishi qachon va qayerda ro`y bergan? J: XVIII asrda Angliyada. 4.Dastlabki to`quv dastgohi kim tomonidan va qachon ixtiro qilindi? J:Jon Key XVIII asrda. 5.Jems Xargrivs o`zi ixtiro qilgan ip yigiruvchi mexanik urchuqqa qanday nom bergan edi? J: Qizining ismi bilan “Jenni” 6.Birinchi to`quvchilik texnikasi kim tomonidan ixtiro qilingan edi? J: Edvard Kartrayt 7.Jems Uatt ixtiro qilgan mashina? J:Bug` mashinasi. V.Dars yakunlarini chiqarish. 1.Mavzuga doir asosiy tushunchalarni qisqacha takrorlash. 2.O`quvchilar bergan savollarga javob berish. 3.Baholarni e`lon qilish. VI.Uy vazifasini tushuntirish. 1.Mavzu oxirida berilgan savol va topshiriqlar bilan ishlash. 2.Darslikdagi”O`zingizni sinang”ruknini daftarga ko`chirib to`ldirib kelish. 3.Darslikda berilgan mustaqil ish topshiriqlarini bajarib kelish 4.”Axborot”, “Davr” ko`rsatuvlaridan yangiliklar eshitib kelish.
O’IBDO’ _______________________ _________.2019. TARIXDAN HIKOYALAR 21-dars
NAZORAT ISHI – III Nazorat ishini o`tkazishdan maqsad: - o`quvchilarning tarixiy bilimlarini chuqurlashtirish; - olgan bilimlaridan xulosalar chiqarishga o`rgatish; - o`quvchilar olgan bilimlarini mustahkamlash; Dars turi: nazorat - sinov Dars uslubi: yozma Dars usuli: mustaqil ish, bayon Dars jihozi: darslik, dunyoning siyosiy xaritasi, nazorat daftarlari, doska, bo`r. Darsning texnologik xaritasi: I.Tashkiliy qism 3 daqiqa II.Yozma ish topshiriqlarini bajarish 40 daqiqa III.Uyga vazifa berish 2 daqiqa Darsning borishi: I.Tashkiliy qism. Oquvchilar bilan salomlashish,davomadni aniqlash, nazorat daftarlarini tarqatish, yozma ish yozish tartibini tushuntirish. II. Yozma ish topshiriqlarini bajarish I variant 1. I variant 1. Qadimgi sivilizatsiyalar. 2. Qadimgi dunyo yetti mo‘jizasi. 3. O‘zbekiston eng qadimgi davlatlari.
Qadimgi sivilizatsiyalar Qadimgi shaharlarning paydo bo`lishi Qadimgi dunyoning yetti mo`jizasi VI.Uy vazifasini tushuntirish. 1.Yangi “Tangalar tarix guvohi” mavzusi bilan tanishish. 2.”Axborot”, “Davr” ko`rsatuvlaridan yangiliklar eshitib kelish.
Darsning mavzusi: Aloqa vositalarining ixtiro etilishi Darsning maqsadi: Ta’limiy: O`quvchilarga aloqa vositalarining yaratilishi haqida bilim berish Tarbiyaviy:. O`quvchilarda aloqa vositalarining ishlash me’yorlariga rioya qilishlari kerakligi haqida tushunchalar hosil qilish Rivojlantiruvchi: O`quvchilar aloqa vositalarining yaratilishi,ularning rivojlanishi va inson hayotiga ta’siri haqida tushunchalarga ega bo`ladilar Dars turi: aralash Dars uslubi: og`zaki, yozma Dars usuli: test, savol-javob, matn bilan ishlash,”Kichik guruhlarda ishlash Dars jihozi: darslik, mavzuga oid rasmlar,dunyoning siyosiy xaritasi, doska, bo`r Darsning texnologik xaritasi: I.Tashkiliy qism 3 daqiqa II.Uy vazifasini tekshirish 12 daqiqa III.Yangi mavzu mazmunini yoritish 12 daqiqa IV.Yangi mavzuni mustahkamlash 12 daqiqa. V.O’quvchilarni baholash 4 daqiqa. VI.Uyga vazifa berish 2 daqiqa.
