Tarix fakulteti “O’zbekiston tarixi” kafedrasi

3-4 Mavzu: Fuqarolar urushi va sovet davlatining shakllanishi

1. 
   Fuqarolar urushining boshlanishi va harbiy interventsiyaning kuchayishi.
   
2. 
   Fuqarolar urushi tarixiga yangicha qarashlar.
   
3. 
   Fuqarolar urushining yakunlari.
   
4. 
   Sovet davlatining harbiy kommunistik tajribasi
   

Adabiyotlar:

1. 
   Mirziyoyev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 488 b.
   
2. 
   Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz – kelajak yo’q. – T., 1998.
   
3. 
   Karimov I.A. O’zbekiston XXI bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, taraqqiyot shartlari va kafolatlari. T., 1997.
   
4. 
   R.Servis “Lenin”. M., 2002.
   
5. 
   Emelьyanev Yu.V. “Stalin” v 2-x tomax. M., 2003.
   
6. 
   Avtorxonov A. Kreml saltanati. –T.: 1993.
   
7. 
   Xaydarov M. Uzbekistonda sovet davlati boshkaruv tizimi: shakllanishi, boskichlari va moxiyati (1917-1941 y). –T.:, 2012.-272 6.
   
8. 
   Igor Bunich. Partiyaning oltinlari. – Toshkent: “Ma’naviyat”, 2005 -188 b.
   

.
Sobiq Rossiya imperiyasi hududida bo’lib o’tgan fuqarolar urushi asosan 1918-1920 yillarni qamrab oladi.Ushbu urush to’g’risida ko’plab tadqiqotlar e’lon qilingan, biroq ularning aksariyatida bir tomonlama ѐndashuv, tarixiy haqiqatni buzib, soxtalashtirib ko’rsatishga moyillik kuchli bo’lgan. Haqqoniy tarixni ѐritish 1990 yillardan boshlab, amalga oshirildi. Masalan, rus tarixchisi Yu.A.Polyakovning ma’lumotlariga ko’ra fuqarolar urushida halok bo’lganlar soni 12 millionga yaqin bo’lgan. Boshqa manbalarda 15 million deb aytiladi. SHuningdek urush davrida mamlakat iqtisodiѐtiga yetkazilgan zarar 39 mlrd oltin rublni tashkil qilgan.

Urush mobaynida iqtisodiѐtni izga solish maqsadida «harbiy kommunizm» siѐsati qo’llanildi, natijada ma’muriy-buyruqbozlik tizimi shakllana bordi. Oziq-ovqat mahsulotlarini majburiy, qurolli otryadlar vositasida zo’rlik bilan tortib olish (prodotryadlar) mexanizmi vujudga keldi. Mamlakatning ayrim shaharlarida xalq ommasining chiqishlari boshlandi, ocharchilik nishonalari paydo bo’ldi. Oziq-ovqat ta’minotidagi ahvol keskin ѐmonlashdi.
Keyingi yillarda chop etilgan adabiѐtlarning aksariyatida fuqarolar urushi quyidagicha davrlashtiriladi:

1. 
   Fuqarolar urushining boshlanishi - 1918 yilning ѐzi va oktyabrь oyi;
   
2. 
   Antanta interventsiyasining kuchayishi- 1918 yil, noyabrь-1919 yil, aprelь
   
3. 
   Ichki va tashqi dushmanlar ustidan erishilgan g’alabalar-1919 yil;
   
4. 
   Sovet-Polьsha urushi va Vrangelning tor-mor qilinishi.
   

Fuqarolar urushi hokimiyat uchun mamlakat ichkarisidagi siѐsiy kuchlar va boshqa ijtimoiy guruhlar o’rtasidagi kurashning yuqori ko’rinishidir. Hokimiyatdan ahdarilgan kuchlar qurol va Antanta davlatlari ѐrdamida Rossiyada monarxiya tuzumini tiklashga urindilar. Bolьsheviklar esa o’z g’alabalarini saqlab qolish maqsadida shafqatsiz siѐsatni amalga oshirdilar.1918 yil ѐzida ommaviy va individual terrorga o’tildi. Oq terror asosan Don, Kubanь,Volga bo’ylarida, Sibirda avj oldi. Iyulь oyida Rossiyaning markaziy rayonlarida oq gvardiyachilar isѐn ko’tardilar. Iyunь- dekabrь oylarida mamlakatning 13 guberniyasida oq gvardiyachilar 2278 kishini otib tashladilar.1918 yil 2 noyabrь kuni taniqli bolьshevik Volodarskiy o’ldirildi, 3 avgust kuni esa Uritskiy otib tashlandi, V.I.Leninga suiqasd uyushtirilib, u yarador qilindi. Oq terrorga javoban qizil terror boshlandi. Uritskiyning o’limiga javoban garovga olingan 500 kishi otildi.1918 yil iyunidan 1919 yil fevraliga qadar favqulodda komissiya (VCHK-Butunrossiya favqulodda komissiyasi) 5436 kishini jinoyatchi sifatida otuvga hukm qildi. O’z navbatida oq gvardiyachilar ham shu davr ichida 13 Guberniyada 20 mingga yaqin ishchi va dehqonni otib tashladi. Generallar Kolchak, Denikin, Yudenich Vrangellarning uyushgan, muntazam armiyasiga qarshi, harob, vayrona mamlakatning xalqidan yangi, uch millionlik armiya tuzildi. Lekin keyingi yillarda 30-yillardagi qatag’onlik qurbonlari nomlarini oqlanib, qaytib kelishi bu davrning tarixiy haqiqatini tiklash imkoniyatini berdi. Uzoq yillar mobaynida fuqarolar urushining qahramonlar uch kishi - Stalin, Voroshilov, Budenniy deb ko’rsatilgan, ularning nomlari urushning hamma joylarida, uchastkalarida, mamlakatining shimolidan janubigacha, sharqidan g’arbigacha, qaysi joylarda janglar bo’lgan, o’sha yerlarda ko’rsatilgan. Biroq aslida bunday emas edi. Fuqarolar urushi qahramonlarining ko’pchiligi Stalin shaxsiga sig’inish qurbonlari bo’lganlar. 1936-1939 yillar ichida minglab harbiy sarkardalar, mutaxassislar, qo’mondonlarga «xalq dushmani» tamg’asi bosilib, otib tashlandi. Fuqarolar urushida Rossiya xalqlarining g’alabaga, yaxshi, nurli haѐtga bo’lgan ishonchi muvaffaqiyatga olib keldi.
Sovet Rossiyasidagi proletar diktaturasi Frantsiyadagi yakobinchilar diktaturasiga o’xshab ketardi. Ruscha yakobinchilikning quyidagi asosiy tamoyillarini aytib o’tishimiz mumkin:

•