|
Mavzuning dolzarbligi: Aynan o’zbek davlatchiligi tendensiyasida alohida ahamiyatga egabo’lgan, XVI asr boshlaridan XVII asrga qadar Buxoro xonligi, 1756-yildan XXasr 20-yillariga qadar Buxoro amirligi deb atalgan Buxoro davlati tarixi,unda XX asr boshlarida kechgan iqtisodiy va siyosiy jarayonlar tarixini o’rganish, ushbu davrda Buxoro amirligida sodir bo’lgan siyosiy munosabatlar tahlili va ularda tarixiy dalillarga asoslangan holda to’g’ri baho bera olish dolzarb masalalardan biris analadi.
Buxoro tarixining eng kam va kamsitilib o’rganilgan davri XX asrning dastlabki 25 yilidir.Bu davr yangi tarixiy tafakkur va mustaqillik g’oyalari asosida chuqur va har tomonlama o’rganishni taqozo etadi.
Buxoro o’zining qariyb 3000 yillik tarixi davomida taraqqiyotni turli bosqichlarini boshidan kechirdi.Ko’p asrlar mobaynida turli sulola va davlatlarning poytaxti, ilm va fan markazi sifatida dong taratdi.4
Tarix taraqqiyotining voqeliklarida uzluksiz ishtirok etib kelgan Buxoroning ham ijtimoiy- iqtisodiy va siyosiy hayotida aynan XX asr boshlarida ko’plab jarayonlar yuz berdi.Haligacha bu jarayonlarning barchasi to’la –to’kis o’rganilgani yo’q.Ushbu davrda yuz bergan voqealar orasida tarixchilar o’rtasida bir to’xtamga kelinmagan masalalar talaygina.
Masalan: XX asr boshlaridagi Buxoro-Rossiya iqtisodiy savdo aloqalariga oid shartnomalar tuzilishi, rus ishlab chiqaruvchi korxonalarining qurilishi, rossiya banklarining paydo bo’lishi hamda amirlikdagi ichki va tashqi savdo tarixi ham mukammal o’rganilmagan.
Mavzuni o’rganilish darajasi.O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov asarlarida O’zbekiston tarixini xolisona va haqqoniy o’rganish o’z tahlilini topgandan so’ng o’zbek xalqi davlatchiligi tarixini tadqiq etish borasida jiddiy ishlar amalga oshirildi.
Mualliflar hamkorligida yaratilgan «Turkestan v nachale XX veka: K istorii istokov nasionalnoy nezavisimosti» kitobida Turkiston o’lkasi tarixining, shu jumladan, Buxoroning 1917–1924 yillardagi voqyealari: milliy uygonish, milliy davlat qurish tomon yo’l tutilishi, shu davrdagi ijtimoiy-siyosiy hayot va kurash, iqtisodiy ahvol, Buxoro amirligining qulashi, Buxoroning sovetlashtirilishi, O’rta Osiyoda milliy chegaralanishning amalga oshirilishi va O’zbekiston Sovet Sosialistik Respublikasining tashkil topishi kabi muhim masalalar yangicha yondashuv, tarixiy xolislik va tadrijiylik hamda haqqoniylik prinsipi asosida yoritilgan.
Turkiston o’lkasi, jumladan, Buxoro amirligining mustamlaka davri tarixi to’g’risidagi fikr-mulohazalar va ilmiy bilim darajasini yanada boyitishda uch jildlik «O’zbekistonning yangi tarixi» kitobining «Turkiston chor Rossiyasi mustamlakachiligi davrida» nomli birinchi kitobi va «Tarix shohidligi va saboqlari: chorizm va sovet mustamlakachiligi davrida O’zbekiston milliy boyliklarining o’zlashtirilishi» nomli asarlar o’ta muhim hisoblanadi.
Shuningdek, ushbu davrda Sh. Vohidov va Choriyevlar tomonidan Muhammad Ali Baljuvoniyning «Tarixi Nofeiy» nomli asari hozirgi o’zbek tiliga o’girilib, nashrdan chiqarilishi katta ahamiyat kasb etdi. Ushbu asarda 1918–1924 yillar davomida Buxoro amirligida yuz bergan siyosiy voqealar bevosita o’sha voqealar guvohi tilidan bayon etilgan.5
Mustaqillik yillarida chor Rossiyasi istilosi va uning mustamlakachilik davri tarixini o’rganishga bag’ishlangan bir qator ilmiy tadqiqotlar ham yaratildi va himoya qilindi. Bular jumlasiga N. A. Abdurahimova, H. D. Sodiqov, D. Toshqulov, A. M. Xudoyqulov, S. D. Boltaboyev, X. Sh. Avazova, R. M. Abdullayev, N. U. Musayev, 3. U. Choriyev, T. V. Katyukova, A. Kuraxmedov, Sh. Murodova, K. Pardayev, A. Odilov, O. Xaitova, A. Pardayev, 3. Daminova, Sh. G’afforov, Q. Rajabovilmiy tadqiqotlari kiradi.6
Tadqiqot mavzui tarixshunosligini yakuniy tahlili natijasi sifatida, ushbu mavzu hali ham yetarli darajada chuqur o’rganilmagan bo’lib, sobiq sovet tuzumi davrida hukmron mafkura o’zining uslubiy andozasi va ko’rsatmalari asosida mazkur mavzuni ilmiy jihatdan asosli, tarixan xolis o’rganishga yo’l ham, imkon ham bermaganligini alohida ta’kidlash lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