1.J.Stefenson ikki shahar o’rtasida dastlabki temiryo’lni qachon qurdi? A)1825-yil B)1829-yil C)1835-yil D)1816-yil 2.”Klermon” deb nomlangan bug’ bilan harakatlanadigan birinchi paroxodni kim yasagan? A)Jorj Stefenson B)Robert Fulton C)aka-uka Raytlar D)I.Sikorskiy 3.Ikkita bug’ dvigateli o’rnatilgan birinchi samolyotni qaysi rus olimi yaratgan? A)Uilber va Orvill Raytlar B)A.F.Mojayskiy C)Uatt Jeyms D)I.Sikorskiy 4.Birinchi parovozning vatani ... A)Amerika B)Angliya C)Rossiya D)Germaniya 5.Samolyot nechanchi yilda ixtiro qilingan? A)1807-yil B)1814-yil C)1885-yil D)1902-yil
”Kichik ma’ruza” Telegraf turli xabarlarni uzoq masofalarga yozuvli tez uzatishga mo`ljallangan qurilmadir. Bunday qurilmani birinchi bo`lib 1832-yilda rus olimi P.Shilling ixtiro qilgan.Qurilma xabarni nuqtalar va tirelar ko`rinishida uzatgan. 1837-yil amerikalik olim S.Morze ham shunday qurilma va unda foydalanadigan maxsus alifbo yaratgan.Bu alifbo tarixga Morze alifbosi nomi bilan kirgan.Bu alifbo dunyo xalqlari uchun ko`p yillar xizmat qilgan. Hozirgi kunda esa undan hamon dengiz halokati ro`y berganligi haqidagi xabarni berish chog`ida foydalanilmoqda.Bu ”SOS” xabaridir. Telegraf o`rniga hozirgi kunda teletayp va faksdan foydalanilmoqda. Prazidentimiz I.A.Karimov aytganlaridek, hozirgi kunda harbir xonadonda o`rtacha 3tadan uyali aloqa vositasi bor.Dastlabki telefon apparatini 1876-yilda A.Bell yaratgan. Birinchi radioni esa rus olimi A.S.Popov yaratgan. IV.O`tilgan mavzuni mustahkamlash: O`quvchilar kichik guruhlarga bo`linadi va ma`ruzadan va darslikdan olgan bilimlarni sinash maqsadida quyidagi savollar bilan murojaat qilinadi: 1-guruhga: Aloqa vositalari haqida; 2-guruhga: Aloqa vositalarining yaratilishi haqida; 3-guruhga: Aloqa vositalarining inson hayotiga ta’siri haqida; 4-guruhga: Radioning inson hayotiga ta’siri haqida ma`lumotlar beriladi. V.Dars yakunlarini chiqarish. 1.Mavzuga doir asosiy tushunchalarni qisqacha takrorlash. 2.O`quvchilar bergan savollarga javob berish. 3.Baholarni e`lon qilish. VI.Uy vazifasini tushuntirish. 1.Mavzu oxirida berilgan savol va topshiriqlar bilan ishlash. 2.Darslikdagi atamalarni daftarga ko`chirib o`rganib kelish. 3.Darslikda berilgan mustaqil ish topshiriqlarini bajarib kelish 4.”Axborot”, “Davr” ko`rsatuvlaridan yangiliklar eshitib kelish.
O’IBDO’ _______________________ _________ 2019. TARIXDAN HIKOYALAR 27-dars
Darsning mavzusi: Transport vositalarining ixtiro qilinishi Darsning maqsadi: Ta’limiy: O`quvchilarga transport vositalarining yaratilishi haqida bilimlar berish. Tarbiyaviy:. O`quvchilarni transport sanoatini rivojlantirish ruhida tarbiyalash Rivojlantiruvchi: Transport vositalariga bo`lgan qiziqishni oshirish uchun ularning taraqqiyotdagi ahamiyati to`grisida ma’lumot berish Dars turi: aralash Dars uslubi: og`zaki Dars usuli: ”Kichik ma’ruza”, hikoya, matn bilan ishlash, ”Kim tez javob beradi” o`yini, guruhlarda ishlash Dars jihozi: darslik, dunyoning siyosiy xaritasi, daftar, doska, bo`r. Darsning texnologik xaritasi: I.Tashkiliy qism 3 daqiqa II.Uy vazifasini tekshirish 10 daqiqa III.Yangi mavzu mazmunini yoritish 12 daqiqa IV.Yangi mavzuni mustahkamlash 14 daqiqa. V.O’quvchilarni baholash 4 daqiqa. VI.Uyga vazifa berish 2 daqiqa.
