Тараққиёти босқичлари: Ғарб фалсафаси. Режа

Янги замон Европа фалсафаси. XVII -XVIII асрлар Ғарбий Европа тараққиётида 
янги давр ҳисобланади. Денгизларда савдо муносабатларининг ўсиши кемасозликнинг 
ривожланишига, кемалар Ер шари бўйлаб илмий экспедицияларнинг уюштирилиши, янги 
ерлар, янги қитъаларни очилишига олиб келади. Янги географик кашфиётлар қилинади. 
Натижада, табиатшунослик билимлари, механика, математика, физика, кимё, астрономия 
соҳаларида янги-янги тадқиқотлар олиб борилиб, Ўрта аср схоластикаси ва диний 
ақидаларни улоқтириб ташланади. Янги илмий дунёқараш шакллана бошлайди.
Фалсафий тафаккурнинг янги усулини янги замон фалсафаси сифатида ифодалаш 
мумкин.
Янги замон моддиюнчилигининг отаси инглиз файласуфи Ф.Бэкон (1551-1626) эди. 
Унинг фикрича, фалсафа аввало амалий хусусиятга эга бўлмоғи лозим: агар у 
схоластикачилигида қолса, у ҳақиқий бўла олмайди. Янги даврда табиатни билишга 
интилишнинг кучайиши натижасида фалсафада эмпирик ва рационалистик оқимлар 
вужудга келади. Эмпирик оқимнинг асосчиси Ф.Бэкон ҳисобланади. Унинг қарашича, 
табиатни билшнинг манбаи бу - тажриба, эксперимент, кузатишдир.
Рене Декарт. Француз олими ва файласуфи Рене Декарт (1596-1650) аксинча, 
тажрибага ақл берган маълумотларнинг оддий амалий текшириш ўрнини ажратиб, 
афзалликни ақлга қаратди. 
Янги замон рационализмининг асосчиси бўлган Декарт барча фанлар учун умумий 
бўлган усулни ишлаб чиқиш вазифасини қўйдики, у кўп ҳолларда билимлар натижасини 
белгилаб берувчи инсон ақлида борлиги тахмин қилинган «туғма ғоялар» ёки аксиомалар 
деб аталган нарсаларни тақозо этар эди. Декарт фикрича, юлдуз ва сайёраларнинг 
тизимлари модданинг қуюнсимон ҳаракати натижасида ташкил топадилар. Дунёвий модда 
чексиз, бир хил бўлиб, бўшлиққа эга эмас ва чексиз равишда бўлиниши мумкин.
Джордж Беркли (1658-1753) субъектив идеализмнинг йирик вакилларидан бири эди.

---

Инглиз файласуфи, руҳшуноси, тарихчиси ва иқтисодчиси Давид Юм (1711-1776) 
Берклининг замондоши эди. Юмнинг нуқтаи назарича, тўғри билим фақат мантиқий 
бўлиши мумкин, аммо ўрганилаётган мавзулар далилларга таянганлиги туфайли ва 
мантиқий исбот қилиш мумкин бўлмаганлиги сабабли тажрибадан келтириб чиқарилади.
Барча ижодий фикрловчи француз файласуфлари амалда маърифатпарварлар эдилар. 
Уларнинг машҳур вакиллари орасида Вольтер, Руссо, Дидро, Ламетри, Гельвеций ва 
Гольбах бор эди. Францияда маърифатпарварларга эътироз билдирувчи сифатида 
илоҳиётчилар чиқдилар.