Tarix va madaniy meros

Kurs ishining maqsad va vazifalari. Kurrs ishining asosiy maqsadi
Turkistonda milliy matbuotning vujudga kelishi, uning faoliyati haqida
to`laqonliroq to`xtalib, matbuot tarixiga chuqurroq kirib borish, o`sha davr
matbuotining millat taraqqiyoti tarixidagi munosib o`rni haqida muayyan tasavvur
hosil qilish va bu masalani xolisona, tarixiylik nuqtai nazaridan ochib berishdan
iborat. Mazkur maqsadni amalga oshirish o`z navbatida quyidagi vazifalarni
belgilab beradi:
Turkistonda matbaachilikning vujudga kelish tarixini o`rganish ;
Turkistonda ruslar rahnamoligida ilk davriy nashrlarning paydo bo`lishi va
ularning asosiy maqsad va vazifalarini ochib berish ;
Turkiston davriy matbuotida jurnalchilik turining paydo bo`lishi va uning
asosiy xususiyatlari haqida fikr yuritish ;
XX asr boshlarida vujudga kelgan o`zbek tilidagi dastlabki mustaqil milliy
nashrlar va ularni tashkil etilishida milliy ziyolilar – jadidlarning tutgan
o`rni, ularning amaliy faoliyatlarini tadqiq etish ;
1917 yil fevral’ inqilobidan keyin paydo bo`lgan, yangi demokratik ruhdagi
gazeta va jurnallar faoliyatiga alohida to`xtalib, ularni chop etishdagi
muammolar va kamchiliklar, bu muammo hamda kamchiliklarni bartaraf
etish uchun qilingan amaliy chora–tadbirlar haqida xolisona to`xtalib o`tish ;
bu davr matbuotida Turkiston aholisining ijtimoiy–iqtisodiy, siyosiy va
ma`naviy hayotining yoritilishi va uning tarixiy ahamiyatiga to`gri yondashish va hokazo.

I.Bob. Mustamlaka va mustabid tuzum sharoitida madaniyat.
I.1.Turkiston o’lkasida xalq maorifi va adabiy-ma’rifiy jarayon
Yerli xalqning aksariy qismi, ba'zi rusparast boy-zodagonlarni hisobga olmaganda, o'z bolalarini rus-tuzem maktablariga berishning oqibatlaridan cho'chir edi. Bu maktablarda birinchi navbatda pravoslav mahzabinig asoslari, rus tili, podshoni ulug'lovchi madhiyalar o'rgatilgani uchun mahalliy xalq bu ochiqdan-ochiq dinbuzarlikdan qochib o'z farzandlarini rus-tuzem maktablariga bermasdi. Buni o’z vaqtida Sirdaryo viloyatidagi rus maktablarini taftish etgan chor amaldori N.K. Smirnov ham qayd etgan edi. U ruslashtirishga yo'naltirilgan ta'lim siyosatining muvaffaqiyatsizligi sabablarini quyidagicha izohlaydi va yozadi:
- yerli aholining shaharlardagi rus maktablarining qabul qilmaganligi sababi ularning dasturlarida musulmoncha savod darslari yo'qligi, darslar bolalar uchun tushunarsiz bo'lgan rus tilida olib borilishi va o'qituvchilarning mahalliy tillarni bilmasligi;
- (rus) bolalariga pravoslav dini asoslarini musulmon bolalar huzurida o'rgatish.
Shuningdek, ruscha xat-savod oddiy turkistonlikka foyda keltirmas edi, chunki o'lkaning musulmon aholisi barcha narsani - xatlar, hisob-kitoblar va boshqa yozishmalarni mahalliy tilllarda va arab yozuvida amalga oshirar, musulmoncha xat-savodli kishi bunda, tabiiy, ko'proq yutar edi.