Savollar: 1.Dastlabki mehnat qurollari nimadan yasalgan?
2.Angliyada ishlab chiqarish texnikasining rivojlanishiga ta’sir ko`rsatgan omil. J: XVIII asrga kelib Angliyada mahsulot ishlab chiqarishning ortishi. 3.Angliyada dastlabki ixtiro sanoatning qaysi tarmog`ida yaratildi? J:To`qimachilik. 4.Jon Key nimani ixtiro qildi? J: Dastlabki to`quv dastgohini. 5.Ip yigiruvchi mexanik urchuqni kim ixtiro qilgan? J:Jeyms Xargrivs. 6. Jeyms Xaegrivs o`z ixtirosiga nima uchun “Jenni” deb nom berdi? J: Qizining ismi Jenni edi. 7.Edvart Kartrayt nimani ixtiro qilgan? J: To`quv dastgohini. III.Yangi mavzu bayoni: Yangi mavzu yuzasidan kompyuter va proyektor yordamida texnikaga oid rasmlar (zavod, fabrikalardagi dastgohlar va oddiy uy sharoitida qo`llaniladigan asboblar) yoki slayddan foydalangan holda ”Kichik ma`ruza” qiladi. Bunda transport vositalarining yaratilishi, ularning takomillashuvi va hozirgi kundagi holati inson hayotiga ta’siri haqida, transport vositalarining takomillashishidan ko`zlangan maqsad haqida tushuncha beradi. Vaqtlar o`tishi bilan konstruktor va ixtirochilar bug` mashinasidan boshqa sohalarda ham foydalanishga harakat qildilar.1806-yilda Robert Fulton birinchi paroxodni yasadi, 1814-yilda esa Jorj Stefenson birinchi parovozni yaratdi, Rus olimi A.F. Mojayskiy birinchi samolyotni yaratdi O`zbekiston ham bugungi kunda samolyotsoz davlatlar sirasiga kiradi.
O`quvchilar guruhlarga bo`linadi va ma’ruzadan olgan bilimlarininsinash maqsadida quyidagi savollar bilan murojaat qilinadi: 1-guruhga: Samolyot qanday yasalgan ? 2-guruhga: Paroxodning yaratilishi vauning taraqqiyotga ta’siri qanday ? 3-guruhga: Parovoz va temir yo`llar qurilishi haqida nimalarni o`rgandingiz ? 4-guruhga: Transport vositalarining hozirgi kundagi taraqqiyoti to`g`risida ma`lumot bering. Atamalar mazmuni ustida ishlash
1.Mavzuga doir asosiy tushunchalarni qisqacha takrorlash. 2.O`quvchilar bergan savollarga javob berish. 3.Baholarni e`lon qilish. VI.Uy vazifasini tushuntirish. 1.Mavzu oxirida berilgan savol va topshiriqlar bilan ishlash. 2.Darslikdagi”O`zingizni sinang”ruknini daftarga ko`chirib to`ldirib kelish. 3.Darslikda berilgan mustaqil ish topshiriqlarini bajarib kelish 4.”Axborot”, “Davr” ko`rsatuvlaridan yangiliklar eshitib kelish.
