Tarix fakulteti n. O`. Xolmatov O`rta osiyo arxelogiyasi: tosh asri

Lavlakan-26. Lavlakan botiqligida joylashgan bo’lib, 1965-72 yillar mobaynida A.V.Vinogradov tomonidan atroflicha o’rganilgan (Vinogradov, Mamedov, 1975). Madaniy qatlamdan arxeologik manbalar topilishi bilan birgalikda uy-joy qoldig’i ham aniqlangan. Bu sinchli (cho’pkari) tarzdagi uy bo’lib, madaniy qatlam qisman buzilganligi tufayli to’laligicha uning shakli va o’lchami aniqlanmagan (Vinogradov, Mamedov, 1975, 33-38 betlar).

Quyi Zarafshon vohasi. Mavjud uchta qadimiy o’zanlar (shimoliy, o’rta, janubiy)da topilgan ibtidoiy makonlar aksariyatida madaniy qatlam saqlanmagan. Faqatgina Uchahi 131 (Daryosay), Dorbazaqir 1, Dorbazaqir 2 (Mohandaryo-Ho’jayli) kabi makonlarda madaniy qatlamning yaxshi saqlanganligi bu voha neolit davri moddiy madaniyatini yoritish imkonini berdi:

Uchashi-131 – Shimoliy o’zan tarkibiy qismi bo’lgan Daryosoyni yuqori oqimida joylashgan bo’lib, 1968 yili A.V.Vinogradov tomonidan ochilgan. Makondan 13000 dan ortiq tosh buyumlar topilgan. O’rta Osiyo bo’yicha eng qadimgi (ilk neolit) hisoblanuvchi joytun sopoliga o’xshash sopol buyum parchalarini topilishi voha moddiy madaniyatini aniqlashda muhim bo’ldi. Shuningdek, tadqiqot jarayonida 3 ta uy-joy qoldig’i o’rganilgan, ular o’z jihatlari bo’yicha Tolstov, Lavlakan-26, Dorbazaqir 1 uy-joylariga juda o’xshash ( Ya.g’ulomov va boshq. 1966, 25-29 betlar; Vinogradov, Mamedov, 1975, 33-38 betlar, 3-rasm; Vinogradov, 1981, 64,65, 78, 82, 153 betlar). Makondan bir qator radiouglerod analizining olinishi absolyut sanani aniqlashda asos bo’ldi (Vinogradov, 1981, 64-69 betlar).

Dorbazaqir 1. – Janubiy o’zanning (Mohandaryo – Ho’jayli) Katta Tuzkan ko’li shimoliy-g’arbiy sohilida joylashgan. Ya.g’.g’ulomov boshliq Mohandaryo otryadi tomonidan 1950 yillarda o’rganilgan (g’ulomov va boshq., 1966, 21-116 b.). Makon 3 madaniy qatlamli bo’lib, ulardan 4670 dona tosh buyumlar, 946 ta sopol buyum parchalari, shuningdek ko’plab hayvon, parranda, baliq suyak qoldiqlari, hamda tosh va chig’anoqlardan yasalgan taqinchoqlar topilgan. 3- madaniy qatlamdan to’g’ri burchakli shaklda, maydoni 80 metr kvadrat bo’lgan sinchli, qalama uy-joy qoldig’i topilgan (Ya.g’ulomov va boshqalar, 1966, 25-29 betlar). Uchchala madaniy qatlam ham bir davrga taaluqli.

Dorbazaqir 2 – bu makon ham Dorbazaqir 1 makoniga yaqin joyda joylashgan va u bir madaniy qatlamli yodgorlik bo’lib, uning 208 kvadrat metr maydoni tadqiqot etilib 584 dona tosh , 335 dona sopol buyum parchalari topilgan. Bu ashyoviy dalillar voha neolit davri moddiy madaniyatini o’rganishda muhim manba sifatida ahamiyatlidir (Ya.g’ulomov va boshqalar, 1966).