Tarbiya diagnostikasi va korreksiyasi

1.Pedagogik diagnostikaning umumiy metodlari.

Pedagogik diagnostika o‘quv tarbiyaviy ishlarning yakuniy natijalar kо‘rsatkichlarini hamda mazkur jarayonning kechish holatini yaqqol aks ettirish xususiyatiga ega. Pedagogik diagnostikani amalda qo‘llashda turli metodlardan foydalaniladi.

Metod - (lotincha «metodos»-«yo‘l», “uslub”) tadqiqot yo‘li, nazariya, ta’limot, deb tarjima qilinadi. Ilmiy tushuncha sifatida "metod" so‘zi keng ma’noda: muayyan muammo yechimini topishga yo‘naltirilgan uslubni, ma’lum maqsadga erishish yo‘lini, tor ma’noda: tabiat va ijtimoiy hayot hodisalarini hamda qonuniyatlarini bilish maqsadida qandaydir vazifani hal etish uslubini bildiradi.
Pedagogik diagnostikani tashkil qilishda beriladigan nazariy bilimlarni yoshlar qalbiga yetkazish, ulami kundalik ehtiyojiga yo‘naltirish uchun quyidagi ish usullariga e’tibor berish lozim:
-o‘quv muassasa, ma’sul shaxslar, sinf, guruh jamoasining ruhiy holati, ya’ni har bir shaxsning faoliyati, qiziqish darajasiga;
-o‘quvchi-yoshlaming tartib-intizomiga, davlat mulkiga bo‘lgan munosabatiga;
o‘quvchi-yoshlarning ijtimoiy hayotdagi faolligiga;
-yoshlar bilan o‘tkaziladigan tarbiyaviy tadbirlarga bo‘lgan munosabatiga (ijobiy, salbiy, befarqligiga);
-yoshlaming kattalar, o‘z tengdoshlari bilan axloqiy muomala va munosabatlariga;
-o‘quv maskanlarida tashkil etilgan qonun-qoidalarga munosabat va ularga amal qilishga;
-o‘quv muassasadagi ijtimoiy fikrga bo‘ysunuvchanligiga.
Yuqoridagilarga amal qilinganda pedagogik diagnostikani o‘tkazish yo‘nalishlarini to‘g‘ri tashkillashtirishga imkoniyat yaratiladi. O‘qituvchining o‘z o‘quvchilarini doimo kuzatib borishining o‘ziyoq diagnostik faoliyat hisoblanadi. Diagnostik axborotlarni ma’lum ko‘rsatkichlar (sinf, guruh ishlari, test, anketa va boshqalar), orqali yoki ularsiz (oddiy kuzatish orqali) yig‘ish mumkin.
Diagnostik faoliyatda avvalo quyidagi yo‘nalishlami ajratib ko‘rsatish mumkin:

1. 
   solishtirish;
   
2. 
   b) tahlil;
   
3. 
   v) bashorat (prognoz) qilish;
   
4. 
   g) interpretatsiya (tatbiq qilish);
   
5. 
   d) diagnostik faoliyat natijalarini o‘quvchilarga yetkazish;
   
6. 
   e) turli diagnostik metodlammg o‘quvchiga ta'sirini nazorat qilish.
   
7. 
   Solishtirish- diagnostik jarayonning asosiy tayanch nuqtasi hisoblanadi. Biz hayotdagi har bir narsani kuzata turib, beixtiyor uni solishtiramiz. Ko‘rgan narsamizni o‘z tajribamiz asosida fikrlashni, unga baho berishni xohlaymiz. Faqat o‘z kuzatishlarimiz emas, balki o‘zgalar tomonidan o‘tkazilgan kuzatishlar ham tadqiqot tasnifiga yordam berishi mumkin. Agar qandaydir yangi kuzatishda solishtirishga asos yo‘q bo‘lsa, kuzatishimizda unga yaqinroq bo‘lgan kategoriyadan foydalanishga harakat qilamiz.
   