NAZORAT ISHI – IV Nazorat ishini o`tkazishdan maqsad: - o`quvchilarning tarixiy bilimlarini chuqurlashtirish; - olgan bilimlaridan xulosalar chiqarishga o`rgatish; - o`quvchilar olgan bilimlarini mustahkamlash; Dars turi: nazorat - sinov Dars uslubi: yozma Dars usuli: mustaqil ish, bayon Dars jihozi: darslik, dunyoning siyosiy xaritasi, nazorat daftarlari, doska, bo`r. Darsning texnologik xaritasi: I.Tashkiliy qism 3 daqiqa II.Yozma ish topshiriqlarini bajarish 40 daqiqa III.Uyga vazifa berish 2 daqiqa Darsning borishi: I.Tashkiliy qism. Oquvchilar bilan salomlashish,davomadni aniqlash, nazorat daftarlarini tarqatish, yozma ish yozish tartibini tushuntirish. II. Yozma ish topshiriqlarini bajarish 1.Paravozning vatani ? J:____________________________Angliya. 2.Aka-uka Raytlar nimani ixtiro qilganlar ? J:____________________________Yonilg`i bilan ishlaydigan samalyotni. 3.Strelkasi doim shimolni ko`rsatib turuvchi asbob nima ? J:____________________________Kompas 4.Harbiy dengiz floti qo`mondoni unvoni. J:_____________________________Admiral. 5.R.Fulton ixtirosi. J:____________________________Paroxod. 6.Dastlabki temir yo`l qachon qurilgan edi ? J:____________________________1825-yil. 7.Mojayskiy samalyoti nima yordamida havoga ko`tarilgan edi ? J:____________________________Bug` dvigateli. 8.Telegraf kim tomonidan ixtiro qilingan? J:____________________________P.Shilling. 9.Morzening vatani qayer ? J:____________________________Amerika. 10.Radioto`lqinlar qanday tezlikda tarqaladi ? J:____________________________Sekundiga 300 ming kilometr. 11.Qirol o`rinbosari lavozimiga tayinlangan sayyoh. J:____________________________Vasko da Gama. 12.Hindistonga boraolmay yangi qit’a ochgan sayyoh? J:___________________________Xristofor Kolumb. 13.Amerika qit’asi kashf etilgan sana ? J:___________________________1492-yil 12-oktabr. 14.Vasko da Gama qayerlik edi ? J:___________________________Portugaliyalik. 15.Jeyms Uatt nimani ixtiro qilgan ? J:___________________________Bug` mashinasini (motorni).
1.O’tilgan mavzularni takrorlab kelish. 2.”Axborot”, “Davr” ko`rsatuvlaridan yangiliklar eshitib kelish.
Darsning mavzusi: Takrorlash darsi Darsning maqsadi: Ta’limiy: O`quvchilarning V bob yuzasidan olgan bilimlarini mustahkamlash Tarbiyaviy:. O`quvchilarda insoniyatning yaratuvchanligi, ularning erishgan yutuqlaridan ularda faxr tuyg`usi paydo bo`ladi. Rivojlantiruvchi: Egallagan bilimlarini mustahkamlanadi. Guruhda ishlash malakasi rivojlanadi.Insoniyatning doimo oldinga intilib yashahs xuxusiyatini yanayam yaqqolroq anglaydilar. Dars turi: mustahkamlash darsi Dars uslubi: og`zaki, yozma Dars usuli: musobaqa, kichik guruhlarda ishlash Dars jihozi: darslik, xaritalar, tarqatma materiallar, testlar Darsning texnologik xaritasi: I.Tashkiliy qism 2 daqiqa II.Uy vazifasini tekshirish 10 daqiqa III.Kichik guruhlarda ishlash 14 daqiqa IV.Guruhlar taqdimoti 12 daqiqa. V.O’quvchilarni baholash 5 daqiqa. VI.Uyga vazifa berish 2 daqiqa.
1.Ilk tanga pullar qayerlarda zarb etilgan ? J:Lidiya va Argosda 2.Tanga so`zi qanday so`zdan olingan ? J:Turkiy tilidagi tamg`a so`zidan olingan. 3.Eng uzoq masofaga cho`zilgan savdo yo`li ? J:Buyuk Ipak yo`li. 4.Eron shohi asos solgan savdo yo`li ? J:Shoh yo`li. 5.Amerika qit`asi kashf etilgan sana? J:1492-yil 12 oktabr. 6.Dastlabki temir yo`l muhandisi? J:J.Stefenson. 7.Robert Fulton ixtiro qilgan transport? J:Paroxod. 8.Bug` dvigateli o`rnatilgan samalyot ixtirochisi? J:A.S.Mojayskiy. 9.Birinchi to`rt dvigatelli samalyot ixtirochisi kim edi? J:I.I.Sikorskiy. 10.Mamlakatimiz aviakompaniyasi qanday nomlanadi? J:O`zbekiston havo yo`llari. 11.Nuqta va tirelar yordamida o`qiladigan tirelar ixtirochisi? J:Semyuel Morze. 12.Aleksandr Bell nimani ixtiro qilgan edi? J:Telefon 13.Aleksandr Sergeyevich Popov ixtirosi? J: Radio. 14.Birinchi parovoz ixtirochisi? J:Jorj Stefenson. 15.Lidiya oltin tangasi qanday nomlangan? J:Starter.
