Tarixda suvga bo‘lgan munosabat va suvdan unumli foydalanish madaniyati

Tog‘lardan oqib keluvchi suvlarni bog‘lash 
 
Tog‘lardan oqib tushgan suvlar toshloq yerlar va cho‘llar bag‘riga 
singib ketgan. Ajdodlarimiz 9-10 asrlardan boshlab bunday suvlardan 
unimli foydalanish maqsadida suv oqib o‘tuvchi tog‘ning darasini tosh 
yoki g‘ishtlar yordamida to‘sganlar. Natijada tog‘lar bag‘rida ko‘llar 
hosil bo‘lgan. Bunday to‘siqlar to‘g‘on yoki band kabi nomlar bilan 
atalgan. Bu kabi suv inshootlarni qurishda xonlar, amirlar, beklar bosh-
qosh bo‘lishgan va ko‘pincha qurilgan to‘g‘on ularnig nomlari bilan 
atalgan. 
"Juyi arziz" - "Qo‘rg‘oshin novasi" suv inshooti. 
Yozma manbalar va arxnologik tadqiqotlardan ma’lum bo‘lishicha, 
Afrosiyob tepaligi ustiga joylashgan qadimgi Samarqandning atrofi 
chuqur jarliklar bilan o‘ralganligi sababli shaharga suv maxsus ko‘tarma 
kanal yordamida olib kelingan. Asrlar davomida Samarqanddagi obi 
hayot bilan ta’minlab kelgan bu qadimgi suv inshooti 10-12 asr 
manbalarida "Juyi ariz", ya’ni "Qo‘rg‘oshin anhori", aniqrog‘i 
"Qo‘rg‘oshin novasi" nomi bilan tilga olinadi. 
G‘ishtband suv ombori-12 asrga oid
Samarqandning Jom qishlog‘i yaqinida 
joylashgan 
Abdullaxon bandi suv 
ombori- 16 asr. 

---

9 
Asrlar davomida Samarqand shahrini suv bilan ta’minlashda yagona 
gidrotexnika inshoot bo‘lib hisoblangan Juyi ariz novasi uning iqtisodiy 
va siyosiy hayotida muhim rol o‘ynagan. Shuning uchun ham 
Samarqandning qadimgi hukumdorlari bu inshootning mudofasiga va 
uning yaxshi saqlanishiga doimo katta ahamiyat berganlar. Juyi ariz 
anhori atrofidagi yerlardan tushadigan har yilgi daromad mazkur 
inshootning ta’miri uchun sarflangan. 
10 asr arab geogrifi Istaxriyning yozishicha, Samarqandning 
otashparast aholisiga yozin-qishin bu inshootni nazorat qilib turish ishi 
yuklanib, bunday xizmatlari uchun ular har yilgi og‘ir jon solig‘i "Juzya" 
dan ozod yetilgan.
Suv tarmoqlarining mana Shunday izlari va inshootlarining 
qoldiqlarini tadqiq qilib qadimiy shaharning suv bilan qanday 
ta’minlanganini bilib olish mumkin. Chunki ular o‘z vaqtida shaharning 
barpo bo‘lishi, gullab yashnashi va nihoyat vayron yetilishida muhim rol 
o‘ynagan. Afrosiyobda hamda Registon yaqinida qayd yetilgan qadimgi 
kanal qatlamlaridan chiqqan arxeologik topilmalardan ma’lum 
bo‘lishicha Samarqandning qadimgi ko‘tarma anhori ilk bor miloddan 
avvalgi 6-5 asrlarda barpo yetilgan. Dastavval u soy va buloq suvlaridan, 
so‘ngra - milodning 6 asrida Darg‘om kanali orqali aholini suv bilan 
ta’minlagan. 1220 yilda Samarqandni qamal qilgan Chingizxon 
lashkarlari shaharni mudofaa qilib turgan aholini suvsiz qoldirib, ularni 
taslim bo‘lishiga majbur etish maqsadida "Juyi ariz" novasini buzib 
tashlaganlar. O‘z davrining bu ulkan gidrotexnika inshooti - 
"Qo‘rg‘oshin novasi"ning vayron yetilishi natijasida doimiy oqar 
suvidan mahrum bo‘lgan Samarqand o‘zining qadimiy o‘rnida qayta 
tiklanmadi.