8. 
   Insonning xulqini kuzata turib, uning oldingi xulqi yoki hozirgi kundagi va o‘tmishdagi boshqa individning xulq-atvori bilan, kimningdir xulq haqidagi fikrlari bilan solishtiramiz. Bu pedagogik diagnostikada individual, ijtimoiy yoki ob’ektiv solishtirish normalari deb hisoblanadi. Normalar pedagogik diagnostikada u yoki bu o‘quvchilarning ma’naviy darajasini baholash uchun kerak bo‘ladigan axborotlar to‘plashni bildiradi. Masalan, biz to‘plagan axborotlar intellektni o‘lchovchi quyidagi ma’lumotlar bo‘lishi mumkin: diktantda yo‘l qo‘yilgan xatolar soni, matematikadan to‘g‘ri yechilgan misollar soni, uchta mashg‘ulot davomida olingan spontan javoblar soni, testdan to‘g‘ri bajarilgan topshiriqlar soni yoki shaxsning tarbiyalanganligini bildiruvchi axloqiy kategoriyalar: qiyin vaziyatda o‘zini tuta bilishi, to‘g‘ri ma’nodagi sovuqqonlik, ijtimoiy foydali mehnatda ko‘rsatgan ko‘rsatkichlari, bo‘sh vaqtdan oqilona foydalanish darajasi kabilar. Lekin bu axborotlar to‘la informativ emas. Bizga ayrim holatlarda kriteriya va normalar yetishmaydi. Agar o‘quvchi-yoshlarimiz yozma ishda 9 ta xatoga yo‘l qo‘yganligi ma’lum bo‘Isa uni baholash uchun yozma ishning qiyinlik darajasini bilishimiz kerak. Bundan tashqari xuddi shu sharoitda boshqa ta’lim oluvchilar yozma ishni qanday yozganlilarini, yoki o‘quv maqsadiga erishish uchun qancha xatogacha yo‘l qo‘yilishi mumkinligini bilishimiz kerak. Boshqacha so‘z bilan aytganda solishtirmatahlil kerak bo‘ladi. O‘quvchining individual o‘zlashtirishini biz quyidagicha tenglashtirishimiz mumkin: Boshqa ta’lim oluvchilarning ijtimoiy solishtirma natijalari bilan = norma Shu о‘quvchining oldingi natijalari bilan individual solishtirma =norma Qo‘yilgan o‘quv maqsad= predmet solishtirmalari (koriteriyalar) bilan = norma.
   

Fanda solishtirma o‘lchovlar uchun foizli darajali shkala keng ishlatiladi. Bu shkala o‘quvchining aniq bir holatga muvofiq guruh ichidagi holatini belgilaydi. Masalan, 4-sinf o‘quvchisi u yoki bu qobiliyati bo‘yicha ranjirovkada 75-o‘rinni egalladi, bundan ko‘rinadiki o‘quvchi sinfdagi 75 foiz o‘quvchi bilan teng yoki ulardan ortiq natijaga erishgan, faqat 25 foiz bola undan ham yuksak yoki unga teng natijaga erishgan. Foizli shkalada o‘rinni aniqlash uchun solishtirma o‘zgaruvchanlikni bilish zarur. T-kattalik va intellekt koeffitsiyentini aniqlashda chekinish shkalalari keng qo‘llaniladi. T-kattalik shkalasi «standart norma» hisoblanadi. Bu shkala test o‘tkazishda keng qo‘llaniladi. Bu shkala uchun o‘rtacha kattalik 50 va standart chekinish 10 bo‘lib hisoblanadi. Pedagogik tashxisning noeksperimental metodlari: kuzatish, anketa, so‘rovnoma, suhbat, intervyu. O‘quvchiyoshlaming turli sifatlarini o‘rganish uchun mashhur kuzatuv metodidan foydalanishi mumkin. Ma’lumki, kuzatish metodi ancha qiyin vaziyatda o‘zini tuta bilishi, to‘g‘ri ma’nodagi sovuqqonlik, ijtimoiy foydali mehnatda ko‘rsatgan ko‘rsatkichlari, bo‘sh vaqtdan oqilona foydalanish darajasi kabilar.