Belgilangan vaqt ichida har bir guruh berilgan mavzuga oid test tuzadi. O`qituvchi testlarning to`g`riligini tekshiradi va test topshirig`i navbatdagi guruhga bajarish uchun beriladi. 1-guruhga topshiriq: Ishlab chiqarish texnikasining paydo bo`lishi. 2- guruhga topshiriq: Transport vositalarining ixtiro qilinishi. 3- guruhga topshiriq: Aloqa vositalarining ixtiro qilinishi.
Guruh a’zolaridan bir o`quvchi doskaga chiqib, berilgan topshiriq javoblarini o`qib beradi. V.Dars yakunlarini chiqarish. O`qituvchi guruhlar ishini umumlashtiradi. Darsda faol qatnashgan o`quvchilar baholanadi. O`z fikrini aytishga harakat qilgan o`quvchilar ham rag`batlantiriladi. VI.Uy vazifasini tushuntirish. 1.Yangi “Maktab – ilm o`chog`i”mavzusi bilan tanishish. 2.”Axborot”, “Davr” ko`rsatuvlaridan yangiliklar eshitib kelish.
O’IBDO’ _______________ ________. 2019. TARIXDAN HIKOYALAR 31-dars
Darsning mavzusi: Maktab – bilim o’chog’i Darsning maqsadi: Ta’limiy: O’quvchilar bu darsda inson uchun kerakli bo’lgan ilmlarni o’rganish mumkinligini tushunib oladilar hamda yurtimizdagi dastlabki ilm o’choqlari bilan tanishadilar. Tarbiyaviy: O’quvchilar maktabda o’qish, kelajakda yurtimiz uchun kerakli mutaxassis va yaxshi inson bo’lib yetishishlari mumkinligini tushunib oladilar. Rivojlantiruvchi: Yurtimizdagi dastlabki maktablar, ilm o’choqlari, ularda faoliyat yuritgan buyuk allomalar bilan tanishib o’quvchilarda ilm-fanni o’rganishga va yangiliklar topishga bo’lgan qiziqishlari ortadi. Kompetensiyalar: Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasim Tarixiy manba va adabiyotlar bilan ishlash kompetensiyasi, Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasini shakllantirish Dars turi: Yangi bilim, ko’nikma, malakalar hosil qiluvchi. Dars uslubi: Og’zaki, yozma. Dars usuli: Guruhlar ishi, savol-javob, ”Klaster”. Dars jihozi: Darslik, rasmlar, atama va tushunchalar yozilgan kartotekalar, doska, bo’r. Darsning texnologik xaritasi: I.Tashkiliy qism 4 daqiqa II.Yangi dars mavzusi ustida ishlash 7 daqiqa III.O’qituvchining qisqacha ma’ruzasi 10 daqiqa IV.Yangi mavzuni mustahkamlash 16 daqiqa V.Darsni yakunlash 6 daqiqa VI.Uyga vazifa berish 2 daqiqa
O’qituvchi quyidagi savollar bilan o’quvchilar yangi mavzuga yo’naltiradi: 1.Siz maktabga qadam qo’yganingizdan buyon nimalarni o’rgandingiz? 2.1-sinfda nimalarni o’rgandingiz, 2-, 3-, 4-sinflarda o’qiganingizda qanday bilimlarga ega bo’lganingizni esga oling. 3.Dunyoda maktabda o’qimagan bolalar ham bor.Ularni qanday tasavvur qilasiz?
