Тарих факультети Жаҳон тарихи

Сулаймон I нинг ички сиѐсати.

«Қонуномон Сулаймоний»га 1566 йил санаси қўйилган. Туркия эгаллаб турган худудлар маъмурий тузилиши Сулаймон вақтида бир хил шаклга солинди. Бутун империя 21 вилоятга, вилоятлар 250 санжақ (район)га бўлинди. Вилоят хукмдорини вали Санжақ бошлиғи Санжарбек деб аталарди. Сулаймон турк қўшинларини янчарлар деб аталган имтиѐзли қисмини тартибга солган. Махсус регламент тузди уларнгинг сони 40 мингга етказилди. Янчарлар мунтазам суратда катта маош олиб турардилар. Уларга урушдан бўш пайтларида савдо ва хунар билан машғул бўлиш учун турли имтиѐзлар берилди.
Туркиянинг асосий харбий кучини феодаллар лашкарлари ташкил этган 250 мингга қадар. Турк деҳқонлари давлатга солиқ тўлаш билан бига ўз феодалларига ер, сув, иморат, чорва, тегирмон хақи ets тўлашлари лозим эди. Феодал ўз еридан қочиб кетган деҳқонни маълум муддат ичида қидиришга хақли эди.
Серблар, Греклар, Балгарлар, Валахлар, (румин) ets мусулмонларга нисбатан давлатга икки баравар кўпроқ солиқ тўлашлари керак эди. Уларни мол-мулки дахлсизлиги тамин этилмаган. Диний расм одатларини бажариш учун олинган рухсат хақи ҳам тўлардилар. XVI-XVII асрлар мобайнида бу халқлар усмонийлардан озод бўлиш учун курашдилар. Партизанлар – болгар ва сербларда гайдуклар, грекларда-клефтлар, Далмацияда-ускаклар деб аталарди. Партизанлар харакати тарқоқ ва пароканда эди. Партизанлар Болкон яриморолидаги Турклар хокимиятини ўз кучлари билан тўгата олмасдилар. Бундан ташқари муваффақиятсиз тугаган ўнлаб фитна ва қўзғолонлар уюштирилди. Уларга Славян давлати, кучайиб бораѐтган Россия ўз манфаатларини кўзлаган холда ѐрдам бериши мумкин эди. «Дядо Ивань».

Усмонийлар империясининг тушкунликка юз тутиши.

Турли миллат ва давлатларни ишғол этган туркиянинг сиѐси тузуми, идора қилиш системасининг ўзида хам зиддиятлар ва заифликлар мавжуд эди. Сулаймоннинг ворислари даврида фитналар авж олди. Фитналарда Янчарлар хам иштирок этардилар. Солиқлар ошиб борар, лекин ишлаб-чиқариш кучлари секин ривожланарди. Туркиядаги савдо. саноат ишларида асосий ўринни француз, Инглиз, Грек, Арман, Сурияликлар эгаллаган эдилар. Агрессив ташқи сиѐсат ички сиѐсатга вақт ажратишга деярли йўл бермасди.
Турклар XV-XVI асрнинг биринчи ярмидаги катта ғалабалардан сўнг XVII аср охири XVIII аср бошларида империя територияси анча торайиб қолди. Турклар биринчи марта 1571 йилда Аспанта ѐнида Европаликларга катта мағлуб бўлдилар. Испния, Венеция ва Папанинг бирлашган флоти (бошлиғи Филип II нинг укаси Дон Хуан Австрийский) турларни енгди. Кейинроқ Туркия Кипрни тортиб олди. Шунга қарамай мағлубият уларнинг ички ахволига ѐмон таъсир қилди. XVI асрни 70-90 йилларида кескин ижтимоий-сиѐсий таназзул оқибатида бир неча қўзғолонлар кўтарилди. 1591 йили кўпчилик вилоятлар Султон Мурод 3 га (1574-1595) қарши бош кўтардилар. Мухаммад 3 подшолиги даврида (1595-1603) сипохийлар ва Янчарлар ғалаѐнлари юз берди. Сарой тўнтариши оқибатида султон ўлдирилди.
XVII аср бошларида Эрон шохи Аббос 1 Озарбайжон. Арманистон, Шарқий Грузия, Гуржистон, Мосул ва Боғдод шахарлари билан Месопотамияни босиб олди. Бу ерларнинг 1 қисми 1639 йили қайтариб олинди. Сабаб Туркиянинг кучайганлиги эмас, кўпроқ Эроннинг заифлашгани.
Россия ва Туркия ўртасидаги биринчи тўқнашув XVI асрнинг иккинчи ярмида юз берди. Азовни эгаллаган турклар Астраханни ололмай чекиндилар. Иккинчи тўқнашув XVII асрнинг 30-40 йилларда бўлди. Запароже казаклари Азовни босиб олиб (1637 йил) бир неча йил эгаллаб турдилар. "Азовда ўтириш" Казаклар Москвадан ѐрдам сўрадилар. Россияда молиявий қийинчилик ва Полша билан уриш Подшох М. Федорович Казакларга Азовни бўшатишни буюрди (1643йил). Россия тайѐр эмас урушга. 30 йиллик уруш даври (1618-1648) Туркия билан Франция. XVII аср иккинчи ярмида Туркия, Австрия, Венеция ва Россияга қарши урушларда мағлубиятга учради. Европа давлатларининг Туркия билан Сепарат сулх тузишга интилардилар. (Туркия територияси катта қулай географик вазият). Англия Франция учун Туркия империяси заифлашган бўлсада керак эди.