Тараққиёти босқичлари: Ғарб фалсафаси. Режа

XIX аср охиридаги ва ХХ асрдаги Ғарб фалсафаси. XIX асрнинг охири – ХХ асрнинг 
бошларидаги давр шу билан ажралиб турадики, фалсафий мактаблар XIX аср иккинчи 
ярмида ижод қилган мутафаккирларнинг ғояларини ривожлантириб, тўплаган илмий 
билимларни Хегелдан кейинги даврдаги фалсафий асосларнинг бири атрофида 
бирлаштиришга ҳаракат қилдилар. 
Неокантчилик фалсафаси Германияда XIX асрнинг 60-нчи йилларида пайдо бўлди. 
Кантнинг фалсафий қарашлари бир қатор физиолог табиатшунослар бўлган Иоганн Мюллер 
(1801-1858) ва Герман Гельмкольц (1821-1894) лар томонидан қўллаб-қувватландики, улар 
ўз асарларида инсон сезгиларини ташқи таъсир этувчилар билан шартланган (Мюллернинг 

---

ташқи ҳис-туйғуларнинг махсус энергиялари деб аталган қонун) бизнинг сезги 
органларимизнинг асаб тузилиши ҳолати ёки ашёларнинг «белгилари» (Гельмгольцнинг 
иероглифлар назарияси) сифатида қараб чиқадилар.
«Ҳаёт фалсафаси» Ҳаёт фалсафасининг бош тушунчаси – «ҳаётдир». Бу тушунча жуда 
ҳам тарқоқ бўлиб, аниқ ва тушунарли ифодага эга эмас. У турли файласуфлар қарашларида 
ўзига хос хусусиятга эга. Ҳаёт фалсафасининг асосчиси ва энг йирик вакили Ф.Ницше 
ҳисобланади.
Прагматизм асосчиси машҳур Америка математиги, мантиқшуноси ва файласуфи 
Чарлз Пирс (1839-1914) эди. Прагматизм асосида «шубҳа – дин» назарияси ётади. Ўз ҳаёти 
жараёнида инсон қандайдир бирламчи хилдаги фаолиятларни ишлаб чиқади. Бизнинг
барча фикрларимиз ушбу фаолиятлар кўникмасини ишлаб чиқишга қаратилгандирлар.
Неопозитивизм Янги позитивизмга мувофиқ илмий билимни икки табақага бўлиш 
мумкин: формал имлар (математика ва мантиқ) ва фактуал илмлар. Биринчи илмларда баён 
қилинган нарсалар таҳлилий ёки аналитикдирлар, яъни тажрибадан мустақил бўлиб, дунё 
ҳақида маълумотларга эга эмас. Уларнинг ҳақиқийлиги мантиқий жиҳатдан ифодаланиб, 
фақат уларни ташкил этган атамаларнинг маъносигагина боғлиқдир.
Неотомизм – католик фалсафасининг етакчи йўналиши бўлиб, Ватиканнинг расмий 
таълимоти сифатида тан олинган ва ўрта аср файласуфи Аквиналик Фома таълимоти – 
томизмнинг ҳозирги замондаги туридир. Неотомизм фан ва динни келиштиришга уринади.