O’qituvchui yangi dars mavzusini darslik va boshqa qo’shimcha manbalardan foydalangan holda tushuntiradi. “Maktab” arabcha so’z bo’lib, o’zbek tilida “o’qish joyi” degan ma’noni anglatadi.Odamlar maktablarda xat-savod o’rganadilar, turli fanlarga oid ilmlarni o’rganadilar.Maktab ayni paytda, tarbiya beradigan joy hamdir. Barcha zamonlarda shunday bo’lgan, hozir ham shunday.Maktablarda ta’lim-tarbiya beruvchi kishilarni muallim, ustoz yoki murabbiy kabi so’zlar bilan atalishini bilasiz.Ular bir so’z bilan pedagog deb ham ataladilar. “Pedagog” – grekcha so’z bo’lib, “bola yetaklovchi kishi” degan ma’noni anglatadi.Ilk maktablar Misr, Bobil, Xitoy va Hindistonda, Yevropada esa Gretsiya va Rimda paydo bo’lgan. Maktablar dastlab ibodatxonalarda faoliyat ko’rsatgan. Bolalarni yoshiga qarab sinflarga bo’lib o’qitish va dars mashg’ulotlarini jadval asosida XVII asrda chex olimi Yan Komenskiy amalga oshirgan. Yurtimizda VIII asrda arab alifbosi joriy etilgan maktabxonalar ochilgan.X asrda esa dastlabki madrasa Buxoro shahrida ochilgan.Xorazmshoh Ma’mun davrida Urganchda 1004-yilda “Dorul hikma va maorif” – ilm-fan markazi tashkil etilgan, keyinchalik uning faoliyati to’xtab qolgan. 1997-yilda O’zbekiston Prezidenti I.Karimov Xorazm Ma’mun akademiyasini qaytadan tashkil etish to’g’risida farmon berdi. 2006-yilda akademiyaning 1000 yilligi nishonlandi. IV.O`tilgan mavzuni mustahkamlash: 1-usul: “Klaster” 
2-usul: Savol-javob. 1.”Maktab” so’zi qanday ma’noni bildiradi? 2.”Pedagog” so’zi qanday ma’noni bildiradi? 3.Ilk maktablar qayerda tashkil topgan? 4.Bolalarni yoshga qarab,sinflarga bo’lib o’qitish, mashg’ulotlarni jadval asosida tashkil qilish g’oyasini kim o’ylab topgan? 5.Yurtimizda dastlabki madrasa qachon tashkil topgan? 6.”Dorul hikma va maorif” nima? 7.”Dorul hikma va maorif”da qaysi buyuk allomalar faoliya yuritganlar?
1.Mavzuga doir asosiy tushunchalarni qisqacha takrorlash. 2.O`quvchilar bergan savollarga javob berish. 3.Baholarni e`lon qilish. VI.Uy vazifasini tushuntirish. 1.Mavzu oxirida berilgan savol va topshiriqlar bilan ishlash. 2.Darslikdagi”O`zingizni sinang”ruknini daftarga ko`chirib to`ldirib kelish. 3.”Axborot”, “Davr” ko`rsatuvlaridan yangiliklar eshitib kelish. O’IBDO’ ___________________ ______. 2019-yil TARIXDAN HIKOYALAR 32-dars
Darsning mavzusi: Yurtimizning buyuk allomalari Darsning maqsadi: Ta’limiy: O`quvchilar bu darsda ilm-fan taraqqiyotiga ulkan hissa qo`shgan yurtimiz allomalari , ularning ulkan kashfiyotlari bilan tanishadilar. Tarbiyaviy:.O`quvchilar yurtimiz allomalari, ularning jahon ilm-fani taraqqiyotiga qo`shgan hiissasi bilan tanishar ekanlar, ularda faxrlanish hissi paydo bvo`ladi. Rivojlantiruvchi: O`quvchilar ushbu mavzuni o`rganar ekanlar, buyuk allomalarning munosib vorislari bo`lishga va yaratuvchanlikka intiladilar. Kompetensiyalar: Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi, Kommunikativ kompetensiyani, Tarixiy voqelikni tushunish va uni mantiqiy izchillikda tushuntira olish kompetensiyasini shakllantirish. Dars turi: aralash Dars uslubi: og`zaki, yozma Dars usuli: hikoya, guruhlar ishi, savol-javob, Dars jihozi: darslik, mavzuga oid rasmlar, atama va tushunchalar yozilgan kartatekalar Darsning texnologik xaritasi: I.Tashkiliy qism 3 daqiqa II.Uy vazifasini tekshirish 8 daqiqa III.Yangi mavzu mazmunini yoritish 12 daqiqa IV.Yangi mavzuni mustahkamlash 17 daqiqa V.O’quvchilarni baholash 3 daqiqa VI.Uyga vazifa berish 2 daqiqa
1.”Maktab” so’zi qanday ma’noni bildiradi? 2. Maktabxonalar qachon ochilgan? 3.Ilk maktablar qayerda tashkil topgan? 4.Bolalarni yoshga qarab,sinflarga bo’lib o’qitish, mashg’ulotlarni jadval asosida tashkil qilish g’oyasini kim o’ylab topgan? 5.Yurtimizda dastlabki madrasa qachon tashkil topgan? 6.”Dorul hikma va maorif” nima? 7.”Dorul hikma va maorif”da qaysi buyuk allomalar faoliyat yuritganlar? 8. Maktabda a’loga o’qiyotganlar qanday tanlovlarda qatnashmoqdalar? 9. Pedagog so’zi qanday ma’noni anglatadi? 10. «Tarbiya hayotning eng muhim tayanchidir» degan fikrlar kimga tegishli?
