Taqrizchilar: S. J

a- foydalanilgan material tarkibida mayda fraksiyaning massa ulushi (qum- shag‘alli aralashmada qumning miqdori),%;
s- yuqori sinfdagi mayda fraksiyaning ifloslanishi (shag‘alda qumning massa ulushi),%.
Agar s- kattaligi 5% dan oshmasa, u holda elashning samaradorligi, masalan a=60% da quyidagidan kam bo‘lmasligi kerak:
E = (100/60) * (60-5)/(100-5) * 100 = 96.5
Agar s=10% bo‘lsa, u holda elashning samaradorligi E=93% bo‘ladi.
Bir martali elashda E-kattaligi, tajriba ma’lumotlariga ko‘ra, baraban tipidagi g‘alvirlar uchun-60% gacha, chayqaluvchi g‘alvirlar uchun-90% gacha, tebranuvchi g‘alvirlar uchun -98% gacha.
Aralashmani g‘alvirda suv bilan yuvganda ho‘l elashning samaradorligi oshadi. Bu holatda shag‘al pastki sinf bilan birga yuvilgan qo‘shimchalardan tozalanadi.
Titranuvchan katta ko‘zli g‘alvirlarning mahsuldorligi (m³/soat) quyidagi formuladan aniqlanadi:
Q=cF-q-l-m-n-o-p ,
bu erda:
c- elak yuzasidan foydalanish koeffitsienti; yuqori elak uchun c =1;0,85 va g‘alvirni material yuklaganda eni 70 dan katta va 65% dan kichkina mos keluvchi pastki elak uchun -c =0,8 va 0,7;
F-elakning ishchi yuzasi, m², g’alvir turlari GIS- 62, GIS- 52 ,GIS- 42 uchun 9,7,5 qabul qilinadi, GIT-41 uchun F=4,5;
q- kvadrat ko‘zli 1m2 elakning solishtirma hajmiy mahsuldorligi, m³ (m2^soat); metall elak ko’zi o’lchami 3,5,10,20,40,80 va 100 mm uchun mos holda q=7,11,19,28,38,58va 63;
R, l, m, n, o, p -tuzatma koeffitsientlar;
R va l- elak ko‘zidan katta va yarmidan kichigiga mos keluvchi o‘lchamdagi donalarning miqdorini hisobga oladi;
R=0,6-2,0 bo‘lib, 20 dan 90% gacha tarkibda 0,2 interval bo‘yicha har 10% dan so‘ng;
l=0,94; 0,97; 1,0; 10, 20, 25% uchun va l=1,03; 1,09; 1,18; 1,32; 1,55 ;2,0; 3,36- 30, 40, 50, 60, 70, 80, 90% uchun;
m-elakning samaradorligi-Ega bog‘liq bo‘lib: n=1,0 va 1,25- maydalangan material va qum-shag‘alli aralashma uchun; 0=1,0 va 0,75 0,9-quruq va nam
materialga mos keladi;
R =1,25 - 1,4 suvda elashda elak o’lchami 25mm dan kichik uchun, boshqa holatda quruq va ho‘l elash uchun R=1.


Rasm-3.4. Konussimon g‘alvir:
1-qumli-loyqa suvni yo‘naltiruvchi pattrubka; 2-shag‘alni yo‘naltiruvchi patrubka; 3-korpusning konussimon qismi; 4-konussimon panjara; 5- korpusning silindrsimon qismi; 6-qopqoq
Qum-shag‘alli aralashmani gidromexanizatsiyalashgan usulda qazib olishda suvli aralashma konussimon suvli g‘alvirda qum va shag‘alga ajratiladi. Konussimon g‘alvir (rasm-5.4) ichida konussimon panjara o‘rnatilgan bo‘lib, 2,5-5 m/s tezlikda suvli aralashma tangensial holatda uzatib turiladi. Qumli- loyqa suv va shag‘alni ajratish suvli aralashmaning tepa qavatida bosim va markazdan qochma kuchlar ta’sirida bajariladi.
Korpusning silindrik qismi ichki diametri 1,1-3m bo‘lganda g‘alvirning o‘rtacha mahsuldorligi 20-400 m³/soat ni tashkil etadi, qattiq mahsulot (shag‘al) va suvli aralashma (qumning suvli aralashmasi)ga mos keladi. So‘ngra gidravlik klassifikatorlarga yuboriladi, shag‘alni donalar yirikligi bo‘yicha fraksiyalarga ajratiladi.
SHag’alni yuvish va boyitish.
SHag‘alni gidromexanizatsiyalashgan qazib olishda yuvish ishlari, changsimon, gilsimon va loysimon bo‘laklarni olib tashlash birgalikda bajariladi. Konlarni quruq usulda qayta ishlashda olingan shag‘al elash jarayonida suv bilan yuviladi.
Biroq ko‘p hollarda shag‘alda tozalash qiyin bo‘lgan gilli qo‘shimchalar mavjud bo‘ladi, ularni tozalashda nafaqat suvda yuviladi, balki maxsus mashinalarda mexanik ta’sir ko‘rsatiladi.