IX – XII asrlarda yurtimiz ilm-fanda yuksak traqqiyotga erishdi. Bu davrda yashab ijod qilgan buyuk bobolarimiz jahon ilm-faniga ulkan hissa qo`shganlar. Ayniqsa, aniq va tabiiy fanlar traqqiyotiga qo`shgan betakror hissalari bilan o`z nomlarini abadiylikka muhrlaganlar. Bular Muhammad Muso al-Xorazmiy, Ahmad al-Farg`oniy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino. Al-Xorazmiy 783-yilda Xorazmning Xiva shahrida tng'ilgan. Dastlab Xiva shahrida ilm olib yetuk olim bo‘lib yetishadi. So‘ng O‘rta Osiyoning o‘sha davrdagi yirik ilm-fan markazi borgan Man'' shahrida (hozirgi Turkmanistondagi shahar) ijodini davom ettiradi. 819-yildan boshlab esa Bag‘dod shahridagi (hozirgi Iroq davlati poytaxti) ilm-fan markazi - «Bayt ul-hikmat»da faoliyatini davom ettirdi. Uning eng yirik ishlaridan biri hindlar kashf etgan «0» dan «9» gaeha borgan o‘nta raqam bilan har qanday sonni yozish mumkinligini, uning murakkab rim raqamlaridan afzalliklarini isbotlab berdi. To‘rt amal -qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish vabolish qoidalarini yaratdi. Al-Xorazmiy Siz 7-sinfdan boshlab o‘rga- nadigan algebra fanining asosehisi hamdir. Uning bu fanga bag‘ishlab yozgan asari qisqaeha «A1- jabr» deb ataladi. Al-Xorazmiyning bu asari XII asrdan boshlab Yevropada tarqala boshladi. Yevropaning ba’zi xalqlari «al-jabr» o‘rniga «algebra» ata- masini ishlatganlar. Shu tariqa, Siz 7-sinfdan boshlab o‘rganadigan bugungi algebra fani o‘z nomini al-Xorazmiy asarining nomi dan olgan. Allomaning o‘z nomi esa matematika fanida ko‘p ishlatiladigan (bu haqda yuqori sinflarda bilib olasiz) «algoritm» atamasida yashab kelmoqda. Dunyoda o‘z nomi yoki asarining nomi fan nomiga aylanib ketgan allomalar juda kam. Siz bu hodisa bilan har qancha g‘ururlansangiz, faxrlansangizarziydi. Al-Xorazmiy 850-yilda Bag‘dod shahrida vafot etgan. Jahon ilm-fani rivojiga ulkan hissa qo’shgan yana bir buyuk bobomiz Ahmad al-Farg‘oniy 797-yildaFarg‘onaning Quva shahrida tug‘ilgan. U yoshligidan ilm-fan asoslarini ehuqur o‘rgandi. 0‘z ilmini yanada ehuqurlashtirish maqsadida O ‘rta Osiyoning o‘sha davrdagi eng yirik ilm-fan markazi Marv shahriga keladi. 819-yildan boshlab Bag‘dod shahridagi «Bayt ul-hikmat»da astronomiya, matematika va geografiya kabi fanlar sohasida ijod qiladi. Uning nomini mashhur qilib yuborgan« Astronomiya asoslaii haqidagi kitob» asari XII asrda Y evropada lotin tiliga taijima qilinadi. Bu asar Ahmad al-Farg ‘oniyni Yevropada «Alfmganus» nomi bilan mashhur qilib yuborgan. Ayni paytda asaming o‘zi Yevropa mamlakatlari universitetlari (oliy o‘quv yurtlari) da bir necha asr davomida darslik sifatida o'qitilgan. Allomaning astronomiya fanidagi buyuk xizmatlari e’tirofi ramzi sifatida yevropaliklar XVI asrdayoq Oydagi kraterlardan biriga uning nomini berishgan. Ahmad al-Farg ‘oniy o‘zdavrining mashhur ixtirochisi ham bo‘lgan. Chunonchi, 861-yilda uMisrga kelib Nil daryosi suvining sathini o‘lchovchi qurilma yaratgan. Misrliklarga bunday qurilma juda zarur edi. Chunki ular uehun Nil daryosining suvi qaehon toshishini aniq bilish hayot-mamot masalasi bo‘lgan. Zero, dehqonehilikning qanday natija berishi aynan shunga bog'liq borgan. Jahon ilm- fani taraqqiyotiga ulkan hissa qo‘shgan buyuk bobomiz 865-yilda Misrda vafot etgan. Prezidentimiz Islom Kaiimovning tashabbusi bilan 1998-yilda buyuk bobomiz tavalludining 1200 yilligi nafaqat 0‘zbekistonda balki dunyo miqyosida ham nishonlandi. isrliklar buyuk bobomiz Ahmad al-Farg ‘oniy nomini hamon hurmat bilan tilga oladilar va e’ zozlaydilar. 2007-yilda Misr poytaxti Qohira shahrida Ahmad al-Farg'oniyga haykal o'matilganligi buning yorqin dalili boldi. Haykalning oehilish marosimida O' zbekiston Prezidenti Islom Karimov ham ishtirok etdi. Abu Rayhon Beruniy bobomiz ham jahon ilm-fani taraqqiyotiga ulkan hissa qo‘shgan buyuk allomadir. U1 zot Xorazmning Kat shahrida tugllgan. Zehni nihoyatda o‘tkir bolgan Beruniy Xorazm Ma’mun akademiyasida ijod qilgan. Beruniy, ayniqsa, astronomiya, matematika, fizika, ma’danshunoslik, geografiya, til, tarix kabi fanlarni puxta egallagan. Ayni paytda o‘zi ham bu fanlar taraqqiyotiga ulkan hissa qo‘shgan. Bizga Beruniydan ko‘plab asarlar meros bo lib qolgan. Ularning iehida astronomiyaga oid asari benihoya katta ahamiyatga ega bolgan. Uning «Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar» va «Hin- diston» kabi asarlari tarix fani uehun muhim manba hisoblanadi. U «Hindiston» asarida ummon ortida qit’a borligi haqidagi taxminni ilgari surgan edi. Yevropalik sayyoh olimlar esa Beruniydan qariyb 500 yildan so‘ng bu qit’aning borligini amalda isbotlaganlar. O‘z zamonasida«olimlar raisi», deb uluglangan buyuk alloma Abu Ali ibn Sino 980-yilda Buxoro shahri yaqinidagi Afshona qishlog‘ida tugllgan. Ibn Sino o‘z davrining bareha bilimlarini puxta egalladi. Ijodi davomida deyarli bareha fanlarga oid 450 dan ortiq asar yozgan. Ulardan 160 ga yaqini bizning davrimizgacha saqlanib qolgan. Ibn Sino dunyoga, awalo, buyuk tibbiyot allomasi bolib tanildi. Uning tibbiyotga oid mashhur asari «Tib qonunlari» deb ataladi. Asar XII asrda Yevropada lotin tiliga taijima qilingan. Ibn Sino Yevropada Avitsenna nomi bilan mashhur bolgan. «Tib qonunlari» XVII asrgacha bu qit’amamlakatlaii universitetlarida darslik sifatida xizmat qildi. Ibn Sinoning nomi yer yuzida hamon mashhurligicha qolmoqda. 2000-yilda Yevropaning Belgiya davlatida uning xotirasiga haykal o‘matilganligi buning yana bir dalilidir.
Download 1,53 Mb. Do'stlaringiz bilan baham:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish